1. Overview
Kurt Georg Kiesinger ialah seorang tokoh penting dalam politik Jerman pasca-perang, dikenali terutamanya sebagai Canselor Jerman Barat ketiga. Kerjaya politiknya yang panjang menyaksikan beliau memegang pelbagai jawatan penting, termasuk Menteri Presiden Baden-Württemberg dan ahli Bundestag. Walaupun sumbangannya kepada pembangunan Jerman Barat pasca-perang, seperti penubuhan universiti dan reformasi sosial, diiktiraf, warisannya kekal kontroversi. Penglibatan beliau dengan Parti Nazi semasa Perang Dunia Kedua menjadi titik kritikan utama, terutamanya daripada gerakan pelajar dan aktivis seperti Beate Klarsfeld, yang melihatnya sebagai simbol kegagalan Jerman untuk berdamai sepenuhnya dengan masa lalunya. Kontroversi ini terus membentuk perdebatan mengenai kesedaran sejarah dan demokrasi di Jerman.
2. Early Life and Background
Kehidupan awal Kurt Georg Kiesinger dicirikan oleh latar belakang keluarga yang unik dan pendidikan yang membentuk kerjaya politiknya kemudian.
2.1. Birth, Family, and Upbringing
Kurt Georg Kiesinger dilahirkan pada 6 April 1904 di Ebingen, yang ketika itu merupakan sebahagian daripada Kerajaan Württemberg dalam Empayar Jerman (kini Albstadt, Baden-Württemberg). Bapanya, seorang kerani komersial dalam industri tekstil tempatan, adalah seorang Protestan. Namun, Kiesinger dibaptiskan sebagai Katolik kerana ibunya, Dominika Kiesinger (née Grimm), beragama Katolik. Ibunya meninggal dunia enam bulan selepas beliau dilahirkan. Nenek sebelah ibunya memainkan peranan penting dalam pembentukan peribadinya dan memberikan dorongan kuat, manakala bapanya dikatakan tidak begitu berminat dengan kemajuan anaknya. Setahun kemudian, bapanya berkahwin semula dengan Karoline Victoria Pfaff, yang juga seorang Katolik. Kiesinger dibesarkan dengan pengaruh kedua-dua denominasi agama dan sering merujuk dirinya sebagai "Katolik Protestan". Beliau membesar dalam persekitaran yang berfikiran liberal dan demokratik. Semasa kecil, beliau sangat berminat dengan puisi dan pernah bercita-cita untuk menjadi seorang penyair.
2.2. Education and Early Career
Kiesinger memulakan pendidikannya di Sekolah Normal Diraja Württemberg pada September 1919, di mana beliau juga bekerja di sebuah kilang untuk menyara hidup atas rujukan bapanya. Beliau kemudiannya melanjutkan pengajian di Universiti Eberhard Karls Tübingen dan Universiti Humboldt Berlin, di mana beliau mempelajari undang-undang. Beliau lulus peperiksaan undang-undang pertama pada 1930 dan peperiksaan kedua pada 1933. Selepas menamatkan pengajian, Kiesinger memulakan kerjaya sebagai seorang peguam di Berlin dari 1935 hingga 1940. Selain itu, beliau juga berkhidmat sebagai pensyarah undang-undang di universiti. Pada 1932, Kiesinger berkahwin dengan Marie-Luise Schneider, dan mereka dikurniakan dua orang anak.
3. Nazi Party Membership and Wartime Activities
Penglibatan Kurt Georg Kiesinger dengan rejim Nazi dan peranannya semasa Perang Dunia Kedua adalah aspek paling kontroversi dalam kehidupannya.
3.1. Joining the Nazi Party
Kiesinger menyertai Parti Nazi (NSDAP) pada Februari 1933, hanya beberapa minggu selepas Adolf Hitler dilantik sebagai Canselor Jerman. Nombor keahlian partinya ialah 2633930. Walaupun menjadi ahli, beliau kekal sebagai ahli yang sebahagian besarnya tidak aktif. Menurut Kiesinger sendiri, motivasi beliau untuk menyertai parti itu adalah untuk berhubung dengan golongan Kristian moderat di dalam Parti Nazi dan cuba menghalang dasar radikal parti. Beliau kemudiannya menafikan bahawa penyertaannya adalah atas dasar kepercayaan ideologi atau oportunisme, walaupun beliau mengakui bahawa beberapa matlamat gerakan itu tidak tercela pada pandangannya. Beliau juga menyatakan bahawa beliau tidak membenci orang Yahudi dan tidak menganggap mereka sebagai ancaman kepada negara, berbeza dengan pandangan parti.
3.2. Role in the Foreign Office and Propaganda
Pada 1940, Kiesinger dipanggil untuk berkhidmat dalam tentera, tetapi beliau mengelakkan kerahan tentera dengan mendapatkan jawatan di jabatan penyiaran Kementerian Luar Negeri Jerman. Beliau dengan cepat naik pangkat menjadi timbalan ketua jabatan penyiaran dari 1943 hingga 1945, dan juga bertindak sebagai pegawai perhubungan antara Kementerian Luar Negeri dan Kementerian Propaganda Reich. Dalam peranannya ini, beliau bekerja di bawah Joachim von Ribbentrop, yang kemudiannya dijatuhkan hukuman mati di Perbicaraan Nuremberg. Disebabkan sifat pekerjaannya, beliau juga mempunyai hubungan dengan Joseph Goebbels, Menteri Propaganda.
Peranan Kiesinger dalam propaganda Nazi menjadi subjek kritikan hebat selepas perang. Wartawan Perancis-Jerman, Beate Klarsfeld, menuduh Kiesinger bertanggungjawab utama terhadap kandungan siaran antarabangsa Jerman yang mengandungi propaganda anti-Semitisme dan perang. Beliau mendakwa Kiesinger telah bekerjasama rapat dengan pegawai Schutzstaffel (SS) seperti Gerhard Rühle dan Franz Six. Franz Six, khususnya, bertanggungjawab atas pembunuhan beramai-ramai di Eropah Timur yang diduduki Nazi dan telah dibicarakan sebagai penjenayah perang dalam Perbicaraan Einsatzgruppen di Nuremberg. Klarsfeld juga menegaskan bahawa Kiesinger terus menghasilkan propaganda anti-Semitisme walaupun setelah mengetahui tentang Holocaust.
Walau bagaimanapun, terdapat dokumen, termasuk memo SS dari 1966 dan protokol Reichssicherheitshauptamt (RSHA), yang menyatakan bahawa Kiesinger telah menghalang dan mengelakkan tindakan anti-Yahudi di jabatannya, dan telah dituduh oleh dua rakan sekerja kerana sikap anti-Nazinya. Tuduhan ini, yang dibuat kepada Heinrich Himmler pada November 1944, mendakwa Kiesinger menyebarkan kekalahan dan menghalang aktiviti anti-Yahudi di dalam jabatannya.
3.3. Post-War Internment and Denazification
Pada akhir April 1945, Kiesinger ditahan oleh tentera Amerika Syarikat sebagai tahanan politik. Beliau menghabiskan 18 bulan di kem tahanan Ludwigsburg sebelum dibebaskan. Pembebasannya dikatakan sebagai kes salah identiti. Pada 1947, beliau menghadapi perbicaraan di mahkamah penyah-Nazifikasi, di mana beliau disifatkan sebagai penyokong pasif Parti Nazi dan akhirnya dibebaskan.
4. Early Post-War Political Career
Selepas Perang Dunia Kedua, Kurt Georg Kiesinger memulakan kerjaya politiknya yang panjang dan berjaya, yang akhirnya membawanya ke puncak pemerintahan Jerman Barat.
4.1. Entry into the CDU
Pada 1946, Kiesinger menyertai Kesatuan Demokratik Kristian (CDU), sebuah parti politik yang baru ditubuhkan di Jerman Barat. Pada tahun yang sama, beliau juga memberikan tuisyen persendirian kepada pelajar undang-undang. Pada 1947, beliau dilantik sebagai setiausaha agung tanpa gaji bagi CDU di Württemberg-Hohenzollern. Pada 1948, beliau menyambung semula amalan guamannya.
4.2. Bundestag Membership and Parliamentary Work
Pada Pilihan raya persekutuan Jerman Barat 1949, Kiesinger telah dipilih sebagai ahli Bundestag, parlimen Jerman Barat. Beliau berkhidmat sebagai ahli Bundestag dari 1949 hingga 1958, dan kemudian sekali lagi dari 1969 hingga 1980. Pada penggal pertamanya, beliau mewakili kawasan pilihan raya Ravensburg, di mana beliau mencapai keputusan cemerlang dengan lebih 70 peratus undi. Dari 1969, beliau mewakili kawasan pilihan raya Waldshut. Untuk pilihan raya persekutuan 1976, Kiesinger melepaskan kawasan pilihan rayanya sendiri dan memasuki parlimen melalui senarai negeri Baden-Württemberg partinya.
Dalam dua penggal perundangan pertamanya (1949-1957), beliau berkhidmat sebagai pengerusi jawatankuasa mediasi Bundestag dan Bundesrat. Pada 19 Oktober 1950, Kiesinger menerima 55 undi dalam pemilihan Presiden Bundestag, walaupun beliau tidak dicalonkan secara rasmi. Pada 1951, beliau menjadi ahli lembaga eksekutif CDU. Dari 17 Disember 1954 hingga 29 Januari 1959, beliau mempengerusikan Jawatankuasa Hal Ehwal Luar Bundestag, di mana beliau telah menjadi ahli sejak 1949.
Sepanjang tempoh ini, Kiesinger dikenali kerana kecemerlangan retoriknya dan pengetahuannya yang mendalam dalam hal ehwal luar negeri. Walaupun mendapat pengiktirafan dalam puak parlimen CDU, beliau sering diabaikan dalam rombakan kabinet. Akibatnya, beliau memutuskan untuk beralih dari politik persekutuan ke politik negeri. Selain itu, beliau juga pernah berkhidmat sebagai ahli Parlimen Eropah dari 1956 hingga 1958 dan sebagai Naib Presiden Majlis Eropah dari 1955 hingga 1959.
5. Minister-President of Baden-Württemberg
Sebelum mencapai jawatan Canselor, Kurt Georg Kiesinger memegang jawatan penting di peringkat negeri, memimpin Baden-Württemberg sebagai Menteri Presiden.
5.1. Tenure and Key Achievements
Kiesinger dilantik sebagai Menteri Presiden Baden-Württemberg pada 17 Disember 1958 dan memegang jawatan tersebut sehingga 1 Disember 1966. Sepanjang tempoh ini, beliau juga merupakan ahli Landtag Baden-Württemberg. Dari 1 November 1962 hingga 31 Oktober 1963, beliau berkhidmat sebagai Presiden Bundesrat Jerman.
Semasa memegang jawatan, Kiesinger memainkan peranan penting dalam menstabilkan negeri Baden-Württemberg yang baru ditubuhkan pada 1952. Antara pencapaian utamanya termasuk penubuhan dua universiti baharu: Universiti Konstanz pada 1966 dan Universiti Ulm pada 1967. Beliau juga berusaha keras untuk mencapai pekerjaan penuh di negeri itu, meningkatkan taraf hidup penduduk, dan memperluaskan kemudahan penjagaan kesihatan. Selain itu, beliau turut menangani isu-isu alam sekitar, seperti masalah kualiti air di Tasik Constance.
5.2. Coalition Governments
Pada awal Republik Persekutuan Jerman, gabungan besar di peringkat negeri adalah perkara biasa. Oleh itu, Kiesinger pada mulanya memimpin gabungan yang terdiri daripada CDU, SPD, FDP/DVP, dan BHE sehingga 1960. Selepas itu, beliau memimpin gabungan antara CDU/CSU dan FDP dari 1960 hingga 1966. Pada 15 April 1961, BHE dibubarkan.
6. Chancellorship (1966-1969)
Tempoh Kurt Georg Kiesinger sebagai Canselor Jerman Barat menandakan era penting dalam politik Jerman pasca-perang, dicirikan oleh pembentukan gabungan besar dan dasar-dasar progresif, tetapi juga dibayangi oleh kontroversi mengenai masa lalu Nazinya.
6.1. Formation of the Grand Coalition
Pada 1966, berikutan keruntuhan gabungan CDU/CSU-FDP yang sedia ada dalam Bundestag, Kiesinger telah dipilih untuk menggantikan Ludwig Erhard sebagai Canselor Persekutuan. Pemilihan beliau berlaku selepas beliau memenangi undian dalaman parti menentang Rainer Barzel dan Gerhard Schröder.
Kiesinger kemudiannya berjaya membentuk gabungan besar dengan Parti Demokrat Sosial (SPD), yang merupakan kali pertama SPD menyertai kerajaan sejak 1930. Pemimpin SPD, Willy Brandt, dilantik sebagai Naib Canselor dan Menteri Luar Negeri. Walaupun terdapat tentangan daripada SPD terhadap pelantikan Kiesinger sebagai Canselor kerana masa lalu Nazinya, beliau mendapat sokongan lebih dua pertiga daripada jumlah kerusi di Bundestag dalam undian pelantikan, yang merupakan rekod tertinggi bagi undian pelantikan Canselor selepas perang.
Pembentukan gabungan ini berlaku dalam konteks kemerosotan ekonomi di Jerman Barat, dengan pertumbuhan KNB yang negatif pada 1967 (turun 0.3% berbanding tahun sebelumnya) dan peningkatan pengangguran (mencapai 670,000 pada Februari 1967). Selain itu, parti sayap kanan ekstrem Parti Demokratik Nasional Jerman telah memperoleh sokongan yang ketara dalam pilihan raya negeri, menyebabkan peningkatan kebimbangan sosial.
6.2. Domestic Policies and Reforms
Kerajaan Kiesinger, yang kekal berkuasa selama hampir tiga tahun, melaksanakan beberapa siri reformasi progresif. Dalam bidang ekonomi, Undang-undang Kestabilan dan Pertumbuhan Ekonomi telah digubal pada Jun 1967, membenarkan kerajaan persekutuan campur tangan semasa kemelesetan atau pertumbuhan ekonomi yang melampau. Menteri Ekonomi Karl Schiller melaksanakan pelaburan awam yang meluas, yang menyumbang kepada pemulihan ekonomi.
Dalam aspek sosial, perlindungan pencen diperluaskan pada 1967 dengan penghapusan had pendapatan untuk keahlian wajib. Dalam pendidikan, geran pelajar diperkenalkan, bersama-sama dengan program pembinaan universiti. Reformasi perlembagaan pada 1969 memberi kuasa kepada kerajaan persekutuan untuk terlibat dalam perancangan pendidikan bersama negeri-negeri melalui suruhanjaya perancangan bersama. Perundangan latihan vokasional juga diperkenalkan, manakala penyusunan semula insurans pengangguran menggalakkan skim latihan semula, perkhidmatan kaunseling dan nasihat, serta peluang penciptaan pekerjaan. Di bawah Lohnfortzahlunggesetz 1969, majikan diwajibkan membayar gaji penuh pekerja untuk enam minggu pertama sakit. Pada Ogos 1969, Landabgaberente (pencen khas yang lebih tinggi untuk petani yang bersedia menyerahkan ladang yang tidak menguntungkan mengikut kriteria tertentu) turut diperkenalkan.
Reformasi kehakiman juga dilaksanakan, termasuk persamaan hak antara lelaki dan wanita dalam perceraian, hak undang-undang yang sama untuk anak luar nikah dengan anak sah, dan pengesahan homoseksual. Walau bagaimanapun, kerajaan Kiesinger juga meluluskan undang-undang darurat pada akhir Mei 1968, yang mencetuskan kontroversi di tengah-tengah gerakan pelajar yang sedang memuncak.
6.3. Foreign Policy and Ostpolitik
Dalam dasar luar negerinya, kerajaan Kiesinger berusaha untuk mengurangkan ketegangan dengan negara-negara Blok Soviet. Beliau menjalin hubungan diplomatik dengan Czechoslovakia, Romania, dan Republik Persekutuan Sosialis Yugoslavia. Walau bagaimanapun, Kiesinger menentang sebarang langkah perdamaian besar-besaran dan menjadi lebih pasif dalam diplomasi dengan negara-negara Blok Timur selepas peristiwa Musim Bunga Prague pada 1968.
6.4. Controversies and Criticisms
Tempoh Kiesinger sebagai Canselor sentiasa dibayangi oleh masa lalunya dalam Parti Nazi, menjadikannya seorang tokoh yang sangat kontroversi. Sejarawan Tony Judt memerhatikan bahawa jawatan Canselor Kiesinger, seperti jawatan Presiden Heinrich Lübke, menunjukkan "percanggahan yang ketara dalam imej diri Republik Bonn" memandangkan kesetiaan Nazi mereka sebelum ini.
Gerakan pelajar Jerman Barat, khususnya, serta sebahagian besar penduduk, melihat Kiesinger sebagai ahli politik yang melambangkan ketidakcukupan usaha Jerman untuk berdamai dengan masa lalunya. Kritikan terhadap beliau datang daripada pelbagai pihak, termasuk penulis terkemuka seperti Heinrich Böll dan Günter Grass. Pada 1966, Grass telah menulis surat terbuka yang menggesa Kiesinger agar tidak menerima jawatan Canselor. Ahli falsafah Karl Jaspers pula menukar kewarganegaraannya kepada Switzerland sebagai protes. Sehingga kini, Kiesinger masih menjadi sasaran kritikan daripada golongan sayap kiri, seperti Gregor Gysi, yang mendakwa beliau gagal membersihkan masa lalu Nazinya.
Salah satu insiden paling terkenal yang berlaku semasa Kiesinger menjadi Canselor ialah pada 7 November 1968, di Konvensyen Demokrat Kristian di Berlin. Aktivis Beate Klarsfeld, yang berkempen bersama suaminya Serge Klarsfeld menentang penjenayah Nazi, secara terbuka menampar muka Kiesinger sambil memanggilnya "Nazi". Beliau melakukan ini dalam bahasa Perancis, dan semasa diheret keluar dari bilik oleh dua pengiring, beliau mengulangi kata-katanya dalam bahasa Jerman: "Kiesinger! Nazi! Abtreten!" (Kiesinger! Nazi! Berambus!). Kiesinger, sambil memegang pipi kirinya, tidak membalas. Beliau enggan mengulas mengenai insiden itu sehingga kematiannya. Walaupun beliau mengakui menyertai Kementerian Luar Negeri Jerman pada 1940 untuk mengelakkan kerahan tentera oleh Wehrmacht, beliau secara eksplisit menafikan bahawa beliau adalah oportunistik dengan menyertai NSDAP pada 1933. Klarsfeld pada mulanya dijatuhkan hukuman penjara satu tahun tanpa parol, tetapi hukuman itu kemudian dikurangkan kepada empat bulan dengan parol.
6.5. End of the Chancellorship
Selepas Pilihan raya persekutuan Jerman Barat 1969, SPD memilih untuk membentuk gabungan dengan FDP, yang menamatkan tempoh pemerintahan berterusan Canselor CDU selepas perang. Kiesinger digantikan sebagai Canselor oleh bekas Naib Canselornya, Willy Brandt. Kiesinger kini memegang rekod sebagai Canselor CDU dengan tempoh jawatan paling singkat.
7. Later Life and Political Activities
Selepas meletakkan jawatan sebagai Canselor, Kurt Georg Kiesinger terus memainkan peranan dalam politik Jerman dan juga menceburi bidang penulisan.
7.1. Leadership of the CDU in Opposition
Kiesinger terus memimpin gabungan CDU/CSU dalam pembangkang sehingga Julai 1971. Beliau kekal sebagai ahli Bundestag sehingga 1980, berkhidmat selama lapan penggal. Pada Julai 1971, beliau digantikan sebagai Ketua Kesatuan Demokratik Kristian oleh Rainer Barzel. Pada 1972, beliau menyampaikan ucapan utama untuk membenarkan undi tidak percaya konstruktif oleh kumpulan parlimen CDU/CSU terhadap Willy Brandt di Bundestag. Beliau juga berkhidmat secara pemangku sebagai Ketua kumpulan parlimen CDU/CSU di Bundestag dari 9 Mei hingga 17 Mei 1973. Walau bagaimanapun, usaha untuk melantik Rainer Barzel sebagai Canselor tidak berjaya, sebahagiannya disebabkan oleh rasuah Stasi Jerman Timur terhadap Julius Steiner dan kemungkinan juga Leo Wagner. Sepanjang kerjaya politiknya, Kiesinger dikenali sebagai seorang pemidato yang cemerlang dan digelar "Häuptling Silberzunge" (Ketua Lidah Perak) kerana keupayaannya berhujah dengan fasih.
7.2. Memoir Writing
Pada 1980, Kiesinger menamatkan kerjaya politiknya untuk menumpukan perhatian kepada penulisan memoirnya. Daripada memoir yang dirancang, hanya bahagian pertama, Dunkle und helle Jahre: Erinnerungen 1904-1958 (Tahun Gelap dan Cerah: Memoir 1904-1958), berjaya disiapkan. Karya ini meliputi tahun-tahun awal kehidupannya sehingga 1958 dan diterbitkan selepas kematiannya pada 1989.
8. Death and Legacy
Kematian Kurt Georg Kiesinger pada 1988 tidak mengakhiri perdebatan mengenai warisannya, terutamanya berkaitan dengan masa lalu Nazinya.
8.1. Death and Funeral
Kurt Georg Kiesinger meninggal dunia di Tübingen, Baden-Württemberg, Jerman Barat pada 9 Mac 1988, hanya 28 hari sebelum ulang tahun kelahirannya yang ke-84. Selepas upacara misa requiem di Gereja St. Eberhard di Stuttgart, perarakan pengebumiannya diikuti oleh penunjuk perasaan, kebanyakannya pelajar, yang ingin mengingatkan orang ramai tentang bekas keahliannya dalam Parti Nazi.
8.2. Historical Assessment and Ongoing Debates
Penilaian sejarah terhadap Kurt Georg Kiesinger terus menjadi subjek perdebatan yang hangat. Walaupun beliau diiktiraf atas sumbangannya dalam menstabilkan Jerman Barat dan melaksanakan reformasi penting, terutamanya semasa menjadi Menteri Presiden Baden-Württemberg dan Canselor, masa lalu Nazinya kekal sebagai isu yang tidak dapat dipisahkan daripada warisannya.
Kritikan terhadap beliau, terutamanya daripada golongan sayap kiri dan aktivis seperti Beate Klarsfeld, menekankan bahawa pelantikannya ke jawatan tertinggi kerajaan mencerminkan kegagalan Jerman pasca-perang untuk berdamai sepenuhnya dengan sejarahnya. Sejarawan Tony Judt berpendapat bahawa jawatan Canselor Kiesinger, sama seperti jawatan Presiden Heinrich Lübke, menunjukkan "percanggahan yang ketara dalam imej diri Republik Bonn" kerana kesetiaan mereka kepada Nazi sebelum ini. Perdebatan ini terus berlanjutan, dengan Kiesinger sering menjadi simbol perbincangan yang lebih luas mengenai ingatan sejarah dan tanggungjawab kolektif Jerman.
8.3. Impact on German Democracy and Historical Consciousness
Pengaruh Kurt Georg Kiesinger terhadap landskap politik dan kesedaran sosial Jerman adalah kompleks. Di satu pihak, beliau adalah seorang orator yang mahir dan seorang pemimpin yang berkesan dalam tempoh yang mencabar bagi Jerman Barat, memimpin gabungan besar yang penting untuk kestabilan politik. Reformasi yang dilaksanakannya dalam bidang sosial dan pendidikan menyumbang kepada pembangunan negara kebajikan.
Namun, di sisi lain, masa lalu Nazinya telah meninggalkan kesan yang mendalam terhadap kesedaran sejarah Jerman. Beliau menjadi tumpuan kritikan bagi mereka yang merasakan bahawa Jerman belum cukup berani untuk menghadapi masa lalu Nazinya. Insiden tamparan oleh Beate Klarsfeld, khususnya, menjadi momen ikonik yang melambangkan konflik antara generasi muda yang menuntut akauntabiliti dan elit politik yang dituduh mengabaikan sejarah. Walaupun beliau menafikan oportunisme dalam penyertaannya dalam Parti Nazi, kehadirannya di puncak kuasa telah mencetuskan perdebatan penting mengenai bagaimana sebuah negara harus berurusan dengan masa lalu yang gelap dan bagaimana ia mempengaruhi persepsi terhadap demokrasi dan keadilan.
9. Books
Kurt Georg Kiesinger juga merupakan seorang penulis yang produktif. Antara karya-karya utamanya termasuk:
- Schwäbische Kindheit (Zaman Kanak-kanak Swabia), Wunderlich Verlag, Tübingen 1964.
- Ideen vom Ganem. Reden dan Betrachtungen (Idea dari Keseluruhan. Ucapan dan Renungan), Wunderlich Verlag, Tübingen 1964.
- Stationen 1949-1969 (Stesen 1949-1969), Wunderlich Verlag, Tübingen 1969.
- Die Stellung des Parlamentariers in unserer Zeit (Kedudukan Ahli Parlimen pada Zaman Kita), Stuttgart 1981.
- Dunkle und helle Jahre: Erinnerungen 1904-1958 (Tahun Gelap dan Cerah: Memoir 1904-1958), Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart 1989.