Kanada

3.1. Masyarakat Pribumi

Penghuni pertama Amerika Utara secara amnya dihipotesiskan telah berhijrah dari Siberia melalui jambatan darat Bering dan tiba sekurang-kurangnya 14,000 tahun dahulu. Tapak arkeologi Paleo-Indian di Old Crow Flats dan Bluefish Caves adalah dua daripada tapak kediaman manusia tertua di Kanada. Menurut tradisi lisan Orang Asli, mereka telah mendiami tanah ini sejak awal zaman.

Ciri-ciri masyarakat Orang Asli termasuklah petempatan tetap, pertanian, hierarki sosial yang kompleks, dan rangkaian perdagangan. Sebahagian daripada budaya ini telah runtuh menjelang masa penjelajah Eropah tiba pada akhir abad ke-15 dan awal abad ke-16 dan hanya ditemui melalui penyiasatan arkeologi. Orang Asli di Kanada masa kini termasuklah Bangsa-Bangsa Pertama, Inuit, dan Métis. Golongan Métis adalah berketurunan kacukan yang berasal pada pertengahan abad ke-17 apabila orang Bangsa Pertama berkahwin dengan peneroka Eropah dan seterusnya membentuk identiti mereka sendiri.

Populasi Orang Asli pada masa petempatan Eropah pertama dianggarkan antara 200,000 hingga dua juta orang, dengan angka 500,000 diterima oleh Suruhanjaya Diraja Mengenai Orang Asli Kanada. Akibat penjajahan Eropah, populasi Orang Asli merosot sebanyak empat puluh hingga lapan puluh peratus. Kemerosotan ini disebabkan oleh beberapa faktor, termasuk pemindahan penyakit Eropah (seperti selesema, campak, dan cacar) yang mana mereka tidak mempunyai imuniti semula jadi, konflik berkaitan perdagangan bulu, konflik dengan pihak berkuasa penjajah dan peneroka, serta kehilangan tanah Orang Asli kepada peneroka dan keruntuhan kemandirian beberapa bangsa. Dianggarkan 25 hingga 33 peratus pendatang Eropah ke Kanada sebelum tahun 1891 meninggal dunia akibat penyakit berjangkit.

Walaupun tidak bebas daripada konflik, interaksi awal orang Eropah Kanada dengan populasi Bangsa Pertama dan Inuit secara relatifnya aman. Bangsa Pertama dan orang Métis memainkan peranan penting dalam pembangunan jajahan Eropah di Kanada, terutamanya peranan mereka dalam membantu coureur des bois dan voyageur Eropah dalam penjelajahan benua semasa perdagangan bulu Amerika Utara. Interaksi awal Eropah dengan Bangsa Pertama ini berubah daripada perjanjian persahabatan dan damai kepada perampasan tanah Orang Asli melalui perjanjian. Sejak akhir abad ke-18, orang Eropah Kanada memaksa Orang Asli untuk berasimilasi ke dalam masyarakat Kanada barat. Kolonialisme peneroka mencapai kemuncaknya pada akhir abad ke-19 dan awal abad ke-20.

Satu tempoh pemulihan bermula dengan pembentukan suruhanjaya pendamaian oleh Kerajaan Kanada pada tahun 2008. Ini termasuk pengakuan terhadap genosid budaya, perjanjian penyelesaian, dan penambahbaikan isu diskriminasi kaum, seperti menangani nasib wanita Orang Asli yang hilang dan dibunuh. Pada tahun 2021, kemungkinan kubur beratus-ratus Orang Asli ditemui berhampiran tapak bekas sekolah kediaman Orang Asli Kanada. Sekolah-sekolah berasrama ini, yang ditadbir oleh pelbagai gereja Kristian dan dibiayai oleh kerajaan Kanada dari tahun 1828 hingga 1997, cuba untuk mengasimilasikan kanak-kanak Orang Asli ke dalam budaya Euro-Kanada.

Akta Perlembagaan 1982 mengiktiraf tiga kumpulan utama penduduk asli di Kanada: Orang Asli (First Nations), Inuit, dan Métis. Penduduk asli berkembang hampir dua kali lebih cepat berbanding penduduk lain di Kanada. Penduduk asli merangkumi kira-kira 3% orang Kanada, atau kira-kira 790,000 orang. Kira-kira 69% adalah penduduk asli, 26% Métis, dan 5% Inuit. Kini, lebih daripada 50 bahasa yang berbeza dituturkan oleh penduduk asli, kebanyakannya hanya dari Kanada. Walau bagaimanapun, hampir kesemuanya kecuali sebilangan kecil mengalami kemerosotan. Di Wilayah Barat Laut dan Nunavut, terdapat 11 bahasa rasmi: Inggeris dan Perancis dengan kedudukan khas, dan 9 bahasa asli: Chipewyan, Cree, Dogrib, Gwich'in, Inuinnaqtun, Inuktitut, Inuvialuktun, Slavey Utara, dan Slavey Selatan. Satu-satunya bahasa penduduk asli yang dipercayai sepenuhnya dapat bertahan pada masa ini ialah Cree (dengan 72,885 penutur bahasa ibunda), Inuktitut di Wilayah Barat Laut dan Nunavut (29,010 penutur), dan Ojibwe (bersama dengan Cree, Ojibwe akan merangkumi 150,000 penutur).

3.2. Penjajahan Eropah

Dipercayai bahawa orang Eropah pertama yang didokumenkan meneroka pantai timur Kanada ialah penjelajah Norse Leif Erikson. Kira-kira tahun 1000 M, kaum Norse membina sebuah perkampungan kecil yang tidak kekal lama dan diduduki secara sporadis mungkin selama 20 tahun di L'Anse aux Meadows di hujung utara Newfoundland. Tiada lagi penjelajahan Eropah berlaku sehingga tahun 1497, apabila pelaut John Cabot meneroka dan menuntut pantai Atlantik Kanada atas nama Henry VII dari England. Pada tahun 1534, penjelajah Perancis Jacques Cartier meneroka Teluk Saint Lawrence di mana, pada 24 Julai, beliau menanam salib setinggi 10 m yang tertera perkataan, "Daulat Raja Perancis", dan mengambil alih wilayah Perancis Baru atas nama Raja Francis I.

Awal abad ke-16 menyaksikan pelaut Eropah dengan teknik pelayaran yang dipelopori oleh orang Basque dan Portugis menubuhkan pos-pos penangkapan ikan paus dan perikanan bermusim di sepanjang pantai Atlantik. Secara amnya, petempatan awal semasa Zaman Penemuan nampaknya tidak kekal lama disebabkan gabungan iklim yang teruk, masalah dengan laluan perdagangan navigasi dan persaingan keluaran di Scandinavia.

Pada tahun 1583, Sir Humphrey Gilbert, melalui prerogatif diraja Ratu Elizabeth I, mengasaskan St John's, Newfoundland, sebagai kem bermusim Inggeris pertama di Amerika Utara. Pada tahun 1600, Perancis menubuhkan pos perdagangan bermusim pertama mereka di Tadoussac di sepanjang Sungai Saint Lawrence. Penjelajah Perancis Samuel de Champlain tiba pada tahun 1603 dan menubuhkan petempatan Eropah kekal sepanjang tahun yang pertama di Port Royal (pada tahun 1605) dan Bandar Raya Quebec (pada tahun 1608). Di kalangan penjajah Perancis Baru, Canadiens secara meluas menetap di lembah Sungai Saint Lawrence dan orang Acadia menetap di Maritimes masa kini, manakala pedagang bulu dan mubaligh Katolik meneroka Tasik-Tasik Besar, Teluk Hudson, dan Lembangan Mississippi hingga ke Louisiana. Perang Beaver meletus pada pertengahan abad ke-17 akibat perebutan kawalan perdagangan bulu Amerika Utara.

Inggeris menubuhkan petempatan tambahan di Newfoundland pada tahun 1610 bersama dengan petempatan di Tiga Belas Jajahan di selatan. Satu siri empat perang meletus di Amerika Utara kolonial antara tahun 1689 dan 1763; perang-perang kemudian dalam tempoh itu membentuk medan Amerika Utara dalam Perang Tujuh Tahun. Tanah besar Nova Scotia jatuh di bawah pemerintahan British dengan Perjanjian Utrecht 1713 dan Kanada serta sebahagian besar Perancis Baru jatuh di bawah pemerintahan British pada tahun 1763 selepas Perang Tujuh Tahun. Perancis menyerahkan hampir semua tanah jajahannya di Amerika Utara pada tahun 1763 selepas Perang Tujuh Tahun.

3.3. Amerika Utara British

Perisytiharan Diraja 1763 menubuhkan hak perjanjian Bangsa Pertama, mewujudkan Wilayah Quebec daripada Perancis Baru, dan menggabungkan Pulau Cape Breton dengan Nova Scotia. Pulau St John (kini Pulau Prince Edward) menjadi jajahan berasingan pada tahun 1769. Untuk mengelakkan konflik di Quebec, Parlimen British meluluskan Akta Quebec 1774, memperluaskan wilayah Quebec ke Tasik-Tasik Besar dan Lembah Ohio. Lebih penting lagi, Akta Quebec memberikan Quebec autonomi khas dan hak tadbir urus sendiri pada masa Tiga Belas Jajahan semakin membantah pemerintahan British. Ia mengembalikan semula bahasa Perancis, kepercayaan Katolik, dan undang-undang sivil Perancis di sana, sekali gus menghalang pertumbuhan gerakan kemerdekaan berbanding Tiga Belas Jajahan. Perisytiharan dan Akta Quebec seterusnya menimbulkan kemarahan ramai penduduk Tiga Belas Jajahan, seterusnya menyemarakkan sentimen anti-British pada tahun-tahun sebelum Revolusi Amerika.

Selepas kejayaan Perang Kemerdekaan Amerika, Perjanjian Paris 1783 mengiktiraf kemerdekaan Amerika Syarikat yang baru dibentuk dan menetapkan syarat-syarat damai, menyerahkan wilayah Amerika Utara British di selatan Tasik-Tasik Besar dan timur Sungai Mississippi kepada negara baru itu. Perang kemerdekaan Amerika juga menyebabkan penghijrahan besar-besaran Loyalis, iaitu peneroka yang telah menentang kemerdekaan Amerika. Ramai yang berpindah ke Kanada, terutamanya Kanada Atlantik, di mana kedatangan mereka mengubah taburan demografi wilayah sedia ada. New Brunswick seterusnya dipisahkan daripada Nova Scotia sebagai sebahagian daripada penyusunan semula petempatan Loyalis di Maritimes, yang membawa kepada penubuhan Saint John, New Brunswick, sebagai bandar pertama Kanada. Untuk menampung kemasukan Loyalis berbahasa Inggeris di Kanada Tengah, Akta Perlembagaan 1791 membahagikan wilayah Kanada kepada Kanada Hilir yang berbahasa Perancis (kemudian Quebec) dan Kanada Hulu yang berbahasa Inggeris (kemudian Ontario), memberikan setiap satu dewan perundangan terpilih sendiri.

Wilayah Kanada menjadi medan utama dalam Perang 1812 antara Amerika Syarikat dan United Kingdom. Keamanan dicapai pada tahun 1815; tiada sempadan yang diubah. Imigresen disambung semula pada tahap yang lebih tinggi, dengan lebih - ketibaan dari Britain antara tahun 1815 dan 1850. Pendatang baru termasuk pelarian yang melarikan diri daripada Kebuluran Besar Ireland serta orang Scotland berbahasa Gaelik yang dipindahkan akibat Highland Clearances. Penyakit berjangkit membunuh antara 25 dan 33 peratus orang Eropah yang berhijrah ke Kanada sebelum tahun 1891.

Keinginan untuk kerajaan bertanggungjawab mengakibatkan Pemberontakan 1837 yang gagal. Laporan Durham kemudiannya mengesyorkan kerajaan bertanggungjawab dan asimilasi orang Kanada Perancis ke dalam budaya Inggeris. Akta Kesatuan 1840 menggabungkan Wilayah Kanada menjadi satu Wilayah Kanada bersatu dan kerajaan bertanggungjawab telah ditubuhkan untuk semua provinsi Amerika Utara British di timur Tasik Superior menjelang tahun 1855. Penandatanganan Perjanjian Oregon oleh Britain dan Amerika Syarikat pada tahun 1846 menamatkan pertikaian sempadan Oregon, melanjutkan sempadan ke arah barat di sepanjang selarian ke-49. Ini membuka jalan kepada jajahan British di Pulau Vancouver (1849) dan di British Columbia (1858). Perjanjian Anglo-Rusia Saint Petersburg (1825) menetapkan sempadan di sepanjang pantai Pasifik, tetapi, walaupun selepas Pembelian Alaska oleh AS pada tahun 1867, pertikaian berterusan mengenai penentuan sempadan Alaska-Yukon dan Alaska-British Columbia yang tepat.

3.4. Konfederasi dan Perluasan Wilayah

Berikutan tiga persidangan perlembagaan, Akta Amerika Utara British, 1867 secara rasmi mengisytiharkan Konfederasi Kanada pada 1 Julai 1867, pada mulanya dengan empat provinsi: Ontario, Quebec, Nova Scotia, dan New Brunswick. Kanada mengambil alih Rupert's Land dan Wilayah Barat-Laut untuk membentuk Wilayah Barat Laut, di mana rungutan kaum Métis mencetuskan Pemberontakan Red River dan penubuhan provinsi Manitoba pada Julai 1870. British Columbia dan Pulau Vancouver (yang telah disatukan pada tahun 1866) menyertai konfederasi pada tahun 1871 atas janji pembinaan landasan kereta api transbenua yang akan sampai ke Victoria di provinsi itu dalam tempoh 10 tahun, manakala Pulau Prince Edward menyertai pada tahun 1873. Pada tahun 1898, semasa Kerubut Emas Klondike di Wilayah Barat Laut, Parlimen menubuhkan Wilayah Yukon. Alberta dan Saskatchewan menjadi provinsi pada tahun 1905. Antara tahun 1871 dan 1896, hampir satu perempat daripada populasi Kanada berhijrah ke selatan ke AS.

Untuk membuka Barat dan menggalakkan imigresen Eropah, Kerajaan Kanada menaja pembinaan tiga landasan kereta api transbenua (termasuk Canadian Pacific Railway), meluluskan Akta Tanah Dominion untuk mengawal selia penempatan dan menubuhkan Polis Berkuda Barat Laut untuk menegaskan kuasa ke atas wilayah itu. Tempoh perluasan ke arah barat dan pembinaan negara ini mengakibatkan pemindahan ramai Orang Asli Dataran Kanada ke "Simpanan India", membuka jalan kepada petempatan blok etnik Eropah. Ini menyebabkan keruntuhan Bison Dataran di barat Kanada dan pengenalan ladang ternakan lembu Eropah dan ladang gandum yang mendominasi tanah itu. Orang Asli mengalami kebuluran dan penyakit yang meluas akibat kehilangan bison dan tanah pemburuan tradisional mereka. Kerajaan persekutuan memang menyediakan bantuan kecemasan, dengan syarat Orang Asli berpindah ke simpanan. Pada masa ini, Kanada memperkenalkan Akta Indian yang meluaskan kawalannya ke atas Bangsa Pertama kepada pendidikan, kerajaan dan hak undang-undang.

3.5. Awal Abad ke-20

Oleh kerana Britain masih mengekalkan kawalan ke atas hal ehwal luar Kanada di bawah Akta Amerika Utara British, 1867, pengisytiharan perangnya pada tahun 1914 secara automatik membawa Kanada ke dalam Perang Dunia Pertama. Sukarelawan yang dihantar ke Barisan Barat kemudiannya menjadi sebahagian daripada Kor Kanada, yang memainkan peranan penting dalam Pertempuran Vimy Ridge dan pertempuran utama lain dalam perang tersebut. Krisis Pengerahan 1917 meletus apabila cadangan Kabinet Kesatuan untuk menambah bilangan anggota aktif tentera yang semakin berkurangan dengan pengerahan tentera mendapat bantahan keras daripada penduduk Quebec yang berbahasa Perancis. Pada tahun 1919, Kanada menyertai Liga Bangsa-Bangsa secara bebas daripada Britain, dan Statut Westminster, 1931, mengesahkan kemerdekaan Kanada.

Kemelesetan Besar di Kanada pada awal tahun 1930-an menyaksikan kemerosotan ekonomi, yang membawa kepada kesusahan di seluruh negara. Sebagai tindak balas kepada kemerosotan itu, Persekutuan Komanwel Kerjasama (CCF) di Saskatchewan memperkenalkan banyak elemen negara kebajikan (seperti yang dipelopori oleh Tommy Douglas) pada tahun 1940-an dan 1950-an. Atas nasihat Perdana Menteri William Lyon Mackenzie King, perang dengan Jerman telah diisytiharkan berkuat kuasa pada 10 September 1939, oleh Raja George VI, tujuh hari selepas United Kingdom. Kelewatan ini menekankan kemerdekaan Kanada.

Unit Tentera Kanada yang pertama tiba di Britain pada Disember 1939. Secara keseluruhan, lebih sejuta rakyat Kanada berkhidmat dalam angkatan tentera semasa Perang Dunia Kedua. Askar Kanada memainkan peranan penting dalam banyak pertempuran utama perang, termasuk Serbuan Dieppe yang gagal pada tahun 1942, serangan Bersekutu ke atas Itali, Pendaratan Normandy, Pertempuran Normandy, dan Pertempuran Scheldt pada tahun 1944. Kanada menyediakan perlindungan kepada kerajaan Belanda dalam buangan semasa negara itu diduduki dan dihargai oleh Belanda atas sumbangan besarnya kepada pembebasannya daripada Jerman Nazi.

Ekonomi Kanada berkembang pesat semasa perang kerana industri-industrinya mengeluarkan materiel tentera untuk Kanada, Britain, China, dan Kesatuan Soviet. Walaupun berlaku satu lagi Krisis Pengerahan di Quebec pada tahun 1944, Kanada menamatkan perang dengan tentera yang besar dan ekonomi yang kukuh.

3.6. Era Kontemporari

Krisis kewangan Zaman Kemelesetan menyebabkan Dominion Newfoundland melepaskan kerajaan bertanggungjawab pada tahun 1934 dan menjadi Tanah Jajahan Mahkota yang diperintah oleh seorang gabenor British. Selepas dua pungutan suara, penduduk Newfoundland mengundi untuk menyertai Kanada pada tahun 1949 sebagai sebuah provinsi.

Pertumbuhan ekonomi pasca-perang Kanada, digabungkan dengan dasar-dasar kerajaan Liberal yang berturut-turut, membawa kepada kemunculan identiti Kanada baru, yang ditandai dengan penggunaan bendera daun mapel pada tahun 1965, pelaksanaan dwibahasa rasmi (Inggeris dan Perancis) pada tahun 1969, dan institusi multikulturalisme rasmi pada tahun 1971. Program demokratik sosial juga dilaksanakan, seperti Medicare, Pelan Pencen Kanada, dan Pinjaman Pelajar Kanada; walaupun begitu, kerajaan provinsi, terutamanya Quebec dan Alberta, menentang banyak daripadanya kerana dianggap sebagai pencerobohan ke atas bidang kuasa mereka.

Akhirnya, satu lagi siri persidangan perlembagaan menghasilkan Akta Kanada 1982, iaitu patriasi perlembagaan Kanada daripada United Kingdom, serentak dengan penciptaan Piagam Hak dan Kebebasan Kanada. Kanada telah mencapai kedaulatan penuh sebagai sebuah negara merdeka di bawah monarkinya sendiri. Pada tahun 1999, Nunavut menjadi wilayah ketiga Kanada selepas beberapa siri rundingan dengan kerajaan persekutuan.

Pada masa yang sama, Quebec mengalami perubahan sosial dan ekonomi yang mendalam melalui Revolusi Senyap pada tahun 1960-an, melahirkan gerakan nasionalis sekular. Front de libération du Québec (FLQ) yang radikal mencetuskan Krisis Oktober dengan siri pengeboman dan penculikan pada tahun 1970, dan Parti Québécois yang menyokong kedaulatan telah dipilih pada tahun 1976, menganjurkan pungutan suara yang tidak berjaya mengenai kedaulatan-persatuan pada tahun 1980. Usaha untuk menampung nasionalisme Quebec secara perlembagaan melalui Perjanjian Tasik Meech gagal pada tahun 1990. Ini membawa kepada pembentukan Bloc Québécois di Quebec dan pengukuhan Parti Pembaharuan Kanada di Barat. Pungutan suara kedua menyusul pada tahun 1995, di mana kedaulatan ditolak dengan margin yang lebih tipis iaitu 50.6 berbanding 49.4 peratus. Pada tahun 1997, Mahkamah Agung memutuskan pemisahan unilateral oleh sebuah provinsi adalah tidak berperlembagaan, dan Akta Kejelasan diluluskan oleh Parlimen, menggariskan syarat-syarat pemisahan yang dirundingkan daripada Konfederasi.

Selain isu kedaulatan Quebec, beberapa krisis telah menggegarkan masyarakat Kanada pada akhir 1980-an dan awal 1990-an. Ini termasuk letupan Penerbangan Air India 182 pada tahun 1985, pembunuhan beramai-ramai terbesar dalam sejarah Kanada; pembunuhan beramai-ramai École Polytechnique pada tahun 1989, satu serangan tembakan di universiti yang menyasarkan pelajar perempuan; dan Krisis Oka pada tahun 1990, yang pertama daripada beberapa konfrontasi ganas antara kerajaan provinsi dan kumpulan Orang Asli. Kanada menyertai Perang Teluk pada tahun 1990 dan aktif dalam beberapa misi pengaman pada tahun 1990-an, termasuk operasi di Balkan semasa dan selepas Perang Yugoslavia, dan di Somalia, yang mengakibatkan insiden yang digambarkan sebagai "era paling gelap dalam sejarah ketenteraan Kanada". Kanada menghantar askar ke Afghanistan pada tahun 2001, mengakibatkan jumlah kematian rakyat Kanada tertinggi bagi mana-mana misi ketenteraan tunggal sejak Perang Korea pada awal 1950-an.

Pada tahun 2011, angkatan Kanada mengambil bahagian dalam campur tangan yang diketuai NATO dalam Perang Saudara Libya dan juga terlibat dalam memerangi pemberontakan Negara Islam Iraq dan Syam di Iraq pada pertengahan tahun 2010-an. Negara ini meraikan ulang tahun ke-150 pada tahun 2017, tiga tahun sebelum pandemik COVID-19 di Kanada bermula pada 27 Januari 2020, dengan gangguan sosial dan ekonomi yang meluas. Pada tahun 2021, kemungkinan kubur beratus-ratus Orang Asli ditemui berhampiran bekas tapak sekolah kediaman Orang Asli Kanada. Sekolah-sekolah berasrama ini, yang ditadbir oleh pelbagai gereja Kristian dan dibiayai oleh kerajaan Kanada dari tahun 1828 hingga 1997, cuba untuk mengasimilasikan kanak-kanak Orang Asli ke dalam budaya Euro-Kanada.

4.1. Iklim

Purata suhu tinggi musim sejuk dan musim panas di seluruh Kanada berbeza mengikut wilayah. Musim sejuk boleh menjadi teruk di banyak bahagian negara, terutamanya di wilayah pedalaman dan Prairie, yang mengalami iklim benua, di mana suhu purata harian adalah hampir -15 °C, tetapi boleh jatuh di bawah -40 °C dengan kesejukan angin yang teruk. Di kawasan bukan pantai, salji boleh meliputi tanah selama hampir enam bulan dalam setahun, manakala di sesetengah bahagian utara salji boleh berterusan sepanjang tahun. Pantai British Columbia mempunyai iklim sederhana, dengan musim sejuk yang sederhana dan hujan. Di pantai timur dan barat, suhu tinggi purata biasanya dalam lingkungan rendah 20-an °C (70-an °F), manakala di antara pantai, suhu tinggi purata musim panas berkisar antara 25 °C hingga 30 °C, dengan suhu di beberapa lokasi pedalaman kadang-kadang melebihi 40 °C.

Sebahagian besar Kanada Utara diliputi oleh ais dan permafros. Masa depan permafros tidak menentu kerana Artik telah memanas pada kadar tiga kali ganda purata global akibat perubahan iklim di Kanada. Suhu purata tahunan Kanada di daratan telah meningkat sebanyak 1.7 °C, dengan perubahan berkisar antara 1.1 °C hingga 2.3 °C di pelbagai wilayah, sejak tahun 1948. Kadar pemanasan lebih tinggi di seluruh Utara dan di Prairie. Di wilayah selatan Kanada, pencemaran udara dari Kanada dan Amerika Syarikat-disebabkan oleh peleburan logam, pembakaran arang batu untuk utiliti kuasa, dan pelepasan kenderaan-telah mengakibatkan hujan asid, yang telah memberi kesan teruk kepada laluan air, pertumbuhan hutan, dan produktiviti pertanian. Kanada adalah salah satu pembebas gas rumah hijau terbesar di dunia, dengan pelepasan meningkat sebanyak 16.5 peratus antara tahun 1990 dan 2022.

4.2. Biodiversiti

Kanada terbahagi kepada 15 ekosistem daratan dan lima ekosistem marin. Ekosistem ini merangkumi lebih 80,000 spesies hidupan liar Kanada yang telah diklasifikasikan, dengan jumlah yang sama masih belum diiktiraf atau ditemui secara rasmi. Walaupun Kanada mempunyai peratusan spesies endemik yang rendah berbanding negara lain, disebabkan oleh aktiviti manusia, spesies invasif, dan isu alam sekitar di negara ini, kini terdapat lebih daripada 800 spesies yang berisiko hilang. Kira-kira 65 peratus spesies pemastautin Kanada dianggap "Selamat". Lebih separuh daripada landskap Kanada masih utuh dan secara relatifnya bebas daripada pembangunan manusia. Hutan boreal Kanada dianggap sebagai hutan utuh terbesar di Bumi, dengan kira-kira 3.00 M km² tidak terganggu oleh jalan raya, bandar atau industri. Sejak akhir zaman glasier terakhir, Kanada terdiri daripada lapan wilayah hutan yang berbeza.

Kira-kira 12.1 peratus daripada jisim daratan dan air tawar negara adalah kawasan pemuliharaan, termasuk 11.4 peratus yang ditetapkan sebagai kawasan perlindungan. Kira-kira 13.8 peratus daripada perairan wilayahnya dipulihara, termasuk 8.9 peratus yang ditetapkan sebagai kawasan perlindungan. Taman Negara pertama Kanada, Taman Negara Banff yang ditubuhkan pada tahun 1885 merangkumi 6.64 K km². Taman wilayah tertua Kanada, Taman Wilayah Algonquin, yang ditubuhkan pada tahun 1893, meliputi kawasan seluas 7.65 K km². Kawasan Pemuliharaan Marin Nasional Tasik Superior adalah kawasan perlindungan air tawar terbesar di dunia, merangkumi kira-kira 10.00 K km². Wilayah hidupan liar nasional terbesar Kanada ialah Kawasan Hidupan Liar Nasional Marin Kepulauan Scott yang merangkumi 11.57 K km².

5.1. Undang-undang

Perlembagaan Kanada adalah undang-undang tertinggi negara dan terdiri daripada teks bertulis dan konvensyen tidak bertulis. Akta Perlembagaan, 1867 (dikenali sebagai Akta Amerika Utara British, 1867 sebelum 1982), mengesahkan tadbir urus berdasarkan preseden parlimen dan membahagikan kuasa antara kerajaan persekutuan dan provinsi. Statut Westminster, 1931, memberikan autonomi penuh, dan Akta Perlembagaan, 1982, menamatkan semua ikatan perundangan dengan Britain, serta menambah formula pindaan perlembagaan dan Piagam Hak dan Kebebasan Kanada. Piagam tersebut menjamin hak dan kebebasan asas yang biasanya tidak boleh diatasi oleh mana-mana kerajaan; klausa walaupun begitu membenarkan Parlimen dan dewan undangan provinsi untuk mengatasi seksyen tertentu Piagam untuk tempoh lima tahun.

Badan kehakiman Kanada mentafsir undang-undang dan mempunyai kuasa untuk membatalkan akta Parlimen yang melanggar perlembagaan. Mahkamah Agung Kanada adalah mahkamah tertinggi, penentu muktamad, dan telah diketuai sejak 2017 oleh Richard Wagner, Ketua Hakim Kanada. Gabenor jeneral melantik sembilan ahli mahkamah atas nasihat perdana menteri dan menteri kehakiman. Kabinet persekutuan juga melantik hakim ke mahkamah atasan dalam bidang kuasa provinsi dan wilayah.

Common law diguna pakai di mana-mana kecuali Quebec, di mana undang-undang sivil mendominasi. Undang-undang jenayah adalah tanggungjawab persekutuan semata-mata dan seragam di seluruh Kanada. Penguatkuasaan undang-undang, termasuk mahkamah jenayah, secara rasmi adalah tanggungjawab provinsi, yang dijalankan oleh pasukan polis provinsi dan perbandaran. Di kebanyakan kawasan luar bandar dan beberapa kawasan bandar, tanggungjawab kepolisan dikontrakkan kepada Polis Berkuda Diraja Kanada persekutuan.

Undang-undang Orang Asli Kanada menyediakan hak yang diiktiraf secara perlembagaan ke atas tanah dan amalan tradisional untuk kumpulan Orang Asli di Kanada. Pelbagai perjanjian dan undang-undang kes telah diwujudkan untuk menjadi pengantara hubungan antara orang Eropah dan banyak masyarakat Orang Asli. Peranan undang-undang Orang Asli dan hak yang disokongnya telah ditegaskan semula oleh seksyen 35 Akta Perlembagaan, 1982. Hak-hak ini mungkin termasuk penyediaan perkhidmatan, seperti penjagaan kesihatan melalui Dasar Pemindahan Kesihatan India, dan pengecualian daripada cukai.

5.2. Provinsi dan Wilayah

Kanada ialah sebuah persekutuan yang terdiri daripada 10 negara bersekutu, yang dipanggil provinsi, dan tiga wilayah persekutuan. Ini boleh dikumpulkan kepada empat wilayah utama: Kanada Barat, Kanada Tengah, Kanada Atlantik, dan Kanada Utara (Kanada Timur merujuk kepada Kanada Tengah dan Kanada Atlantik bersama-sama). Provinsi dan wilayah mempunyai tanggungjawab untuk program sosial seperti penjagaan kesihatan, pendidikan, dan program sosial, serta pentadbiran keadilan (tetapi bukan undang-undang jenayah). Walaupun provinsi mengutip lebih banyak hasil daripada kerajaan persekutuan, bayaran penyamaan dibuat oleh kerajaan persekutuan untuk memastikan standard perkhidmatan dan percukaian yang seragam secara munasabah dikekalkan antara provinsi yang lebih kaya dan lebih miskin.

Perbezaan utama antara provinsi Kanada dan wilayah ialah provinsi menerima kedaulatannya daripada Mahkota dan kuasa serta autoriti daripada Akta Perlembagaan, 1867, manakala kerajaan wilayah mempunyai kuasa yang diwakilkan kepada mereka oleh Parlimen Kanada dan pesuruhjaya mewakili Raja dalam Majlis persekutuannya, bukannya raja secara langsung. Kuasa yang berpunca daripada Akta Perlembagaan, 1867, dibahagikan antara kerajaan persekutuan dan kerajaan provinsi untuk dilaksanakan secara eksklusif dan sebarang perubahan kepada susunan itu memerlukan pindaan perlembagaan, manakala perubahan kepada peranan dan kuasa wilayah boleh dilakukan secara unilateral oleh Parlimen Kanada.

5.3. Hubungan Luar Negeri

Kanada diiktiraf sebagai kuasa tengah kerana peranannya dalam hal ehwal global dengan kecenderungan untuk meneruskan penyelesaian multilateral dan internasional. Kanada terkenal dengan komitmennya terhadap keamanan dan keselamatan antarabangsa, serta menjadi pengantara dalam konflik, dan menyediakan bantuan kepada negara membangun.

Kanada dan Amerika Syarikat mempunyai hubungan yang panjang dan kompleks; mereka adalah sekutu rapat, bekerjasama secara tetap dalam kempen ketenteraan dan usaha kemanusiaan. Kanada juga mengekalkan hubungan sejarah dan tradisional dengan United Kingdom dan Perancis, bersama dengan bekas jajahan kedua-dua negara melalui keahliannya dalam Komanwel Bangsa-Bangsa dan {{Lang|fr|Pertubuhan Antarabangsa Francophonie|Pertubuhan Antarabangsa Francophonie}}. Kanada terkenal kerana mempunyai hubungan positif dengan Belanda, sebahagiannya disebabkan sumbangannya kepada pembebasan Belanda semasa Perang Dunia Kedua. Kanada mempunyai pejabat diplomatik dan konsular di lebih 270 lokasi di kira-kira 180 negara asing.

Kanada adalah ahli pelbagai organisasi dan forum antarabangsa. Kanada adalah ahli pengasas Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) pada tahun 1945 dan membentuk Perintah Pertahanan Aeroangkasa Amerika Utara bersama Amerika Syarikat pada tahun 1958. Negara ini mempunyai keahlian dalam Pertubuhan Perdagangan Dunia, Five Eyes, G7 dan Pertubuhan Kerjasama dan Pembangunan Ekonomi (OECD). Negara ini adalah ahli pengasas forum Kerjasama Ekonomi Asia-Pasifik (APEC) pada tahun 1989 dan menyertai Pertubuhan Negara-Negara Amerika (OAS) pada tahun 1990. Kanada meratifikasi Perisytiharan Hak Asasi Manusia Sejagat (UDHR) pada tahun 1948, dan tujuh konvensyen serta perjanjian hak asasi manusia PBB utama sejak itu.

5.4. Ketenteraan dan Pengaman

Di samping banyak kewajipan domestik, lebih daripada 3,000 anggota Angkatan Tentera Kanada (CAF) ditempatkan dalam pelbagai operasi ketenteraan asing. Angkatan bersatu Kanada terdiri daripada Tentera Laut Diraja Kanada, Tentera Darat Kanada, dan Tentera Udara Diraja Kanada. Negara ini menggunakan angkatan sukarelawan profesional seramai kira-kira 68,000 anggota aktif dan 27,000 anggota simpanan-meningkat kepada 71,500 dan 30,000 masing-masing di bawah "Kuat, Selamat, Terlibat"-dengan sub-komponen kira-kira 5,000 Renjer Kanada. Pada tahun 2022, perbelanjaan ketenteraan Kanada berjumlah kira-kira 26.90 B CAD, atau sekitar 1.2 peratus daripada keluaran dalam negara kasar (KDNK) negara-meletakkannya di tempat ke-14 untuk perbelanjaan ketenteraan mengikut negara.

Peranan Kanada dalam membangunkan pengaman dan penyertaannya dalam inisiatif pengaman utama pada abad ke-20 telah memainkan peranan utama dalam imej global positifnya. Pengaman amat tertanam dalam budaya Kanada dan merupakan ciri pembeza yang dirasakan oleh rakyat Kanada membezakan dasar luar mereka daripada Amerika Syarikat. Kanada telah lama enggan mengambil bahagian dalam operasi ketenteraan yang tidak dibenarkan oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu, seperti Perang Vietnam atau pencerobohan Iraq 2003. Sejak abad ke-21, penyertaan langsung Kanada dalam usaha pengaman PBB telah banyak merosot. Penurunan besar ini adalah hasil daripada Kanada mengarahkan penyertaannya kepada operasi ketenteraan yang dibenarkan PBB melalui Pertubuhan Perjanjian Atlantik Utara, bukannya secara langsung melalui PBB. Perubahan kepada penyertaan melalui NATO telah mengakibatkan peralihan ke arah misi yang lebih ketenteraan dan mematikan berbanding tugas pengaman tradisional.

6.1. Sains dan Teknologi

Pada tahun 2020, Kanada membelanjakan kira-kira 41.90 B CAD untuk penyelidikan dan pembangunan domestik, dengan anggaran tambahan untuk tahun 2022 sebanyak 43.20 B CAD. Sehingga tahun 2023, negara ini telah menghasilkan 15 penerima Hadiah Nobel dalam bidang fizik, kimia, dan perubatan. Negara ini menduduki tempat ketujuh dalam perkongsian artikel sedunia yang diterbitkan dalam jurnal saintifik, menurut Indeks Alam Semula Jadi, dan merupakan ibu pejabat kepada beberapa firma teknologi global. Kanada mempunyai salah satu tahap akses Internet tertinggi di dunia, dengan lebih 33 juta pengguna, bersamaan dengan kira-kira 94 peratus daripada jumlah penduduknya.

Pencapaian Kanada dalam sains dan teknologi termasuk penciptaan bateri alkali moden, penemuan insulin, pembangunan vaksin polio, dan penemuan mengenai struktur dalaman nukleus atom. Sumbangan saintifik utama Kanada yang lain termasuk perentak jantung buatan, pemetaan korteks visual, pembangunan mikroskop elektron, tektonik plat, pembelajaran mendalam, teknologi berbilang sentuh, dan pengenalpastian lubang hitam pertama, Cygnus X-1. Kanada mempunyai sejarah penemuan yang panjang dalam genetik, yang termasuk sel stem, mutagenesis terarah tapak, reseptor sel T, dan pengenalpastian gen yang menyebabkan Anemia Fanconi, fibrosis sista, dan penyakit Alzheimer permulaan awal, di antara banyak penyakit lain.

Agensi Angkasa Kanada menjalankan program angkasa lepas yang aktif yang memberi tumpuan kepada penyelidikan angkasa lepas dalam, planet, dan penerbangan, bersama dengan roket dan satelit. Kanada melancarkan satelit pertamanya, Alouette 1, pada tahun 1962. Ia menyumbang kepada Stesen Angkasa Antarabangsa dan terkenal dengan alat robotiknya, seperti pelbagai Canadarm. Kanada telah memulakan banyak projek jangka panjang, termasuk siri satelit Radarsat dan siri roket Black Brant.

7.1. Komposisi Etnik

Responden dalam Banci Kanada 2021 melaporkan sendiri lebih 450 "asal usul etnik atau budaya". Kumpulan panetnik utama yang dipilih ialah: Eropah (52.5 peratus), Amerika Utara (22.9 peratus), Asia (19.3 peratus), Orang Asli Amerika Utara (6.1 peratus), Afrika (3.8 peratus), Amerika Latin, Tengah dan Selatan (2.5 peratus), Caribbean (2.1 peratus), Oceania (0.3 peratus), dan lain-lain (6.0 peratus). Lebih 60 peratus rakyat Kanada melaporkan satu asal usul, dan 36 peratus melaporkan mempunyai pelbagai asal usul etnik, oleh itu jumlah keseluruhan adalah lebih besar daripada 100 peratus.

Sepuluh asal usul etnik atau budaya terbesar yang dilaporkan sendiri oleh negara pada tahun 2021 ialah Kanada (merangkumi 15.6 peratus daripada populasi), diikuti oleh Inggeris (14.7 peratus), Ireland (12.1 peratus), Scotland (12.1 peratus), Perancis (11.0 peratus), Jerman (8.1 peratus), Cina (4.7 peratus), Itali (4.3 peratus), India (3.7 peratus), dan Ukraine (3.5 peratus).

Daripada 36.3 juta orang yang dikira pada tahun 2021, kira-kira 24.5 juta melaporkan sebagai "Kulit Putih", mewakili 67.4 peratus daripada populasi. Populasi Orang Asli yang mewakili 5 peratus atau 1.8 juta individu, meningkat sebanyak 9.4 peratus berbanding populasi bukan Orang Asli, yang meningkat sebanyak 5.3 peratus dari tahun 2016 hingga 2021. Satu daripada setiap empat rakyat Kanada atau 26.5 peratus daripada populasi tergolong dalam minoriti tampak bukan Kulit Putih dan bukan Orang Asli, yang terbesar pada tahun 2021 ialah Asia Selatan (2.6 juta orang; 7.1 peratus), Cina (1.7 juta; 4.7 peratus), Hitam (1.5 juta; 4.3 peratus), Filipina (960,000; 2.6 peratus), Arab (690,000; 1.9 peratus), Amerika Latin (580,000; 1.6 peratus), Asia Tenggara (390,000; 1.1 peratus), Asia Barat (360,000; 1.0 peratus), Korea (220,000; 0.6 peratus) dan Jepun (99,000; 0.3 peratus).

Antara tahun 2011 dan 2016, populasi minoriti tampak meningkat sebanyak 18.4 peratus. Pada tahun 1961, kira-kira 300,000 orang, kurang daripada dua peratus populasi Kanada, adalah ahli kumpulan minoriti tampak. Banci 2021 menunjukkan bahawa 8.3 juta orang, atau hampir satu perempat (23.0 peratus) daripada populasi, melaporkan diri mereka sebagai atau pernah menjadi pendatang tetap atau pemastautin tetap di Kanada-melebihi rekod sebelumnya banci 1921 iaitu 22.3 peratus. Pada tahun 2021, India, China, dan Filipina adalah tiga negara asal teratas bagi pendatang yang berpindah ke Kanada.

7.2. Bahasa

Pelbagai bahasa digunakan oleh rakyat Kanada, dengan Bahasa Inggeris dan Bahasa Perancis (bahasa rasmi) menjadi bahasa ibunda bagi kira-kira 54 peratus dan 19 peratus rakyat Kanada, masing-masing. Dasar dwibahasa rasmi Kanada memberikan hak kepada warganegara untuk menerima perkhidmatan kerajaan persekutuan sama ada dalam bahasa Inggeris atau Perancis dengan minoriti bahasa rasmi dijamin sekolah sendiri di semua provinsi dan wilayah.

Akta Akta Bahasa Rasmi Quebec 1974 menetapkan bahasa Perancis sebagai satu-satunya bahasa rasmi provinsi tersebut. Walaupun lebih 82 peratus rakyat Kanada yang berbahasa Perancis tinggal di Quebec, terdapat populasi Francophone yang besar di New Brunswick, Alberta, dan Manitoba, dengan Ontario mempunyai populasi berbahasa Perancis terbesar di luar Quebec. New Brunswick, satu-satunya provinsi yang secara rasmi dwibahasa, mempunyai minoriti Acadia Perancis yang membentuk 33 peratus daripada populasi. Terdapat juga kelompok Acadia di barat daya Nova Scotia, di Pulau Cape Breton, dan di tengah dan barat Pulau Prince Edward.

Provinsi-provinsi lain tidak mempunyai bahasa rasmi sedemikian, tetapi bahasa Perancis digunakan sebagai bahasa pengantar, di mahkamah, dan untuk perkhidmatan kerajaan lain, selain bahasa Inggeris. Manitoba, Ontario, dan Quebec membenarkan kedua-dua bahasa Inggeris dan Perancis dituturkan di dewan undangan provinsi dan undang-undang digubal dalam kedua-dua bahasa. Di Ontario, bahasa Perancis mempunyai beberapa status undang-undang, tetapi tidak sepenuhnya bersama-rasmi. Terdapat 11 kumpulan bahasa Orang Asli, yang terdiri daripada lebih 65 bahasa dan dialek yang berbeza. Beberapa bahasa Orang Asli mempunyai status rasmi di Wilayah Barat Laut. Inuktitut adalah bahasa majoriti di Nunavut dan merupakan salah satu daripada tiga bahasa rasmi di wilayah itu.

Sehingga banci 2021, lebih sedikit 7.8 juta rakyat Kanada menyenaraikan bahasa bukan rasmi sebagai bahasa pertama mereka. Beberapa bahasa pertama bukan rasmi yang paling umum termasuk Mandarin (679,255 penutur bahasa pertama), Punjabi (666,585), Kantonis (553,380), Sepanyol (538,870), Arab (508,410), Tagalog (461,150), Itali (319,505), Jerman (272,865), dan Tamil (237,890). Negara ini juga merupakan rumah kepada banyak bahasa isyarat, beberapa daripadanya adalah bahasa Orang Asli. Bahasa Isyarat Amerika (ASL) digunakan di seluruh negara kerana kelaziman ASL di sekolah rendah dan menengah. Bahasa Isyarat Quebec (LSQ) digunakan terutamanya di Quebec.

7.3. Agama

Kanada adalah sebuah negara yang pelbagai dari segi agama, merangkumi pelbagai kepercayaan dan adat resam. Perlembagaan Kanada merujuk kepada Tuhan; walau bagaimanapun, Kanada tidak mempunyai gereja rasmi dan kerajaan secara rasmi komited kepada pluralisme agama. Kebebasan beragama di Kanada adalah hak yang dilindungi perlembagaan.

Kadar kepatuhan agama telah menurun secara berterusan sejak tahun 1970-an. Dengan agama Kristian mengalami kemerosotan setelah pernah menjadi pusat dan penting dalam budaya dan kehidupan seharian Kanada, Kanada telah menjadi sebuah negara pasca-Kristian, sekular. Walaupun majoriti rakyat Kanada menganggap agama tidak penting dalam kehidupan seharian mereka, mereka masih percaya kepada Tuhan. Amalan agama secara amnya dianggap sebagai urusan peribadi.

Menurut banci 2021, Kristian adalah agama terbesar di Kanada, dengan penganut Katolik Rom mewakili 29.9 peratus daripada populasi yang mempunyai bilangan penganut terbanyak. Penganut Kristian secara keseluruhan mewakili 53.3 peratus daripada populasi, diikuti oleh mereka yang melaporkan tiada agama atau tidak beragama pada 34.6 peratus. Kepercayaan lain termasuk Islam (4.9 peratus), Hinduisme (2.3 peratus), Sikhisme (2.1 peratus), Buddhisme (1.0 peratus), Yahudi (0.9 peratus), dan kerohanian Orang Asli (0.2 peratus). Kanada mempunyai populasi Sikh kebangsaan kedua terbesar, di belakang India.

8.1. Kesihatan

Penjagaan kesihatan di Kanada disampaikan melalui sistem penjagaan kesihatan awam provinsi dan wilayah, yang secara tidak rasmi dipanggil Medicare. Ia dipandu oleh peruntukan Akta Kesihatan Kanada tahun 1984 dan bersifat sejagat. Akses sejagat kepada perkhidmatan kesihatan yang dibiayai secara awam "sering dianggap oleh rakyat Kanada sebagai nilai asas yang memastikan insurans kesihatan kebangsaan untuk semua orang di mana sahaja mereka tinggal di negara ini". Kira-kira 30 peratus penjagaan kesihatan rakyat Kanada dibayar melalui sektor swasta. Ini kebanyakannya membayar untuk perkhidmatan yang tidak dilindungi atau dilindungi sebahagian oleh Medicare, seperti ubat preskripsi, pergigian dan optometri. Kira-kira 65 hingga 75 peratus rakyat Kanada mempunyai beberapa bentuk insurans kesihatan tambahan; ramai yang menerimanya melalui majikan mereka atau mengakses program perkhidmatan sosial sekunder.

Seperti kebanyakan negara maju lain, Kanada mengalami peningkatan dalam perbelanjaan penjagaan kesihatan disebabkan oleh peralihan demografi ke arah populasi yang lebih tua, dengan lebih ramai pesara dan kurang orang dalam usia bekerja. Pada tahun 2021, purata umur di Kanada ialah 41.9 tahun. Jangka hayat ialah 81.1 tahun. Laporan tahun 2016 oleh ketua pegawai kesihatan awam mendapati bahawa 88 peratus rakyat Kanada, salah satu perkadaran populasi tertinggi di kalangan negara G7, menyatakan bahawa mereka "mempunyai kesihatan yang baik atau sangat baik". Lapan puluh peratus orang dewasa Kanada melaporkan sendiri mempunyai sekurang-kurangnya satu faktor risiko utama untuk penyakit kronik: merokok, kurang aktiviti fizikal, pemakanan tidak sihat atau penggunaan alkohol yang berlebihan. Kanada mempunyai salah satu kadar obesiti dewasa tertinggi di kalangan negara OECD, menyumbang kepada kira-kira 2.7 juta kes diabetes. Empat penyakit kronik-kanser (punca utama kematian), penyakit kardiovaskular, penyakit pernafasan, dan diabetes-menyumbang kepada 65 peratus kematian di Kanada. Terdapat kira-kira 8 juta individu berumur 15 tahun ke atas yang mempunyai satu atau lebih ketidakupayaan di Kanada.

Pada tahun 2021, Institut Maklumat Kesihatan Kanada melaporkan bahawa perbelanjaan penjagaan kesihatan mencapai 308.00 B CAD, atau 12.7 peratus daripada KDNK Kanada untuk tahun itu. Pada tahun 2022, perbelanjaan per kapita Kanada untuk perbelanjaan kesihatan menduduki tempat ke-12 di kalangan sistem penjagaan kesihatan di OECD. Kanada telah menunjukkan prestasi yang hampir atau melebihi purata bagi kebanyakan penunjuk kesihatan OECD sejak awal tahun 2000-an, menduduki tempat di atas purata bagi penunjuk OECD untuk masa menunggu dan akses kepada penjagaan, dengan skor purata untuk kualiti penjagaan dan penggunaan sumber. Laporan Commonwealth Fund 2021 yang membandingkan sistem penjagaan kesihatan 11 negara paling maju meletakkan Kanada di tempat kedua terakhir. Kelemahan yang dikenal pasti ialah kadar kematian bayi yang agak tinggi, prevalens keadaan kronik, masa menunggu yang lama, ketersediaan penjagaan selepas waktu pejabat yang lemah, dan kekurangan ubat preskripsi serta perlindungan pergigian. Masalah yang semakin meningkat dalam sistem kesihatan Kanada ialah kekurangan profesional penjagaan kesihatan, dan kapasiti hospital.

8.2. Pendidikan

Pendidikan di Kanada kebanyakannya disediakan secara awam, dibiayai dan diawasi oleh kerajaan persekutuan, provinsi, dan kerajaan tempatan. Pendidikan adalah di bawah bidang kuasa provinsi dan kurikulum sesebuah provinsi diawasi oleh kerajaannya. Pendidikan di Kanada secara amnya dibahagikan kepada pendidikan rendah, diikuti oleh pendidikan menengah dan pendidikan lepasan menengah. Pendidikan dalam kedua-dua bahasa Inggeris dan Perancis tersedia di kebanyakan tempat di seluruh Kanada. Kanada mempunyai sejumlah besar universiti, hampir kesemuanya dibiayai secara awam. Ditubuhkan pada tahun 1663, Université Laval adalah institusi lepasan menengah tertua di Kanada. Tiga universiti terkemuka negara ialah Universiti Toronto, McGill, dan Universiti British Columbia. Universiti terbesar ialah Universiti Toronto, yang mempunyai lebih 85,000 pelajar.

Menurut laporan OECD 2022, Kanada adalah salah satu negara yang paling berpendidikan di dunia; negara ini menduduki tempat pertama di dunia dalam peratusan orang dewasa yang mempunyai pendidikan tinggi, dengan lebih 56 peratus orang dewasa Kanada telah mencapai sekurang-kurangnya ijazah kolej atau universiti sarjana muda. Kanada membelanjakan purata 5.3 peratus daripada KDNKnya untuk pendidikan. Negara ini melabur secara besar-besaran dalam pendidikan tinggi (lebih daripada 20.00 K USD setiap pelajar). Sehingga tahun 2022, 89 peratus orang dewasa berumur 25 hingga 64 tahun telah memperoleh kelayakan setaraf dengan ijazah sekolah menengah, berbanding purata OECD sebanyak 75 peratus.

Umur pendidikan wajib adalah antara 5-7 hingga 16-18 tahun, menyumbang kepada kadar celik huruf dewasa sebanyak 99 peratus. Lebih sedikit 60,000 kanak-kanak belajar di rumah di negara ini pada tahun 2016. Kanada adalah negara OECD yang berprestasi baik dalam literasi membaca, matematik, dan sains, dengan purata pelajar mendapat skor 523.7, berbanding purata OECD sebanyak 493 pada tahun 2015.

8.3. Hak Asasi Manusia dan Isu Sosial

Kanada mempunyai rekod yang kukuh dalam melindungi hak asasi manusia, yang termaktub dalam Piagam Hak dan Kebebasan Kanada. Piagam ini menjamin hak-hak asas seperti kebebasan bersuara, beragama, dan berpersatuan, serta hak kesamarataan dan perlindungan daripada diskriminasi. Hak kumpulan minoriti, termasuk Orang Asli, komuniti LGBTQ+, dan kumpulan etnik serta agama, diiktiraf dan dilindungi, walaupun cabaran berterusan dalam memastikan kesaksamaan penuh dan menangani diskriminasi sistemik.

Usaha untuk mempromosikan kesaksamaan sosial adalah agenda penting di Kanada. Ini termasuk dasar-dasar yang bertujuan untuk mengurangkan kemiskinan, meningkatkan akses kepada pendidikan dan pekerjaan, serta menangani ketidaksamaan pendapatan. Kerajaan dan masyarakat sivil memainkan peranan aktif dalam mempromosikan keterangkuman dan keadilan sosial.

Walau bagaimanapun, Kanada masih menghadapi beberapa isu sosial utama. Kemiskinan, terutamanya di kalangan kanak-kanak, Orang Asli, dan kumpulan terpinggir lain, kekal sebagai kebimbangan. Diskriminasi berdasarkan bangsa, agama, orientasi seksual, dan faktor lain masih berlaku, walaupun terdapat undang-undang dan dasar untuk menanganinya. Konflik serantau, walaupun tidak meluas seperti di negara lain, kadang-kadang timbul berkaitan dengan hak tanah Orang Asli, pengurusan sumber, dan isu-isu alam sekitar. Kerajaan dan pelbagai organisasi masyarakat sivil secara aktif berusaha untuk menangani isu-isu ini melalui program, perundangan, dan inisiatif kesedaran awam, dengan penekanan yang semakin meningkat terhadap pendamaian dengan Orang Asli dan pembinaan masyarakat yang lebih adil dan saksama.

9.1. Simbol

Tema alam semula jadi, perintis, pemburu perangkap, dan pedagang memainkan peranan penting dalam pembangunan awal simbolisme Kanada. Simbol moden menekankan geografi negara, iklim sejuk, gaya hidup, dan pengkanadaaan simbol tradisional Eropah dan Orang Asli. Penggunaan daun mapel sebagai simbol Kanada bermula sejak awal abad ke-18. Daun mapel digambarkan pada bendera Kanada semasa dan sebelumnya serta pada Jata Kanada. Tartan rasmi Kanada, yang dikenali sebagai "tartan daun mapel", mencerminkan warna daun mapel mengikut musim-hijau pada musim bunga, emas pada awal musim luruh, merah pada fros pertama, dan coklat selepas gugur. Jata Kanada sangat dimodelkan mengikut jata United Kingdom, dengan unsur Perancis dan Kanada yang tersendiri menggantikan atau ditambahkan kepada unsur yang berasal dari versi British.

Simbol-simbol terkemuka lain termasuk cogan kata kebangsaan, A mari usque ad mare (A mari usque ad mare_{Dari Laut ke Laut}^{Bahasa Latin}), sukan hoki ais dan lacrosse, berang-berang, Angsa Kanada, loon biasa, kuda Kanada, Polis Berkuda Diraja Kanada, Pergunungan Rocky Kanada, dan, baru-baru ini, tiang totem dan Inuksuk. Bir Kanada, sirap mapel, tuque, kanu, bar nanaimo, tart mentega, dan poutine ditakrifkan sebagai unik Kanada. Syiling Kanada menampilkan banyak simbol ini: loon pada syiling $1, Jata Kanada pada syiling 50¢, dan berang-berang pada nikel. Imej raja muncul pada wang kertas 20 CAD dan bahagian hadapan syiling.

9.2. Kesusasteraan

Kesusasteraan Kanada sering dibahagikan kepada kesusasteraan berbahasa Perancis dan Inggeris, yang berakar umbi dalam tradisi sastera Perancis dan Britain, masing-masing. Naratif Kanada terawal adalah mengenai perjalanan dan penjelajahan. Ini berkembang menjadi tiga tema utama kesusasteraan Kanada bersejarah: alam semula jadi, kehidupan di perbatasan, dan kedudukan Kanada di dunia, yang semuanya berkaitan dengan mentaliti garison. Dalam dekad-dekad kebelakangan ini, kesusasteraan Kanada banyak dipengaruhi oleh pendatang dari seluruh dunia. Menjelang tahun 1990-an, kesusasteraan Kanada dianggap sebagai antara yang terbaik di dunia.

Ramai penulis Kanada telah mengumpul anugerah sastera antarabangsa, termasuk novelis, penyair, dan pengkritik sastera Margaret Atwood, yang menerima dua Hadiah Booker; penerima Hadiah Nobel Kesusasteraan Alice Munro, yang digelar penulis cerita pendek terbaik dalam bahasa Inggeris yang masih hidup; dan penerima Hadiah Booker Michael Ondaatje, yang menulis novel The English Patient, yang diadaptasi menjadi filem dengan nama yang sama yang memenangi Anugerah Akademi untuk Filem Terbaik. L. M. Montgomery menghasilkan siri novel kanak-kanak bermula pada tahun 1908 dengan Anne of Green Gables.

9.3. Media

Media Kanada adalah sangat autonomi, tidak ditapis, pelbagai, dan sangat bersifat serantau. Akta Penyiaran mengisytiharkan "sistem itu harus berfungsi untuk melindungi, memperkaya, dan mengukuhkan fabrik budaya, politik, sosial, dan ekonomi Kanada". Kanada mempunyai sektor media yang maju, tetapi hasil budayanya-terutamanya dalam filem Inggeris, rancangan televisyen, dan majalah-sering dibayangi oleh import dari Amerika Syarikat. Akibatnya, pemeliharaan budaya Kanada yang tersendiri disokong oleh program, undang-undang, dan institusi kerajaan persekutuan seperti Perbadanan Penyiaran Kanada (CBC), Lembaga Filem Nasional Kanada (NFB), dan Suruhanjaya Radio-televisyen dan Telekomunikasi Kanada (CRTC).

Media massa Kanada, sama ada cetak mahupun digital, dan dalam kedua-dua bahasa rasmi, sebahagian besarnya didominasi oleh "segelintir syarikat". Syarikat terbesar ini ialah penyiar awam kebangsaan negara, Perbadanan Penyiaran Kanada, yang juga memainkan peranan penting dalam menghasilkan kandungan budaya domestik, mengendalikan radio dan rangkaian TV sendiri dalam kedua-dua bahasa Inggeris dan Perancis. Selain CBC, beberapa kerajaan provinsi juga menawarkan perkhidmatan siaran TV pendidikan awam mereka sendiri, seperti TVOntario dan Télé-Québec.

Kandungan media bukan berita di Kanada, termasuk filem dan televisyen, dipengaruhi oleh pencipta tempatan serta import dari Amerika Syarikat, United Kingdom, Australia, dan Perancis. Dalam usaha untuk mengurangkan jumlah media buatan luar negara, campur tangan kerajaan dalam penyiaran televisyen boleh merangkumi kedua-dua peraturan kandungan dan pembiayaan awam. Undang-undang cukai Kanada mengehadkan persaingan asing dalam pengiklanan majalah.

9.4. Seni Visual

Seni di Kanada ditandai oleh ribuan tahun penempatan oleh Orang Asli, dan, pada zaman kemudian, para seniman telah menggabungkan tradisi seni British, Perancis, Orang Asli, dan Amerika, kadangkala menerima gaya Eropah sambil berusaha untuk mempromosikan nasionalisme. Sifat seni Kanada mencerminkan pelbagai asal usul ini, kerana para seniman telah mengambil tradisi mereka dan menyesuaikan pengaruh-pengaruh ini untuk mencerminkan realiti kehidupan mereka di Kanada.

Lukisan moden di Kanada banyak dipengaruhi oleh beberapa gerakan utama yang telah muncul selama bertahun-tahun. Salah satu gerakan yang paling menonjol ialah Kumpulan Tujuh, yang ditubuhkan pada tahun 1920, bertujuan untuk menangkap keindahan alam liar dalam karya seni mereka. Berkaitan dengan kumpulan itu ialah Emily Carr, yang terkenal dengan landskap dan penggambaran Orang Asli Pantai Barat Laut Pasifik. Pertengahan abad ke-20 menyaksikan kebangkitan seni abstrak di Kanada, dengan artis seperti Jean-Paul Riopelle dan Paul-Émile Borduas. Tahun 1960-an dan 1970-an menyaksikan kemunculan seni konseptual, dengan artis seperti Michael Snow dan Ian Carr-Harris. Era ini juga menyaksikan kemunculan artis Orang Asli seperti Norval Morrisseau, yang menggabungkan teknik Orang Asli tradisional dengan gaya seni moden. Dalam tahun-tahun kebelakangan ini, seni kontemporari telah menyaksikan kebangkitan semula seni figuratif, dengan artis seperti Kent Monkman dan Shuvinai Ashoona.

9.5. Muzik

Muzik Kanada mencerminkan pelbagai latar belakang serantau. Kanada telah membangunkan infrastruktur muzik yang luas yang merangkumi dewan gereja, dewan kamar, konservatori, akademi, pusat seni persembahan, syarikat rakaman, stesen radio, dan saluran video muzik televisyen. Program sokongan kerajaan, seperti Dana Muzik Kanada, membantu pelbagai pemuzik dan usahawan yang mencipta, menghasilkan dan memasarkan muzik Kanada yang asli dan pelbagai. Hasil daripada kepentingan budayanya, serta inisiatif dan peraturan kerajaan, industri muzik Kanada adalah salah satu yang terbesar di dunia, menghasilkan komposer, pemuzik, dan kumpulan muzik yang terkenal di peringkat antarabangsa. Penyiaran muzik di negara ini dikawal selia oleh CRTC. Akademi Seni dan Sains Rakaman Kanada menyampaikan anugerah industri muzik Kanada, Anugerah Juno. Dewan Kemasyhuran Muzik Kanada memberi penghormatan kepada pemuzik Kanada atas pencapaian sepanjang hayat mereka.

Muzik patriotik di Kanada bermula lebih 200 tahun yang lalu. Karya muzik patriotik terawal di Kanada, "The Bold Canadian", ditulis pada tahun 1812. "The Maple Leaf Forever", yang ditulis pada tahun 1866, adalah lagu patriotik yang popular di seluruh Kanada Inggeris dan, selama bertahun-tahun, berfungsi sebagai lagu kebangsaan tidak rasmi. "O Canada" juga berfungsi sebagai lagu kebangsaan tidak rasmi untuk sebahagian besar abad ke-20 dan diterima pakai sebagai lagu kebangsaan rasmi negara pada tahun 1980.

9.6. Sukan

Sukan kebangsaan rasmi Kanada ialah hoki ais dan lacrosse. Permainan profesional utama lain termasuk curling, bola keranjang, besbol, bola sepak, dan bola sepak Kanada. Pencapaian hebat dalam sukan Kanada diiktiraf oleh banyak "Dewan Kemasyhuran" dan muzium, seperti Dewan Kemasyhuran Sukan Kanada.

Kanada berkongsi beberapa liga sukan profesional utama dengan Amerika Syarikat. Pasukan Kanada dalam liga ini termasuk tujuh francais dalam Liga Hoki Nasional, tiga pasukan Major League Soccer, dan satu pasukan masing-masing dalam Liga Besbol Utama dan Persatuan Bola Keranjang Kebangsaan. Pertandingan profesional popular lain termasuk Liga Bola Sepak Kanada, Liga Lacrosse Nasional, Liga Perdana Kanada, dan kejohanan curling yang dihoskan oleh Curling Kanada.

Dari segi penyertaan, renang adalah sukan yang paling biasa dilaporkan oleh lebih satu pertiga (35 peratus) rakyat Kanada pada tahun 2023. Ini diikuti rapat oleh berbasikal (33 peratus) dan berlari (27 peratus). Populariti sukan tertentu berbeza-beza; secara amnya, penduduk kelahiran Kanada lebih cenderung untuk mengambil bahagian dalam sukan musim sejuk seperti hoki ais (sukan berpasukan dewasa muda yang paling popular), meluncur ais, ski dan papan salji, berbanding dengan pendatang, yang lebih cenderung bermain bola sepak (sukan berpasukan belia yang paling popular), tenis atau bola keranjang. Sukan seperti golf, bola tampar, badminton, boling, dan seni mempertahankan diri juga dinikmati secara meluas di peringkat belia dan amatur.

Kanada telah menikmati kejayaan di Sukan Olimpik Musim Sejuk dan Sukan Olimpik Musim Panas-terutamanya Sukan Olimpik Musim Sejuk sebagai "negara sukan musim sejuk"-dan telah menjadi tuan rumah acara sukan antarabangsa berprofil tinggi seperti Sukan Olimpik Musim Panas 1976, Sukan Olimpik Musim Sejuk 1988, Sukan Olimpik Musim Sejuk 2010, Piala Dunia Wanita FIFA 2015, Sukan Pan Amerika 2015 dan Sukan Parapan Amerika 2015. Negara ini dijadualkan menjadi tuan rumah bersama Piala Dunia FIFA 2026 bersama Mexico dan Amerika Syarikat.

9.7. Budaya Makanan

Kanada mempunyai pelbagai jenis makanan dan minuman ikonik yang mencerminkan kepelbagaian geografi dan budayanya. Antara yang paling terkenal ialah poutine, hidangan yang berasal dari Quebec, terdiri daripada kentang goreng dan dadih keju yang disiram dengan kuah perang. Sirap mapel adalah satu lagi produk Kanada yang terkenal di seluruh dunia, dihasilkan daripada getah pokok mapel dan digunakan secara meluas dalam penkek, wafel, dan sebagai pemanis. Bar Nanaimo, pencuci mulut tanpa bakar yang berasal dari Nanaimo, British Columbia, mempunyai tiga lapisan: asas wafer, kelapa dan kacang; kustard mentega di tengah; dan lapisan atas coklat ganache.

Hidangan istimewa serantau juga banyak terdapat di Kanada. Di kawasan Maritim, makanan laut segar seperti udang kara, ketam, dan ikan kod menjadi tumpuan utama. Daging salai Montreal (Montreal smoked meat) adalah hidangan popular di Quebec, serupa dengan pastrami. Di Prairie, daging bison dan beri saskatoon sering digunakan dalam masakan tempatan. Pengaruh masyarakat pelbagai budaya sangat ketara dalam masakan Kanada. Imigran dari seluruh dunia telah membawa resipi dan tradisi masakan mereka, memperkaya landskap kulinari negara ini. Hidangan dari Itali, China, India, Caribbean, dan banyak lagi budaya lain mudah didapati dan telah menjadi sebahagian daripada diet harian ramai rakyat Kanada.

9.8. Seni Bina

Seni bina di Kanada mencerminkan sejarah, iklim, dan kepelbagaian budaya negara yang kaya. Gaya seni bina utama merangkumi pengaruh Orang Asli, Eropah (terutamanya Perancis dan British), dan Amerika. Bangunan bersejarah yang penting termasuk Château Frontenac di Bandar Raya Quebec dengan gaya Châteauesque, dan bangunan Parlimen di Ottawa dengan gaya Kebangkitan Gothik.

Trend seni bina kontemporari di Kanada menyaksikan penekanan kepada reka bentuk yang mampan, penggunaan bahan tempatan, dan integrasi dengan landskap semula jadi. Banyak bandar utama seperti Toronto, Vancouver, dan Montreal mempunyai bangunan pencakar langit moden dan reka bentuk inovatif yang mencerminkan status Kanada sebagai negara maju. Ciri-ciri landskap bandar di Kanada sering kali menggabungkan ruang hijau, taman awam, dan infrastruktur yang mesra pejalan kaki dan penunggang basikal.

Iklim Kanada yang pelbagai, daripada musim sejuk yang teruk di sesetengah kawasan hingga musim panas yang sederhana di kawasan lain, telah mempengaruhi reka bentuk bangunan, dengan penekanan pada penebat, kecekapan tenaga, dan penggunaan cahaya semula jadi. Kepelbagaian budaya juga tercermin dalam seni bina, dengan komuniti imigran membawa gaya dan teknik pembinaan mereka sendiri, yang menyumbang kepada kepelbagaian visual bandar dan pekan di seluruh negara. Sebagai contoh, Chinatown di pelbagai bandar menampilkan seni bina tradisional Cina.

9.9. Warisan Dunia

Kanada adalah rumah kepada beberapa tapak Warisan Dunia UNESCO, yang mengiktiraf nilai sejagat yang luar biasa dari segi budaya, semula jadi, atau campuran. Sehingga kini, Kanada mempunyai 20 tapak Warisan Dunia.

Antara tapak semula jadi yang terkenal termasuk Taman Pergunungan Rocky Kanada, yang merangkumi Taman Negara Banff, Taman Negara Jasper, Taman Negara Kootenay, dan Taman Negara Yoho, serta beberapa taman wilayah; ia terkenal dengan pemandangan gunung yang menakjubkan, glasier, tasik, dan hidupan liar. Taman Negara Nahanni di Wilayah Barat Laut melindungi sebahagian besar kawasan Sungai Nahanni Selatan. Taman Negara Miguasha di Quebec adalah tapak paleontologi penting yang terkenal dengan fosil ikan dari Zaman Devon. Dinosaur Provincial Park di Alberta mengandungi beberapa fosil dinosaur terpenting yang pernah ditemui. Kluane / Wrangell-St. Elias / Glacier Bay / Tatshenshini-Alsek adalah sistem taman antarabangsa yang dikongsi dengan Amerika Syarikat, merangkumi salah satu kawasan terlindung terbesar di dunia.

Tapak budaya termasuk Daerah Bersejarah Old Québec, satu-satunya bandar berkubu di utara Mexico yang dindingnya masih wujud. L'Anse aux Meadows di Newfoundland adalah tapak arkeologi perkampungan Norse abad ke-11, bukti terawal kehadiran Eropah di Amerika Utara. SGang Gwaay (Pulau Anthony) di British Columbia adalah tapak perkampungan Haida dengan tiang totem dan rumah panjang yang terpelihara. Head-Smashed-In Buffalo Jump di Alberta adalah tapak pemburuan bison tradisional Orang Asli Plains. Bandar Lama Lunenburg di Nova Scotia adalah contoh terbaik petempatan kolonial British yang terancang di Amerika Utara.

Tapak campuran termasuk Pimachiowin Aki ("Tanah yang Memberi Kehidupan"), sebuah landskap budaya Orang Asli yang merangkumi hutan boreal yang luas di Manitoba dan Ontario, penting untuk biodiversiti dan tradisi Orang Anishinaabe. Setiap tapak ini mempunyai nilai sejarah, budaya, atau semula jadi yang unik yang menyumbang kepada warisan dunia.

9.10. Cuti Umum

Kanada mempunyai pelbagai cuti umum yang disambut di peringkat persekutuan dan provinsi, mencerminkan sejarah, budaya, dan tradisi negara. Cuti umum persekutuan yang utama termasuk:

• Hari Tahun Baru (1 Januari): Disambut di seluruh negara untuk menandakan permulaan tahun baru.
• Good Friday (tarikh berubah-ubah, Jumaat sebelum Paskah): Cuti keagamaan Kristian yang memperingati penyaliban Jesus Christ. Ia adalah cuti statutori di seluruh Kanada kecuali Quebec, walaupun banyak perniagaan di Quebec tetap tutup.
• Easter Monday (tarikh berubah-ubah, Isnin selepas Paskah): Walaupun bukan cuti statutori persekutuan, ia disambut oleh pekerja persekutuan dan sesetengah provinsi.
• Hari Victoria (Isnin terakhir sebelum atau pada 24 Mei): Memperingati hari keputeraan Ratu Victoria dan juga secara tidak rasmi menandakan permulaan musim panas. Di Quebec, cuti yang sama dikenali sebagai Hari Patriot Kebangsaan (Journée nationale des patriotes).
• Hari Kanada (1 Julai): Cuti kebangsaan Kanada, memperingati pembentukan Konfederasi Kanada pada tahun 1867. Jika 1 Julai jatuh pada hari Ahad, cuti akan dibawa ke 2 Julai.
• Hari Pekerja (Isnin pertama bulan September): Mengiktiraf sumbangan pekerja dan gerakan buruh.
• Hari Kesyukuran (Isnin kedua bulan Oktober): Disambut untuk meraikan hasil tuaian dan rahmat lain pada tahun lalu.
• Hari Peringatan (11 November): Memperingati anggota angkatan tentera yang terkorban dalam menjalankan tugas. Ia adalah cuti statutori di tiga wilayah dan semua provinsi kecuali Manitoba, Ontario, Quebec, dan Nova Scotia, walaupun perniagaan mungkin tutup untuk sebahagian hari di provinsi tersebut.
• Hari Krismas (25 Disember): Cuti keagamaan Kristian yang meraikan kelahiran Jesus Christ, disambut secara meluas di seluruh negara.
• Boxing Day (26 Disember): Cuti yang berasal dari United Kingdom, secara tradisinya hari untuk memberi hadiah kepada golongan miskin, kini lebih dikenali sebagai hari membeli-belah. Ia adalah cuti statutori di Ontario dan beberapa provinsi lain.

Selain cuti persekutuan, setiap provinsi dan wilayah mempunyai cuti statutori sendiri, seperti Hari Keluarga di beberapa provinsi pada bulan Februari, atau cuti sivik pada bulan Ogos. Latar belakang penetapan cuti ini sering berkaitan dengan peristiwa sejarah tempatan, tokoh penting, atau tradisi budaya serantau. Makna budaya cuti ini berbeza-beza, ada yang bersifat keagamaan, ada yang bersifat patriotik, dan ada yang lebih sekular, tetapi semuanya menyumbang kepada fabrik sosial dan budaya Kanada.