Marie Thérèse Louise dari Savoy, Puteri de Lamballe

1.1. Kelahiran dan Zaman Kanak-kanak

Marie-Thérèse Louise dilahirkan pada 8 September 1749 di Palazzo Carignano di Turin, yang ketika itu merupakan sebahagian daripada Kerajaan Sardinia. Beliau adalah anak keenam dan anak perempuan kelima kepada Louis Victor dari Savoy, Putera Carignano, yang merupakan cucu sebelah ibu kepada Raja Victor Amadeus II dari Sardinia dan gundiknya Jeanne Baptiste d'Albert de Luynes. Ibunya ialah Landgravine Christine Henriette dari Hesse-Rheinfels-Rotenburg. Semasa kelahirannya, dilaporkan bahawa ramai penduduk awam berbaris di jalanan, bersorak dan menyanyi meraikan kelahiran Maria Teresa. Walau bagaimanapun, tidak banyak maklumat terperinci yang diketahui mengenai zaman kanak-kanaknya.

1.2. Pendidikan

Maklumat terperinci mengenai pendidikan formal atau tidak formal yang diterima oleh Puteri Lamballe tidak banyak dicatat dalam sumber sejarah. Namun, sebagai seorang puteri dari keluarga bangsawan, beliau diandaikan menerima pendidikan yang sesuai dengan statusnya, walaupun butiran spesifik mengenai guru atau mentor yang membentuk pemikirannya tidak tersedia.

1.3. Keluarga dan Leluhur

Marie-Thérèse Louise berasal dari cabang Wangsa Savoy-Carignano yang merupakan cabang kadet dari Wangsa Savoy yang memerintah. Ayahnya, Louis Victor, Putera Carignano, adalah anak saudara kepada Raja Charles Emmanuel III dari Sardinia. Ibunya, Christine Henriette dari Hesse-Rheinfels-Rotenburg, pula adalah adik kepada Ratu Polissena, isteri pertama Charles Emmanuel III. Melalui ibunya, beliau juga mempunyai hubungan kekeluargaan dengan kerabat diraja Perancis, kerana seorang lagi kakak ibunya, Caroline, telah berkahwin dengan Louis Henri, Putera Bourbon, seorang kerabat diraja Perancis. Hubungan kekeluargaan ini kemudiannya memudahkan perkahwinannya ke dalam keluarga bangsawan Perancis.

2.1. Perkahwinan dan Kehidupan sebagai Janda

Pada 31 Januari 1767, Marie-Thérèse Louise berkahwin secara proksi dengan Louis Alexandre de Bourbon-Penthièvre. Beliau adalah anak kepada Louis de Bourbon-Toulouse, Duke Penthièvre, menjadikannya cucu kepada Louis Alexandre de Bourbon, anak sah Louis XIV yang diiktiraf. Perkahwinan ini diatur oleh Louis XV sebagai jodoh yang sesuai, kerana kedua-dua pengantin lelaki dan perempuan adalah ahli cabang kolateral keluarga diraja masing-masing. Raja Sardinia juga telah lama menginginkan perikatan antara Wangsa Savoy dan Wangsa Bourbon.

Perkahwinan secara proksi, diikuti dengan upacara dan jamuan, diadakan di istana diraja Savoyard di Turin, dihadiri oleh Raja Sardinia dan istananya. Pada 24 Januari, pengantin perempuan melintasi jambatan Beauvoisin antara Savoy dan Perancis, di mana beliau meninggalkan rombongan Itali dan disambut oleh rombongan Perancis baharunya, yang mengiringinya kepada bakal suami dan bapa mertuanya di Château de Nangis. Beliau diperkenalkan ke istana diraja Perancis di Istana Versailles oleh Maria Fortunata, Countess de La Marche pada Februari, di mana beliau meninggalkan kesan yang baik. Di Perancis, beliau menggunakan nama Perancisnya, Marie Thérèse Louise.

Perkahwinan itu pada mulanya digambarkan sebagai sangat bahagia, kerana kedua-dua pihak tertarik kepada kecantikan masing-masing. Namun, selepas hanya beberapa bulan, Louis Alexandre tidak setia dengan dua pelakon wanita, yang dilaporkan sangat menyedihkan Marie Thérèse. Beliau ditenangkan oleh bapa mertuanya, yang dengannya beliau menjadi sangat akrab.

Pada tahun 1768, pada usia 19 tahun, setelah berkahwin hanya setahun, Marie Thérèse menjadi janda apabila suaminya meninggal dunia akibat penyakit kelamin di Château de Louveciennes. Beliau mewarisi kekayaan suaminya yang besar, menjadikannya seorang yang kaya raya. Bapa mertuanya berjaya memujuknya untuk meninggalkan hasratnya menjadi biarawati dan sebaliknya tinggal bersamanya sebagai anaknya.

2.2. Aktiviti Amal

Setelah kematian suaminya, Marie-Thérèse Louise menyertai bapa mertuanya, Duke Penthièvre, dalam projek-projek amal yang luas di Rambouillet. Aktiviti amal ini membuatkan Duke Penthièvre dikenali sebagai "Raja Orang Miskin", manakala Marie-Thérèse Louise mendapat gelaran "Malaikat Penthièvre" atas komitmennya terhadap kebajikan. Beliau tinggal di Hôtel de Toulouse di Paris dan Château de Rambouillet.

Pada tahun 1768, selepas kematian Marie Leszczyńska, Ratu Perancis, Madame Adélaïde menyokong perkahwinan antara ayahnya, Louis XV, dan Puteri Lamballe yang janda. Beliau dilaporkan lebih suka seorang ratu yang muda dan cantik tetapi tidak mempunyai cita-cita, yang boleh menarik perhatian ayahnya daripada urusan negara, menyerahkan urusan tersebut kepada Madame Adélaïde sendiri. Rancangan perkahwinan ini tidak pernah menjadi kenyataan.

3.1. Dayang Istana dan Kegemaran Ratu

Marie-Thérèse Louise memainkan peranan dalam upacara diraja. Apabila Dauphine Marie Antoinette yang baharu tiba di Perancis pada tahun 1770, beliau diperkenalkan kepadanya bersama dengan Duke dan Duchess Orléans, Chartres, Bourbon, dan "Putera Darah" yang lain di Hutan Compiègne. Semasa tahun 1771, Duke Penthièvre mula mengadakan lebih banyak jamuan, termasuk untuk Putera Mahkota Sweden dan Raja Denmark. Marie-Thérèse Louise bertindak sebagai tuan rumahnya dan mula lebih kerap menghadiri istana, menyertai majlis tari-menari yang diadakan oleh Madame de Noailles atas nama Marie Antoinette, yang dilaporkan terpesona dengan Marie-Thérèse Louise dan melimpahinya dengan perhatian dan kasih sayang yang tidak luput dari perhatian pemerhati. Pada Mac 1771, duta Austria melaporkan:
"Sejak beberapa waktu yang lalu Dauphine telah menunjukkan kasih sayang yang besar kepada Puteri Lamballe. ... Puteri muda ini manis dan menyenangkan, dan menikmati keistimewaan Puteri Darah Diraja, berada dalam kedudukan untuk memanfaatkan kebaikan Diraja Baginda."

Pada 18 September 1775, berikutan kenaikan takhta suami Marie Antoinette pada Mei 1774, Marie Antoinette melantik Marie-Thérèse Louise sebagai "Pengurus Besar Rumah Tangga Ratu", pangkat tertinggi yang mungkin untuk seorang dayang istana di Istana Versailles. Pelantikan ini menimbulkan kontroversi: jawatan itu telah kosong selama lebih tiga puluh tahun kerana kedudukan itu mahal, berlebihan, dan memberikan terlalu banyak kuasa serta pengaruh kepada pemegangnya, memberikannya pangkat dan kuasa ke atas semua dayang istana yang lain dan memerlukan semua perintah yang diberikan oleh pemegang jawatan wanita lain untuk disahkan olehnya sebelum ia dapat dilaksanakan. Marie-Thérèse Louise, walaupun berpangkat cukup untuk dilantik, dianggap terlalu muda, yang akan menyinggung perasaan mereka yang diletakkan di bawahnya, tetapi ratu menganggapnya sebagai ganjaran yang adil untuk sahabatnya.

Selepas Marie Antoinette menjadi ratu, persahabatan intimnya dengan Marie-Thérèse Louise diberi perhatian yang lebih besar, dan Duta Mercy melaporkan:
"Baginda Ratu sentiasa melihat Puteri Lamballe di bilik-bilangnya [...] Wanita ini menggabungkan banyak kemanisan dengan watak yang sangat tulus, jauh dari intrik dan segala kebimbangan sedemikian. Ratu telah lama menjalin persahabatan sejati dengan Puteri muda ini, dan pilihan ini sangat baik, kerana walaupun seorang Piedmontese, Madame de Lamballe sama sekali tidak dikenal pasti dengan kepentingan Madame de Provence dan d'Artois. Walau bagaimanapun, saya telah mengambil langkah berjaga-jaga untuk menunjukkan kepada Ratu bahawa kebaikan dan kemurahan hatinya terhadap Puteri Lamballe agak berlebihan, untuk mengelakkan penyalahgunaan dari pihak itu."

Maharani Maria Theresa cuba menghalang persahabatan itu kerana bimbang Marie-Thérèse Louise, sebagai bekas Puteri Savoy, akan cuba memanfaatkan kepentingan Savoyard melalui ratu. Semasa tahun pertamanya sebagai ratu, Marie Antoinette dilaporkan berkata kepada suaminya, Louis XVI, yang sangat menyokong persahabatannya dengan Marie-Thérèse Louise: "Ah, tuanku, persahabatan Puteri Lamballe adalah daya tarikan hidup saya." Marie-Thérèse Louise menyambut saudara-saudaranya di istana, dan atas kehendak ratu, saudara kesayangan Marie-Thérèse Louise, Eugène, diberikan jawatan yang menguntungkan dengan rejimennya sendiri dalam Tentera Diraja Perancis. Kemudian, Marie-Thérèse Louise juga diberikan jawatan gabenor Poitou untuk iparnya oleh ratu.

Marie-Thérèse Louise digambarkan sebagai bangga, sensitif, dan mempunyai kecantikan yang halus walaupun tidak teratur. Beliau bukan seorang yang cerdas dan tidak terlibat dalam plot, tetapi beliau mampu menghiburkan Marie Antoinette. Namun, beliau mempunyai sifat yang suka menyendiri dan lebih suka menghabiskan masa dengan ratu sendirian daripada menyertai masyarakat tinggi: beliau mengalami apa yang digambarkan sebagai "saraf, sawan, pengsan", dan dilaporkan boleh pengsan dan kekal tidak sedarkan diri selama berjam-jam. Jawatan Pengurus Besar memerlukan beliau mengesahkan semua perintah mengenai ratu sebelum ia boleh dilaksanakan, bahawa semua surat, petisyen, atau memorandum kepada ratu mesti disalurkan melaluinya, dan bahawa beliau mesti melayan tetamu atas nama ratu. Jawatan itu menimbulkan rasa iri hati yang besar dan menyinggung ramai orang di istana kerana keutamaan pangkat yang diberikannya. Ia juga memberikan gaji yang besar sebanyak 150,000 livres setahun, dan kerana keadaan ekonomi negara dan kekayaan besar puteri itu, beliau diminta untuk menolak gaji tersebut. Apabila beliau menolak demi pangkat dan menyatakan bahawa beliau akan mempunyai semua keistimewaan jawatan itu atau bersara, beliau diberikan gaji oleh ratu sendiri. Insiden ini menimbulkan banyak publisiti buruk, sekali gus melukiskan Marie-Thérèse Louise sebagai kegemaran diraja yang tamak, dan serangan pengsan beliau yang terkenal diejek secara meluas sebagai simulasi manipulatif. Beliau secara terbuka dibicarakan sebagai kegemaran ratu dan disambut hampir seperti kerabat diraja yang melawat apabila beliau mengembara di seluruh negara semasa masa lapangnya, dan banyak puisi didedikasikan kepadanya.

3.2. Perubahan Kegemaran dan Kesetiaan

Pada tahun 1775, Marie-Thérèse Louise secara beransur-ansur digantikan dalam kedudukannya sebagai kegemaran oleh Yolande de Polastron, Duchesse de Polignac. Yolande yang lebih terbuka dan sosial merujuk Marie-Thérèse Louise yang pendiam sebagai seorang yang membosankan, manakala Marie-Thérèse Louise sendiri tidak menyukai pengaruh buruk yang beliau anggap Yolande miliki terhadap ratu. Marie Antoinette, yang tidak dapat membuat mereka bergaul, mula lebih menyukai syarikat Yolande, yang lebih baik dapat memenuhi keperluannya untuk hiburan dan keseronokan. Pada April 1776, Duta Mercy melaporkan: "Puteri Lamballe kehilangan banyak sokongan. Saya percaya beliau akan sentiasa dilayan dengan baik oleh Ratu, tetapi beliau tidak lagi memiliki kepercayaan penuhnya", dan meneruskan pada Mei dengan melaporkan "pertengkaran berterusan, di mana Puteri nampaknya sentiasa bersalah". Apabila Marie Antoinette mula menyertai teater amatur di Petit Trianon, Yolande meyakinkannya untuk menolak kemasukan Marie-Thérèse Louise ke dalamnya, dan pada tahun 1780, Duta Mercy melaporkan: "Puteri sangat jarang dilihat di istana. Ratu, memang benar, melawatnya semasa kematian bapanya, tetapi itu adalah tanda kebaikan pertama yang beliau terima untuk sekian lama."

Walaupun Marie-Thérèse Louise digantikan oleh Yolande sebagai kegemaran, persahabatan dengan ratu tetap berterusan secara berselang-seli: Marie Antoinette kadang-kadang melawatnya di bilik-bilangnya, dan dilaporkan menghargai ketenangan dan kesetiaannya di antara hiburan yang ditawarkan kepadanya oleh Yolande, pernah mengulas, "Beliau adalah satu-satunya wanita yang saya kenal yang tidak pernah berdendam; tiada kebencian mahupun cemburu ditemui dalam dirinya." Selepas kematian ibu Marie Antoinette, Marie Antoinette mengasingkan diri dengan Marie-Thérèse Louise dan Yolande semasa musim sejuk untuk berkabung. Marie-Thérèse Louise mengekalkan jawatannya sebagai Pengurus Besar di istana diraja Perancis selepas beliau kehilangan kedudukannya sebagai kegemaran, dan terus melaksanakan tugasnya-beliau menganjurkan majlis tari-menari atas nama ratu, memperkenalkan debutan kepadanya, membantunya menerima tetamu diraja asing, dan menyertai upacara sekitar kelahiran anak-anak ratu dan Komuni Paskah tahunan ratu.

Di luar tugas rasminya, beliau sering tidak hadir di istana, menguruskan kesihatan dirinya dan bapa mertuanya yang tidak baik. Beliau menjalin persahabatan rapat dengan dayang kesayangannya sendiri, Countess Étiennette d'Amblimont de Lâge de Volude, serta aktiviti amalnya dan minatnya dalam Freemasonry. Marie-Thérèse Louise, serta iparnya, dilantik ke dalam Lodge Adopsi wanita Freemason St. Jean de la Candeur pada tahun 1777, dan dilantik sebagai Grand Mistress Lodge Scotland pada Januari 1781. Walaupun Marie Antoinette tidak menjadi ahli rasmi, beliau berminat dengan Freemasonry dan sering bertanya kepada Marie-Thérèse Louise tentang Lodge Adopsi. Semasa Peristiwa Kalung Berlian yang terkenal, Marie-Thérèse Louise dilihat dalam percubaan yang tidak berjaya untuk melawat Jeanne de la Motte yang dipenjarakan di La Salpetriere; tujuan lawatan ini tidak diketahui, tetapi ia menimbulkan khabar angin yang meluas pada masa itu.

Marie-Thérèse Louise telah mengalami kesihatan yang lemah, yang merosot begitu teruk pada pertengahan 1780-an sehingga beliau sering tidak dapat melaksanakan tugas jawatannya. Pada satu ketika, beliau bahkan mengupah Deslon, seorang murid Franz Mesmer, untuk memukau beliau. Beliau menghabiskan musim panas 1787 di England, dinasihatkan oleh doktor untuk mengambil air Inggeris di Bath untuk menyembuhkan kesihatannya. Perjalanan ini dihebahkan secara meluas sebagai misi diplomatik rahsia bagi pihak ratu, dengan spekulasi bahawa beliau akan meminta menteri yang diasingkan Calonne untuk menghilangkan insiden tertentu dari memoir yang akan diterbitkannya, tetapi Calonne sebenarnya tidak berada di England pada masa itu. Selepas lawatan ke England, kesihatan Marie-Thérèse Louise bertambah baik dengan ketara, dan beliau dapat lebih banyak menyertai istana, di mana ratu kini memberikan lebih kasih sayang kepadanya lagi, menghargai kesetiaan Marie-Thérèse Louise selepas persahabatan antara Marie Antoinette dan Yolande mula merosot. Pada ketika ini, Marie-Thérèse Louise dan iparnya menyertai Parlimen untuk memohon bagi pihak Duke Orléans, yang diasingkan. Pada musim bunga 1789, Marie-Thérèse Louise hadir di Versailles untuk menyertai upacara sekitar pembukaan Estates General di Perancis.

Marie-Thérèse Louise secara semula jadi pendiam dan, di istana, beliau mempunyai reputasi sebagai seorang yang sopan. Namun, dalam propaganda anti-monarki popular pada masa itu, beliau kerap digambarkan dalam pamflet pornografi, menunjukkannya sebagai kekasih lesbian ratu untuk merosakkan imej awam monarki.

4.1. Permulaan Revolusi dan Pembuangan Diraja

Semasa Penyerbuan Bastille pada Julai 1789 dan meletusnya Revolusi Perancis, Marie-Thérèse Louise sedang dalam lawatan santai ke Switzerland bersama dayang kesayangannya, Countess de Lâge. Apabila beliau kembali ke Perancis pada September, beliau tinggal bersama bapa mertuanya di luar bandar untuk merawatnya semasa beliau sakit, dan oleh itu tidak hadir di istana semasa Perarakan Wanita ke Versailles, yang berlaku pada 5 Oktober 1789, ketika beliau bersama bapa mertuanya di Aumale.

Pada 7 Oktober 1789, beliau dimaklumkan tentang peristiwa Revolusi dan segera menyertai keluarga diraja di Istana Tuileries di Paris, di mana beliau menyambung semula tugas jawatannya. Beliau dan Madame Élisabeth berkongsi pangsapuri Pavillon de Flore di Istana Tuileries, setingkat dengan ratu, dan kecuali lawatan singkat ke bapa mertuanya atau vilanya di Passy, beliau menetap di sana secara kekal.

4.2. Kepulangan ke Keluarga Diraja dan Aktiviti

Di Istana Tuileries, hiburan istana ritual dan kehidupan representatif dipulihkan pada tahap tertentu. Ketika raja mengadakan majlisnya, ratu mengadakan pesta kad setiap Ahad dan Selasa, dan mengadakan resepsi istana pada Ahad dan Khamis sebelum menghadiri misa dan makan malam di khalayak ramai bersama raja, serta memberikan audiens kepada utusan asing dan delegasi rasmi setiap minggu; semua acara di mana Marie-Thérèse Louise, dalam jawatannya sebagai Pengurus Besar, mengambil bahagian, sentiasa dilihat di sisi ratu baik di khalayak ramai mahupun secara peribadi. Beliau mengiringi keluarga diraja ke St. Cloud pada musim panas 1790, dan juga menghadiri Fête de la Fédération di Champ de Mars di Paris pada Julai.

Sebelum ini tidak bersedia untuk melayan atas nama ratu seperti yang dikehendaki oleh jawatannya, pada tahun-tahun ini beliau melayan secara mewah dan meluas di pejabatnya di Istana Tuileries, di mana beliau berharap dapat mengumpulkan bangsawan yang setia untuk membantu perjuangan ratu. Salonnya menjadi tempat pertemuan bagi ratu dan ahli-ahli Perhimpunan Perlembagaan Kebangsaan, ramai di antaranya ingin ratu menangi untuk tujuan monarki Bourbon. Dilaporkan bahawa di pangsapuri Marie-Thérèse Louise ratu mengadakan pertemuan politiknya dengan Mirabeau.

Secara selari, beliau juga menyiasat kesetiaan di kalangan kakitangan istana melalui rangkaian pemberi maklumat. Madame Campan menggambarkan bagaimana beliau pernah ditemu bual oleh Marie-Thérèse Louise, yang menjelaskan bahawa beliau telah dimaklumkan bahawa Madame Campan telah menerima timbalan di biliknya dan bahawa kesetiaannya terhadap monarki telah dipersoalkan, tetapi Marie-Thérèse Louise telah menyiasat tuduhan itu dengan menggunakan mata-mata, yang telah membersihkan Madame Campan daripada tuduhan tersebut. Madame Campan menulis, "Puteri kemudian menunjukkan kepada saya senarai nama semua yang bekerja di bilik Ratu, dan meminta saya maklumat mengenai mereka. Nasib baik, saya hanya mempunyai maklumat yang baik untuk diberikan, dan beliau menuliskan semua yang saya beritahu."

Selepas pemergian Duchesse de Polignac dari Perancis dan kebanyakan orang lain dari lingkaran rapat sahabat ratu, Marie Antoinette memberi amaran kepada Marie-Thérèse Louise bahawa beliau, kini dalam peranannya yang jelas, akan menarik banyak kemarahan orang ramai terhadap kegemaran ratu, dan bahawa libel yang beredar secara terbuka di Paris akan mendedahkannya kepada fitnah. Marie-Thérèse Louise dilaporkan membaca salah satu jilid ini dan dimaklumkan tentang permusuhan yang disuarakan terhadapnya di dalamnya.

Marie-Thérèse Louise menyokong iparnya, Duchess Orléans, apabila beliau memfailkan perceraian daripada Duke Orléans, yang telah dilihat sebagai punca perselisihan antara Marie-Thérèse Louise dan Wangsa Orléans. Walaupun duke sering menggunakan Marie-Thérèse Louise sebagai perantara kepada ratu, beliau dilaporkan tidak pernah mempercayainya sepenuhnya, kerana beliau menjangkakan Marie-Thérèse Louise akan menyalahkannya kerana menggalakkan tingkah laku yang menyebabkan kematian pasangan Marie-Thérèse Louise yang telah meninggal dunia, dan apabila beliau dimaklumkan bahawa beliau mempunyai niat buruk terhadapnya semasa urusan ini, beliau dilaporkan memutuskan hubungan dengannya.

Marie-Thérèse Louise tidak dimaklumkan terlebih dahulu mengenai Pelarian ke Varennes. Pada malam pelarian pada Jun 1791, ratu mengucapkan selamat malam kepadanya dan menasihatinya untuk menghabiskan beberapa hari di luar bandar demi kesihatannya sebelum beliau bersara. Marie-Thérèse Louise mendapati tingkah laku ratu cukup pelik untuk mengulas mengenainya kepada M. de Clermot, sebelum meninggalkan Istana Tuileries untuk bersara ke vilanya di Passy. Keesokan harinya, apabila keluarga diraja telah berlepas pada waktu malam, beliau menerima nota daripada Marie Antoinette yang memberitahunya tentang pelarian itu dan menyuruhnya bertemu dengannya di Brussels. Dalam syarikat dayang-dayangnya, Countess de Lâge, Countess de Ginestous, dan dua orang bangsawan lelaki, beliau segera melawat bapa mertuanya di Aumale, memaklumkannya tentang pelariannya dan meminta surat pengenalan daripadanya.

Beliau berlepas dari Perancis dari Boulogne ke Dover di England, di mana beliau tinggal selama satu malam sebelum meneruskan perjalanan ke Ostend di Belanda Austria, di mana beliau tiba pada 26 Jun. Beliau meneruskan perjalanan ke Brussels, di mana beliau bertemu Axel von Fersen dan Count dan Countess de Provence, dan kemudian ke Aix-la-Chapelle. Beliau melawat Raja Gustav III dari Sweden di Spa selama beberapa hari pada September, dan menerimanya di Aix pada Oktober. Di Paris, Chronique de Paris melaporkan pemergiannya dan secara meluas dipercayai bahawa beliau telah pergi ke England untuk misi diplomatik bagi pihak ratu.

Beliau lama ragu-ragu sama ada beliau akan lebih berguna untuk ratu di dalam atau di luar Perancis, dan menerima nasihat yang bercanggah: rakan-rakannya M. de Clermont dan M. de la Vaupalière menggalakkannya untuk kembali berkhidmat kepada ratu, manakala saudara-maranya memintanya untuk kembali ke Turin di Savoy. Semasa tinggal di luar negara, beliau berutus surat dengan Marie Antoinette, yang berulang kali memintanya untuk tidak kembali ke Perancis. Walau bagaimanapun, pada Oktober 1791, peruntukan baharu Perlembagaan mula beroperasi, dan ratu diminta untuk mengatur rumah tangganya dan memecat semua pemegang jawatan yang tidak berkhidmat. Beliau dengan sewajarnya menulis secara rasmi kepada Marie-Thérèse Louise dan secara rasmi memintanya untuk kembali berkhidmat atau meletak jawatan. Surat rasmi ini, walaupun bertentangan dengan surat peribadi yang telah ditulis oleh Marie Antoinette kepadanya, dilaporkan meyakinkannya bahawa adalah tugasnya untuk kembali, dan beliau mengumumkan bahawa ratu ingin beliau kembali dan bahawa "Saya mesti hidup dan mati bersamanya."

Semasa tinggal di sebuah rumah yang telah disewanya di Royal Crescent di Bath, Great Britain, puteri itu menulis wasiatnya, kerana beliau yakin bahawa beliau berisiko menghadapi bahaya maut sekiranya beliau kembali ke Paris. Maklumat lain, bagaimanapun, menyatakan bahawa wasiat itu dibuat di Belanda Austria, bertarikh "Aix la Chapelle, hari ini 15 Oktober 1791. Marie Thérèse Louise de Savoie". Beliau meninggalkan Aix la Chapelle pada 20 Oktober dan ketibaannya di Paris diumumkan dalam akhbar Paris pada 4 November.

Kembali ke Istana Tuileries, Marie-Thérèse Louise menyambung semula jawatannya dan kerjanya mengumpulkan penyokong untuk ratu, menyiasat kesetiaan isi rumah dan menulis kepada golongan bangsawan yang berhijrah, meminta mereka kembali ke Perancis atas nama ratu. Pada Februari 1792, sebagai contoh, Louis Marie de Lescure yakin untuk kekal di Perancis daripada berhijrah selepas bertemu ratu di pangsapuri Marie-Thérèse Louise, yang kemudian memaklumkan kepadanya dan pasangannya Victoire de Donnissan de La Rochejaquelein tentang hasrat ratu agar mereka kekal di Perancis atas dasar kesetiaan. Marie-Thérèse Louise menimbulkan rasa tidak senang Datuk Bandar Pétion, yang membantah ratu menghadiri makan malam di pangsapuri Marie-Thérèse Louise, dan khabar angin meluas mendakwa bahawa bilik Marie-Thérèse Louise di Istana Tuileries adalah tempat pertemuan 'Jawatankuasa Austria' yang merancang untuk menggalakkan pencerobohan Perancis, Pembantaian Hari St. Bartholomew kedua dan pemusnahan Revolusi.

Semasa Demonstrasi 20 Jun 1792, beliau hadir bersama ratu apabila sekumpulan perusuh memecah masuk ke istana. Marie Antoinette segera menjerit bahawa tempatnya adalah di sisi raja, tetapi Marie-Thérèse Louise kemudian menjerit: "Tidak, tidak, Madame, tempat anda adalah bersama anak-anak anda!", selepas itu sebuah meja ditarik di hadapannya untuk melindunginya daripada perusuh. Marie-Thérèse Louise, bersama-sama Puteri Tarente, Madame de Tourzel, Duchess de Maillé, Madame de Laroche-Aymon, Marie Angélique de Mackau, Renée Suzanne de Soucy, Madame de Ginestous, dan beberapa bangsawan, tergolong dalam kalangan bangsawan yang mengelilingi ratu dan anak-anaknya selama beberapa jam apabila perusuh melintasi bilik sambil menjerit penghinaan kepada Marie Antoinette. Menurut seorang saksi, Marie-Thérèse Louise berdiri bersandar di kerusi lengan ratu untuk menyokongnya sepanjang adegan itu: "Madame de Lamballe menunjukkan keberanian yang lebih besar. Berdiri sepanjang adegan yang panjang itu, bersandar pada kerusi Ratu, beliau nampaknya hanya sibuk dengan bahaya puteri yang tidak bahagia itu tanpa mempedulikan dirinya sendiri."

Marie-Thérèse Louise meneruskan khidmatnya kepada ratu sehingga serangan ke atas istana pada 10 Ogos 1792, apabila beliau dan Louise-Élisabeth de Croÿ de Tourzel, pengasuh anak-anak diraja, mengiringi keluarga diraja apabila mereka berlindung di Perhimpunan Perundangan. M. de la Rochefoucauld hadir pada kesempatan ini dan teringat:
"Saya berada di taman, cukup dekat untuk menawarkan lengan saya kepada Madame la Princesse de Lamballe, yang paling tertekan dan ketakutan dalam kumpulan itu; beliau mengambilnya. [...] Madame la Princesse de Lamballe berkata kepada saya: 'Kami tidak akan kembali ke Château.'"

Semasa tinggal di dalam kotak kerani di Perhimpunan Perundangan, Marie-Thérèse Louise jatuh sakit dan terpaksa dibawa ke biara Feuillant; Marie Antoinette memintanya untuk tidak kembali, tetapi beliau tetap memilih untuk kembali kepada keluarga sebaik sahaja beliau berasa lebih baik. Beliau juga mengiringi mereka dari Perhimpunan Perundangan ke biara Feuillant, dan dari sana ke Temple.

5.1. Penangkapan dan Pemenjaraan

Pada 19 Ogos 1792, Marie-Thérèse Louise, Louise-Élisabeth de Croÿ de Tourzel dan Pauline de Tourzel dipisahkan daripada keluarga diraja dan dipindahkan ke Penjara La Force, di mana mereka dibenarkan berkongsi sel. Mereka dikeluarkan dari Temple pada masa yang sama dengan dua pelayan lelaki dan tiga pembantu wanita, kerana diputuskan bahawa keluarga itu tidak dibenarkan menyimpan pengikut mereka.

5.2. Pembantaian September dan Kematian

Semasa Pembantaian September, penjara-penjara diserang oleh perusuh, dan banduan-banduan diletakkan di hadapan tribunal rakyat yang dibentuk secara tergesa-gesa, yang menghakimi dan menghukum mati mereka secara ringkas. Setiap banduan ditanya beberapa soalan, selepas itu banduan sama ada dibebaskan dengan kata-kata "Vive la nation" (Hidup negara), dan dibenarkan pergi, atau dihukum mati dengan kata-kata "Bawa dia ke Abbaye" atau "Biarkan dia pergi", selepas itu yang dihukum dibawa ke halaman di mana mereka segera dibunuh oleh perusuh yang terdiri daripada lelaki, wanita dan kanak-kanak. Pembantaian itu ditentang oleh kakitangan penjara, yang membenarkan ramai banduan melarikan diri, terutamanya wanita. Daripada kira-kira dua ratus wanita, hanya dua akhirnya terbunuh di penjara.

Pauline de Tourzel diseludup keluar dari penjara, tetapi ibunya dan Marie-Thérèse Louise terlalu terkenal untuk diseludup keluar. Pelarian mereka akan berisiko menarik terlalu banyak perhatian. Hampir semua banduan wanita yang dibicarakan di hadapan tribunal di penjara La Force dibebaskan daripada tuduhan. Malah, bukan sahaja bekas pengasuh diraja Madame de Tourzel dan Marie Angélique de Mackau, tetapi juga lima wanita lain dari rumah tangga diraja: dayang istana Louise-Emmanuelle de Châtillon, Puteri Tarente, pembantu rumah ratu Marie-Élisabeth Thibault dan Bazile, jururawat dauphin St Brice, pembantu rumah Marie-Thérèse Louise sendiri Navarre, serta isteri pelayan raja Madame de Septeuil, semuanya dibawa ke hadapan tribunal dan dibebaskan daripada tuduhan, begitu juga dua lelaki ahli rumah tangga diraja, pelayan raja dan dauphin, Chamilly dan Hue. Marie-Thérèse Louise oleh itu menjadi pengecualian.

Pada 3 September 1792, Marie-Thérèse Louise dan Madame de Tourzel dibawa keluar ke halaman bersama banduan lain, menunggu untuk dibawa ke tribunal. Beliau dibawa ke hadapan tribunal yang dibentuk secara tergesa-gesa yang menuntut beliau "mengangkat sumpah untuk mencintai kebebasan dan kesaksamaan dan bersumpah membenci Raja dan Ratu serta monarki". Beliau bersetuju untuk mengangkat sumpah kepada kebebasan tetapi enggan mengecam raja, ratu, dan monarki. Perbicaraannya diakhiri secara ringkas dengan kata-kata "emmenez madame" ("bawa puan pergi"). Beliau bersama Madame de Tourzel sehingga beliau dipanggil ke tribunal, dan perkataan tepat perbicaraan ringkas itu dikatakan terdiri daripada soal siasat pantas berikut:
"Siapakah anda?"
"Marie Thérèse Louise, Puteri Savoy."
"Pekerjaan anda?"
"Pengurus Besar Rumah Tangga Ratu."
"Adakah anda mengetahui plot istana pada 10 Ogos?"
"Saya tidak tahu sama ada terdapat plot pada 10 Ogos; tetapi saya tahu bahawa saya tidak mengetahuinya."
"Sumpah kepada Kebebasan dan Kesaksamaan, dan kebencian terhadap Raja dan Ratu."
"Sedia untuk yang pertama; tetapi saya tidak boleh untuk yang kedua: ia tidak ada dalam hati saya."
[Dilaporkan, ejen bapa mertuanya berbisik kepadanya untuk mengangkat sumpah untuk menyelamatkan nyawanya, di mana beliau menambah:]
"Saya tidak ada apa-apa lagi untuk dikatakan; tidak mengapa bagi saya jika saya mati sedikit lebih awal atau lambat; saya telah mengorbankan hidup saya."
"Biarkan Madame dibebaskan."

Beliau kemudiannya dengan cepat diiringi oleh dua pengawal ke pintu halaman di mana pembantaian sedang berlaku; dalam perjalanan ke sana, ejen bapa mertuanya mengikut dan sekali lagi menggalakkannya untuk mengangkat sumpah, tetapi beliau nampaknya tidak mendengar mereka. Apabila pintu akhirnya dibuka dan beliau terdedah kepada pemandangan mayat berlumuran darah di halaman, beliau dilaporkan menjerit "Fi horreur!" ("takutlah!") atau "Saya hilang!", dan jatuh ke belakang, tetapi ditarik keluar ke hadapan halaman oleh dua pengawal. Dilaporkan, ejen bapa mertuanya berada di kalangan orang ramai, menjerit "Grâce! Grâce!", tetapi tidak lama kemudian disenyapkan dengan jeritan "Mati kepada hamba samaran Duke Penthièvre!". Salah seorang pembunuh, yang dibicarakan bertahun-tahun kemudian, menggambarkannya sebagai "seorang wanita kecil berpakaian putih", berdiri seketika sendirian. Dilaporkan, beliau mula-mula dipukul oleh seorang lelaki dengan tombak di kepalanya, yang menyebabkan rambutnya jatuh ke bahunya, mendedahkan surat daripada Marie Antoinette yang telah disembunyikannya di rambutnya; beliau kemudian cedera di dahi, yang menyebabkan beliau berdarah, selepas itu beliau ditikam hingga mati oleh orang ramai.

Terdapat banyak variasi mengenai cara kematiannya yang tepat, yang menarik perhatian besar dan digunakan dalam propaganda selama bertahun-tahun selepas Revolusi, di mana ia dihias dan dibesar-besarkan. Beberapa laporan, sebagai contoh, mendakwa beliau dirogol, dan payudaranya dipotong selain mutilasi badan yang lain. Walau bagaimanapun, tiada apa-apa yang menunjukkan bahawa beliau terdedah kepada sebarang mutilasi seksual atau kekejaman, yang didakwa secara meluas dalam kisah-kisah sensasi di sekeliling kematiannya yang terkenal.

5.3. Rawatan Jenazah dan Warisan

Rawatan jenazahnya juga menjadi subjek banyak cerita yang bercanggah. Selepas kematiannya, mayatnya dilaporkan dilucutkan pakaian, dikeluarkan organ dalaman dan dipenggal, dengan kepalanya diletakkan di atas tombak. Ia disahkan oleh beberapa saksi bahawa kepalanya diarak melalui jalan-jalan di atas tombak dan badannya diseret selepas itu oleh sekumpulan orang yang menjerit "''La Lamballe! La Lamballe!'". Perarakan ini disaksikan oleh seorang M. de Lamotte, yang membeli sehelai rambutnya yang kemudian diberikannya kepada bapa mertuanya, serta oleh abang kepada Laure Junot.

Beberapa laporan mengatakan bahawa kepala itu dibawa ke sebuah kafe berdekatan di mana ia diletakkan di hadapan pelanggan, yang diminta untuk minum meraikan kematiannya. Beberapa laporan menyatakan bahawa kepala itu dibawa ke tukang gunting rambut untuk mendandan rambut agar mudah dikenali, walaupun ini telah dipertikaikan. Selepas ini, kepala itu diletakkan semula di atas tombak dan diarak di bawah tingkap Marie Antoinette di Penjara Temple.

Marie Antoinette dan keluarganya tidak berada di dalam bilik di luar mana kepala itu dipamerkan pada masa itu dan oleh itu tidak melihatnya. Walau bagaimanapun, isteri salah seorang pegawai penjara, Madame Tison, melihatnya dan menjerit, di mana orang ramai, mendengar seorang wanita menjerit dari dalam Temple, menganggap ia adalah Marie Antoinette. Mereka yang membawanya ingin beliau mencium bibir kegemarannya, kerana ia adalah fitnah yang sering beredar bahawa kedua-duanya adalah kekasih, tetapi kepala itu tidak dibenarkan dibawa masuk ke dalam bangunan. Orang ramai menuntut untuk dibenarkan masuk ke dalam Temple untuk menunjukkan kepala itu kepada Marie Antoinette secara peribadi, tetapi pegawai-pegawai Temple berjaya meyakinkan mereka untuk tidak memecah masuk ke dalam penjara. Dalam biografi sejarah Antonia Fraser, Marie Antoinette: The Journey, Fraser mendakwa Marie Antoinette sebenarnya tidak melihat kepala sahabat lamanya, tetapi menyedari apa yang berlaku, menyatakan, "...pegawai perbandaran mempunyai kesopanan untuk menutup bidai dan pesuruhjaya menjauhkan mereka dari tingkap... salah seorang pegawai ini memberitahu raja '...mereka cuba menunjukkan kepada anda kepala Madame de Lamballe'... Mujurlah, Ratu kemudian pengsan."

Selepas ini, kepala dan mayat itu dibawa oleh orang ramai ke Palais-Royal, di mana Duke Orléans dan kekasihnya Marguerite Françoise de Buffon sedang melayan sekumpulan orang Inggeris untuk makan malam. Duke Orléans dilaporkan mengulas "Oh, itu kepala Lamballe: Saya mengenalinya dari rambut panjangnya. Mari kita duduk untuk makan malam", manakala Buffon menjerit "Ya Tuhan! Mereka akan membawa kepala saya seperti itu suatu hari nanti!"

Ejen bapa mertuanya, yang telah ditugaskan untuk mendapatkan semula jenazahnya dan menguburkannya sementara sehingga ia dapat dikebumikan di Dreux, dilaporkan bercampur dengan orang ramai untuk dapat memperolehnya. Mereka mengelakkan niat orang ramai untuk mempamerkan jenazah di hadapan rumah Marie-Thérèse Louise dan bapa mertuanya di Hôtel de Toulouse dengan mengatakan bahawa beliau tidak pernah tinggal di sana, tetapi di Tuileries atau Hôtel Louvois. Apabila pembawa kepala itu, Charlat, memasuki sebuah kedai arak, meninggalkan kepala di luar, seorang ejen, Pointel, mengambil kepala itu dan menguburkannya di tanah perkuburan berhampiran Hospital Quinze Vingts.

Walaupun perarakan kepala tidak dipersoalkan, laporan mengenai rawatan badannya telah dipersoalkan. Lima warga dari bahagian tempatan di Paris, Hervelin, Quervelle, Pouquet, Ferrie, dan Roussel menyerahkan mayatnya (tanpa kepala, yang masih dipamerkan di atas tombak) kepada pihak berkuasa sejurus selepas kematiannya. Laporan diraja mengenai insiden itu mendakwa badannya dipamerkan di jalanan selama sehari penuh, tetapi ini tidak mungkin, kerana protokol rasmi secara jelas menyatakan bahawa ia dibawa kepada pihak berkuasa sejurus selepas kematiannya. Walaupun keadaan badan tidak digambarkan, sebenarnya, tiada apa-apa yang menunjukkan bahawa ia dikeluarkan organ dalaman, atau bahkan dilucutkan pakaian: laporan itu menceritakan semua yang ada di dalam poketnya ketika beliau meninggal dunia, dan menunjukkan bahawa badannya tanpa kepala dibawa berpakaian lengkap di atas kereta kuda kepada pihak berkuasa dengan cara biasa, daripada diseret tanpa organ dalaman di sepanjang jalan, seperti yang didakwa oleh cerita-cerita sensasi.

Mayatnya, seperti mayat iparnya Philippe Égalité, tidak pernah ditemui. Menurut Madame Tussaud, beliau diarahkan untuk membuat topeng kematian.

6.1. Penilaian Positif

Marie-Thérèse Louise sering dinilai secara positif atas kesetiaan yang teguh kepada Ratu Marie Antoinette dan keluarga diraja, terutamanya semasa tempoh Revolusi Perancis yang bergolak. Kesetiaannya ini kekal tidak berbelah bahagi walaupun Ratu beralih kegemaran kepada orang lain, dan beliau terus menjalankan tugasnya sebagai Pengurus Besar Rumah Tangga Ratu. Beliau digambarkan sebagai seorang yang tenang dan tidak menyimpan dendam, sifat yang dihargai oleh Ratu sendiri. Selain itu, aktiviti kebajikannya yang luas bersama bapa mertuanya, Duke Penthièvre, di Rambouillet telah memberikannya gelaran "Malaikat Penthièvre", menunjukkan komitmennya terhadap kebajikan sosial dan keprihatinan terhadap golongan miskin.

6.2. Kritikan dan Kontroversi

Walaupun mendapat penilaian positif, Puteri Lamballe juga menghadapi kritikan dan kontroversi. Pelantikannya sebagai Pengurus Besar Rumah Tangga Ratu pada tahun 1775 menimbulkan kemarahan di kalangan bangsawan lain di istana, terutamanya kerana jawatan itu datang dengan gaji yang sangat tinggi (150,000 livres setahun) dan kuasa yang besar, walaupun beliau sendiri sudah kaya. Penolakannya untuk melepaskan gaji tersebut di tengah-tengah krisis kewangan negara menimbulkan publisiti buruk dan melukiskannya sebagai seorang yang tamak. Serangan pengsan beliau juga sering diejek sebagai simulasi manipulatif.

Di samping itu, beliau menjadi sasaran utama propaganda anti-monarki pada zamannya. Pamflet-pamflet pornografi sering menggambarkannya sebagai kekasih lesbian Ratu Marie Antoinette, bertujuan untuk merosakkan imej awam monarki dan mencemarkan reputasi kedua-dua wanita tersebut. Khabar angin juga beredar bahawa pangsapuri beliau di Istana Tuileries adalah tempat pertemuan 'Jawatankuasa Austria' yang merancang untuk menentang Revolusi, walaupun tiada bukti kukuh untuk menyokong dakwaan ini. Penglibatannya dalam politik istana, seperti menyiasat kesetiaan kakitangan istana dan cuba mempengaruhi ahli Perhimpunan Kebangsaan, juga menjadikannya sasaran kebencian awam.

6.3. Gambaran dalam Budaya Popular

Puteri Lamballe telah digambarkan dalam beberapa filem dan miniseri, mencerminkan pengaruhnya yang berterusan dalam naratif sejarah Revolusi Perancis. Antara gambaran yang lebih terkenal ialah oleh Anita Louise dalam filem Marie Antoinette (1938) arahan W. S. Van Dyke, dan oleh Mary Nighy dalam filem Marie Antoinette (2006) arahan Sofia Coppola. Dalam miniseri La Révolution française (1989), beliau dilakonkan oleh Gabrielle Lazure. Dalam siri televisyen Marie Antoinette yang mula disiarkan pada tahun 2022, beliau dilakonkan oleh Jasmine Blackborow. Beliau juga disebut dalam buku kanak-kanak A Little Princess (1905), di mana watak utama, Sara, terpesona dengan Revolusi Perancis dan menceritakan kematian Puteri Lamballe kepada rakannya.

Selain itu, reka bentuk taman Inggeris di Château de Rambouillet yang dibina atas arahan Puteri Lamballe, dikenali sebagai La Chaumière aux Coquillages, telah menginspirasi Ratu Marie Antoinette untuk membina Kampung Ratu di Petit Trianon. Pada tahun 1780, komposer dan pemain harpa Krumpholtz mendedikasikan sonata untuk harpa, Op. 8, kepada Puteri Lamballe. Marie Tussaud juga mendakwa bahawa beliau diarahkan untuk membuat topeng kematian dari kepala Puteri Lamballe selepas kematiannya yang tragis.