Justin Ahomadégbé-Tomêtin

1.1. Kelahiran, Zaman Kanak-kanak, dan Pendidikan

Justin Ahomadégbé-Tomêtin dilahirkan pada 16 Januari 1917, di Abomey, sebuah pekan yang merupakan tempat kelahirannya. Beliau merupakan keturunan langsung dari raja-raja Abomey yang bersejarah.

Beliau menerima pendidikan awal di École William Ponty, sebuah institusi pendidikan terkenal di Afrika Barat Perancis yang melatih golongan elit tempatan. Selepas itu, beliau melanjutkan pengajian di Sekolah Perubatan Perancis Afrika Barat di Dakar. Selepas menamatkan pengajian, beliau berkhidmat dalam Tentera Perancis untuk tempoh yang singkat dan mencapai pangkat sarjan. Setelah kerjaya tentera yang singkat, Ahomadégbé-Tomêtin memilih untuk mengejar bidang pergigian dan membuka kliniknya sendiri di Porto-Novo.

1.2. Kerjaya Awal dan Kemasukan Politik

Pada awalnya, Ahomadégbé-Tomêtin adalah ahli Dahomeyan Progressive Union (UPD). Pada tahun 1946, beliau menubuhkan African People's Bloc (BPA) dan tidak lama selepas itu, beliau dipilih sebagai ahli Majlis Umum. Beliau dipilih semula pada tahun 1952. Pada tahun 1955, BPA bergabung dengan UPD untuk membentuk Dahomeyan Democratic Union (UDD).

Beliau merupakan seorang pengkritik lantang terhadap pemerintahan Perancis dan memperoleh pengaruh besar setelah bersekutu dengan kesatuan sekerja. Melalui sokongan ini, Ahomadégbé-Tomêtin dipilih sebagai Datuk Bandar Abomey dalam pilihan raya November 1956.

2.1. Aktiviti Politik Awal dan Pembangkang (1959-1963)

Pilihan raya wilayah Dahomey pada tahun 1959 menunjukkan keputusan yang kompleks: Parti Republikan Dahomey (PRD), yang dipimpin oleh Sourou-Migan Apithy, memperoleh 37 kerusi dengan 144,038 undi; Dahomeyan Democratic Rally (RDD) pimpinan Hubert Maga memperoleh 22 kerusi dengan 62,132 undi; manakala UDD Ahomadégbé-Tomêtin hanya meraih 11 kerusi walaupun memperoleh 162,179 undi.

Rentetan daripada keputusan ini, berlaku "letupan serta-merta" menurut wartawan Robert Matthews, dengan penyokong Ahomadégbé-Tomêtin mencetuskan rusuhan teruk sehingga tentera Perancis terpaksa dipanggil untuk menumpaskannya. Melalui mediasi Félix Houphouët-Boigny, Apithy dan Ahomadégbé-Tomêtin bersetuju untuk membahagikan 18 kerusi yang dipertikaikan di kawasan barat daya. Walau bagaimanapun, Ahomadégbé-Tomêtin menegaskan bahawa beliau tidak akan membenarkan Apithy kekal sebagai perdana menteri Dahomey, namun Apithy enggan memenuhi tuntutan tersebut. Sebagai kompromi, Maga dipilih sebagai perdana menteri dan dilantik secara rasmi pada 22 Mei 1959.

Pada 1 Ogos 1960, Dahomey mencapai kemerdekaan dengan Maga menjadi presiden pertamanya. Sejurus selepas kemerdekaan, ketiga-tiga parti utama bersatu membentuk "Barisan Tindakan Patriotik" dan menyusun semula Dahomey menjadi satu kawasan pilihan raya. Namun, perpaduan ini tidak kekal lama. Tidak lama kemudian, Ahomadégbé-Tomêtin berpecah dari kesatuan tersebut dan, memanfaatkan rasa tidak puas hati rakyat terhadap peningkatan kelangkaan pekerjaan di negara itu, beliau menghasut demonstrasi. Pada September 1960, beliau mendakwa bahawa negara satu parti adalah satu-satunya penyelesaian kepada kemelesetan ekonomi, dan beliau berusaha untuk memimpin parti tersebut.

Ahomadégbé-Tomêtin juga meyakinkan kesatuan sekerja yang beliau kuasai untuk melancarkan mogok lain bagi membantah ketidakupayaan Maga mempromosikan pembangunan negara dan memastikan kebajikan kelas pekerja. Mogok yang berlaku di ibu negara Porto-Novo dan bandar terbesar Cotonou itu menjadi sangat serius sehingga pasukan polis menggunakan gas pemedih mata. Mogok ini berakhir apabila Maga menghantar penyokong setianya dari Utara, yang membawa busur dan anak panah serta meronda jalan-jalan pada waktu malam. Pada masa yang sama, ahli UDD menganjurkan usul undi tidak percaya di Perhimpunan Kebangsaan. Maga bergantung kepada Apithy untuk membantu menentang usul itu, dan ia akhirnya ditolak.

Selepas usul undi tidak percaya ditolak, wakil UDD mula berhenti kerja dan digantikan oleh wakil PRD. Tidak lama selepas itu, PRD dan RDD bergabung untuk membentuk Dahomeyan Unity Party (PDU), dan Maga secara semula jadi dipilih sebagai pemimpinnya. Pada 11 Disember, Maga secara rasmi dipilih sebagai presiden dan Apithy sebagai naib presiden. Dalam pilihan raya parlimen 1960, PDU menerima 69% undi dan UDD 31%, walaupun UDD tidak diwakili dalam Perhimpunan Kebangsaan.

Pada 26 Mei 1961, Menteri Penerangan Albert Tévoédjrè memaklumkan Maga bahawa Ahomadégbé-Tomêtin telah merancang untuk membunuh presiden. Beliau dan 11 lagi pembangkang ditangkap. Tarikh perbicaraan ditetapkan pada Disember. Perbicaraan ini berbeza daripada banyak perbicaraan politik di Afrika kerana ia diadakan secara terbuka dan pihak pembelaan dibenarkan menggunakan peguam dari Paris. Ahomadégbé-Tomêtin menerima hukuman lima tahun penjara atas peranannya dalam konspirasi itu, manakala yang lain dijatuhi hukuman antara satu hingga sepuluh tahun. UDD juga diharamkan. Maga akhirnya membebaskan mereka pada November 1962, menyatakan dalam siaran bahawa ia bukan sahaja disebabkan kelakuan baik mereka di penjara tetapi juga untuk berdamai dengan bekas musuhnya.

2.2. Tempoh Ketidakstabilan dan Kembali Berkuasa (1963-1970)

Pada 27 Oktober 1963, satu rampasan kuasa yang diketuai oleh Jeneral Christophe Soglo menggulingkan kerajaan Maga. Soglo dengan pantas mengatur pemindahan kuasa kepada pentadbiran awam, dan Ahomadégbé-Tomêtin kembali ke pentas politik sebagai naib presiden, di bawah pimpinan presiden Apithy. Namun, hubungan antara Apithy dan Ahomadégbé-Tomêtin segera menjadi tegang, menyebabkan kebuntuan politik dan pentadbiran yang berlarutan. Ketegangan ini memuncak dengan rampasan kuasa kedua Soglo pada 29 November 1965, yang menyebabkan Ahomadégbé-Tomêtin sekali lagi kehilangan jawatannya.

Tempoh selepas itu menyaksikan serangkaian kerajaan jangka pendek yang tidak stabil, gagal membawa kestabilan politik ke Dahomey. Situasi ini berlarutan sehingga tahun 1970, apabila Maga, Apithy, dan Ahomadégbé-Tomêtin dipanggil semula untuk membentuk Majlis Presiden. Kesepakatan ini dibuat untuk mengatasi ketidakstabilan dan memulihkan orde politik, dengan ketiga-tiga tokoh bersetuju untuk menggilas jawatan presiden setiap dua tahun. Ini menandakan kembalinya Ahomadégbé-Tomêtin ke arena politik utama setelah beberapa tahun dalam tahanan atau di luar kuasa.

2.3. Era Majlis Presiden (1970-1972)

Majlis Presiden Dahomey merupakan satu percubaan unik untuk menstabilkan negara melalui sistem penggiliran kuasa di antara tiga tokoh politik utama negara itu. Struktur ini diwujudkan sebagai tindak balas kepada krisis politik yang berterusan.

2.3.1. Pembentukan dan Tempoh Awal (di bawah Maga)

Pada 10 Disember 1969, Émile Derlin Zinsou telah digulingkan oleh Maurice Kouandété, yang pada mulanya melantiknya sebagai presiden. Walau bagaimanapun, pihak tentera enggan mengiktiraf Kouandété. Memandangkan kedua-dua lelaki itu tidak dapat mencapai persetujuan, sebuah Direktorat Ketenteraan telah ditubuhkan dengan Paul-Émile de Souza sebagai pengerusinya. Pilihan raya kemudian diadakan pada 28 Mac 1970, untuk menentukan presiden sebenar. Kali ini, ketiga-tiga tokoh utama dibenarkan berkempen, dan mereka tidak melepaskan peluang ini.

Kempen pilihan raya dicirikan oleh intimidasi dan rasuah yang berleluasa, serta kemunculan semula kesetiaan wilayah. Ia juga dicemari oleh siri insiden keganasan. Laporan yang tidak sah menyatakan bahawa enam orang terbunuh atau cedera dalam insiden di Parakou pada malam pilihan raya. Calon lain, Zinsou, mendakwa bahawa penyokong Maga telah membunuh salah seorang penyokongnya semasa insiden tersebut.

Walaupun demikian, tuduhan ini tidak menjejaskan kedudukan Maga dalam tinjauan pendapat; beliau menerima majoriti undi di utara, manakala Apithy dan Ahomadégbé-Tomêtin masing-masing menerima majoriti di tenggara dan barat daya/tengah. Keputusan pilihan raya adalah seperti berikut: 252,551 rakyat mengundi Maga; 200,091 untuk Ahomadégbé-Tomêtin, dan 186,332 untuk Apithy. Di seluruh selatan, Maga hanya menerima 24,000 undi berbanding 180,000 yang mengundinya di Jabatan Borgou, memperoleh 97.3 peratus daripada 78 peratus jumlah keluar mengundi. Zinsou, yang bertanding untuk menentang pertembungan puak yang berterusan, menerima 3 peratus, dengan 17,551 undi.

Pada 3 April, de Souza memutuskan untuk membatalkan keputusan dari Jabatan Atakora, wilayah di mana Maga menerima undi terbanyak. Maga yang marah kemudian membentuk Perhimpunan Rakyat Utara, yang mengancam untuk memisahkan diri melainkan beliau diisytiharkan sebagai presiden. Beliau enggan meninggalkan ibu pejabat kempennya di Parakou walaupun untuk menghadiri mesyuarat politik. Reaksi Maga terhadap pembatalan itu mendorong ramai pekerja selatan melarikan diri ke utara. Apithy menyatakan bahawa beliau akan meyakinkan wilayahnya untuk bergabung dengan Nigeria jika Maga mengambil jawatan presiden dan cuba merasuah untuk mencapai jawatan itu. Ahomadégbé-Tomêtin mendakwa Maga telah menipu sistem pilihan raya untuk keuntungannya. Berbeza dengan tiga bekas presiden yang lain, Zinsou mengakui bahawa beliau telah dikalahkan dan memutuskan untuk terlibat dalam perundingan, menjelaskan bahawa beliau menolak idea gabungan "atas sebab peribadi". Tiga bekas presiden yang lain, sebaliknya, bersetuju dengan kompromi tergesa-gesa pada 13 April untuk mencegah perang saudara.

Sebuah Majlis Presiden, yang terdiri daripada Maga, Ahomadégbé-Tomêtin, dan Apithy, telah ditubuhkan pada 7 Mei, dengan jawatan presiden yang bertukar setiap dua tahun. Maga melantik sistem ini untuk dua tahun pertama. Setiap ahli bersetuju untuk tidak menggunakan tentera untuk melanjutkan tempoh mereka atau menggunakan cara lain ke arah akibat tersebut. Jika keputusan tidak sebulat suara dalam pusingan pertama pengundian, majoriti dua ahli majlis akan mencukupi dalam pusingan kedua. Majlis ini berfungsi sebagai cabang eksekutif dan perundangan Dahomey.

Kabinet pula terdiri daripada empat sekutu Ahomadégbé-Tomêtin, tiga sekutu Maga, dan tiga sekutu Apithy. Antara sekutu Ahomadégbé-Tomêtin ialah Gabriel Lozès (Menteri Kewangan), Theophile Paoletti (Menteri Penerangan dan Pelancongan), Edmond Doussou-Yovo (Menteri Pendidikan), dan Karl Ahouansou (Menteri Komunikasi). Rakan Maga dalam kabinet pula ialah Pascal Chabi Kao (Menteri Kewangan), Albert Ouassa (Menteri Kesihatan), dan Chabi Mama (Menteri Pembangunan Luar Bandar). Manakala rakan Apithy ialah Ambroise Agboton (Menteri Buruh), Joseph Keke (Menteri Ekonomi dan Perancangan), dan Michel Toko (Menteri Kehakiman dan Penjaga Mohor). Daouda Badarou, yang berkhidmat sebagai menteri luar di bawah Zinsou, dibenarkan kekal dalam jawatannya.

Dasar ekonomi Maga semasa kepengerusiannya membantu menenangkan pemimpin kesatuan sekerja yang bantahan mereka semasa tempoh presidennya sangat sengit. Beliau membantu mewujudkan pelan cukai untuk membiayai gaji mereka dengan mengurangkan perbelanjaan dan membendung pengelakan cukai. Pada tahun 1970, Dahomey menyaksikan lebihan sebanyak 429.00 M XOF, meningkat kepada lebihan 570.00 M XOF pada tahun berikutnya. Dengan ekonomi negara yang berada dalam kedudukan yang menggalakkan, Ahomadégbé-Tomêtin dan ahli majlis yang lain mampu menikmati beberapa kemewahan, termasuk tiga buah rumah dan tiga buah kereta Mercedes-Benz 300 untuk dikongsi sesama mereka, serta festival untuk ulang tahun penubuhan triumvirat.

Majlis ini kehilangan populariti dengan Insiden Kutuklui. Atas perintah Ahomadégbé-Tomêtin dan ahli majlis yang lain, pemimpin pembangkang Togo Noe Kutuklui secara rasmi diusir dari Dahomey pada 27 Oktober 1971, di mana beliau telah berpraktik undang-undang sejak akhir 1960-an. Pengusiran ini adalah atas permintaan Jeneral Étienne Eyadéma, presiden Togo, kerana Kutuklui telah terlibat dalam beberapa plot menentang kerajaan tentera Eyadema. Keputusan majlis untuk mengekstradisinya mencetuskan demonstrasi di Cotonou. Maga tidak dapat melaksanakan keputusannya; Alphonse Alley melindungi Kutuklui dan membawanya ke tempat yang tidak diketahui di luar Dahomey. Kolonel Alley tidak menerima sebarang hukuman atas peranannya dalam insiden itu.

Pelajar adalah antara mereka yang terlibat dalam protes, dan mereka tidak lama kemudian mempunyai sebab lain untuk bertentangan dengan kerajaan mereka. Pada 5 November 1971, Ahomadégbé-Tomêtin dan pentadbirannya menutup Union Général des Etudiants et Eleves de Dahomey (UGEED), sebuah kumpulan belia radikal yang bertujuan untuk "mengubah Dahomey menjadi medan perang" menggunakan "pekerja, askar, dan anggota polis". Ini berpunca daripada demonstrasi tajaan UGEED menentang menteri pendidikan apabila beliau gagal menghadiri mesyuarat pendidikan. Pelajar yang sekolah mereka mengikuti mogok itu dibenarkan kembali ke sekolah pada 19 November, dan hanya jika ibu bapa mereka menandatangani dokumen yang menyatakan mereka tidak akan mengambil bahagian dalam lebih banyak demonstrasi. Jika mereka gagal mematuhi, mereka akan diusir dari sistem pendidikan Dahomey. Perhimpunan yang diinstitusikan oleh kerajaan diatur untuk menyokong larangan itu.

Pihak tentera juga turut bergolak. Pembentukan majlis presiden hanya further menimbulkan kemarahan tentera. Ahomadégbé-Tomêtin telah diserang hendap semasa dalam perjalanan ke satu perhimpunan di Abomey pada 7 Mei 1971. Maga pada mulanya menafikan kewujudannya, dan sehingga hari ini butir-butir kejadian tidak jelas. Sebuah kem artileri di Ouidah adalah lokasi satu lagi pemberontakan tentera pada 28 Januari 1972. Presiden menghantar dua pegawai untuk mengalahkan pemberontak, walaupun tiada hukuman dikenakan. Ahomadégbé-Tomêtin dan Maga kedua-duanya percaya bahawa insiden terakhir itu adalah percubaan rampasan kuasa.

Kouandété cuba merampas kuasa lagi pada subuh 23 Februari. Apabila pertama kali mendengar mengenai pemberontakan itu, Ahomadégbé-Tomêtin percaya bahawa ia adalah percubaan Maga untuk kekal berkuasa. Kouandété, memimpin garison Ouidah, juga cuba mengambil alih bangunan kerajaan dan membunuh de Souza. Sepanjang operasi itu, penyerang Mejar Moumouni cedera parah ditembak oleh de Souza. Plot itu digagalkan, walaupun Maga membatalkan lawatan ke Perancis untuk menguruskan hal tersebut. Sebuah suruhanjaya tentera 12 ahli tidak lama kemudian akan menemui satu lagi plot, yang akan dilakukan serentak dengan rancangan Kouandété. Menurut penemuannya, Kapten Glele dan Pierre Boni akan mengikuti Kouandété sehingga de Souza dibunuh, apabila mereka akan menghapuskan pemimpin mereka dan mengembalikan Zinsou ke tampuk kuasa. Peristiwa-peristiwa baru-baru ini melambangkan "ketakutan dan penghinaan" majlis terhadap tentera.

2.3.2. Kepimpinan dan Rampasan Kuasa Terakhir (di bawah Ahomadégbé-Tomêtin)

Maga memindahkan kuasa kepada Ahomadégbé-Tomêtin pada 7 Mei 1972. Ini adalah kali pertama dalam 12 tahun ketua Dahomey digantikan secara bukan ketenteraan. Pengerusi baru itu mengucapkan tahniah kepada Maga dan memuji triumvirat itu sebagai "salah satu institusi paling bermanfaat di Dahomey." Peralihan kuasa yang lancar ini dilihat sebagai langkah positif ke arah perpaduan Dahomey.

Majlis Presiden lambat dalam menganjurkan perbicaraan tentera untuk perancang rampasan kuasa 1972, dan ia tidak bermula sehingga 12 Mei. Mahkamah mengadili 21 lelaki selain Kouandété, kebanyakannya pegawai tentera tetapi juga termasuk beberapa orang awam dan juga pengawal peribadi Maga. Hukuman diumumkan pada 16 Mei. Kouandété menerima hukuman mati, begitu juga Kapten Josué dan Glélé, Sarjan Kuartermaster Agboton, serta seorang koperal dan seorang sarjan secara in absentia. Hukuman yang lebih ringan diberikan kepada lima lelaki yang dijatuhi hukuman penjara seumur hidup, dua yang akan berkhidmat 20 tahun penjara, seorang lagi 15 tahun, dua 10 tahun, dan dua 5 tahun. Empat lagi dibebaskan. Hukuman itu tidak pernah dilaksanakan; juri percaya bahawa Kouandété akan merampas kuasa dalam satu lagi rampasan kuasa.

Satu lagi fungsi majlis yang tertangguh ialah pembentukan Assemblée Consultative Nationale, sebuah perhimpunan penasihat yang diwajibkan oleh perlembagaan 1970. Mengikut perlembagaan, perhimpunan tersebut akan mengandungi 30 ahli yang menasihati ahli majlis mengenai isu-isu ekonomi, sosial, dan lain-lain, dengan Paul Darboux mempengerusikannya. Ia tidak ditubuhkan sehingga Julai 1972, disebabkan, menurut ahli akademik Samuel Decalo, "rundingan intensif antara rakan kongsi dalam Majlis Presiden... dan tekanan daripada leftenan politik mereka untuk jawatan dalam Perhimpunan."

Salah satu aspek paling ketara semasa tempoh kuasa Ahomadégbé-Tomêtin ialah Insiden Kovacs. Ia bermula dengan Pascal Chabi Kao diberikan monopoli ke atas penjualan alat tulis rasmi kepada Majlis Presiden dan merebak kepada dakwaan rasuah dan penyelewengan. Ahomadégbé-Tomêtin cuba memecat Chabi Kao, tetapi Maga, yang merupakan mentor Chabi Kao, enggan. Maga meyakinkan Apithy untuk membantu dan rang undang-undang itu diveto.

Satu lagi rampasan kuasa dilancarkan oleh askar garison Ouidah pada 26 Oktober. Rampasan kuasa kali ini bagaimanapun berjaya, dan Mejar Mathieu Kérékou dilantik sebagai presiden. Ia berlaku semasa mesyuarat kabinet antara Maga dan Ahomadégbé-Tomêtin. Kérékou pernah berkhidmat sebagai pembantu Maga pada tahun 1961. Menurut laporan di tempat kejadian, askar secara tiba-tiba tiba di bilik Kabinet istana presiden dan mula menembak, tetapi tiada siapa yang cedera. Kérékou memanggil triumvirat itu "benar-benar raksasa" kerana ia menunjukkan "ketidakcekapan yang tidak boleh dimaafkan", antara tuduhan lain yang digunakan untuk membenarkan rampasan kuasa itu. Kouandété diampunkan, walaupun bekas majlis itu tidak. Maga, Ahomadégbé-Tomêtin, dan Apithy menghabiskan lebih daripada sembilan tahun di penjara sebelum dibebaskan oleh Kérékou pada tahun 1981.

3.1. Aktiviti Selepas Pemenjaraan

Selepas dibebaskan dari tahanan pada tahun 1981, Ahomadégbé-Tomêtin kembali ke arena politik. Beliau dipilih sebagai ahli parlimen pada tahun 1991 di bawah tiket National Rally for Democracy dan berkhidmat sehingga tahun 1995. Beliau juga terus memimpin Dahomeyan Democratic Union (UDD) sehingga kematiannya.

3.2. Kematian dan Pengebumian

Justin Ahomadégbé-Tomêtin meninggal dunia pada 8 Mac 2002, di Pusat Hospital Universiti Nasional Hubert Maga di Cotonou. Tiada punca kematian yang dinyatakan secara rasmi, walaupun dikatakan beliau telah lama menderita. Sebagai yang terakhir daripada triumvirat yang meninggal dunia, beliau diberikan penghormatan pengebumian negara dan tempoh berkabung selama tujuh hari, bermula pada 11 Mac. Bendera di seluruh negara diarah untuk dikibarkan separuh tiang sepanjang tempoh tersebut. Presiden Kérékou melawat rumah Ahomadégbé-Tomêtin sejurus selepas kematiannya, memuji beliau sebagai "seorang yang berkarakter, berkeyakinan, seorang pejuang dan seorang yang bijaksana".

4.1. Penerimaan Awam dan Media

Kematian Ahomadégbé-Tomêtin, yang mendominasi akhbar-akhbar di Dahomey (kini Benin), diterima dengan perasaan yang bercampur-baur berbanding sentimen positif Presiden Kérékou. Akhbar Le Progres menyifatkan Ahomadégbé-Tomêtin sebagai "raksasa Abomey", dan menyatakan bahawa beliau "dicemburui oleh saudara-saudaranya kerana kejujuran dan integritinya... Ramai yang kini memuji patriotisme, akhlak tinggi dan pencapaian politiknya entah bagaimana telah membunuhnya pada satu masa atau lain." Akhbar Le Matinal pula menulis sebuah artikel bertajuk "Mesej dari alam lain: Ahomadegbe mencabar Kerekou", mempersoalkan mengapa "pelaku jenayah begitu tidak sopan untuk menitiskan air mata buaya".

Pandangan yang lebih neutral diberikan oleh Fraternite, yang menyatakan bahawa "Ahomadegbe, yang kekuatan politiknya luar biasa, adalah antara ahli politik yang paling ditakuti dalam sejarah kontemporari Benin. Beliau berbahaya sama ada sebagai rakan atau musuh. Baginya, politik adalah ayat yang berliku-liku dengan beberapa koma tetapi tiada noktah."

Akhbar Le Republicain membandingkan kejatuhannya dengan pokok baobab, mencerminkan emosi sedih yang menyelubungi pemergiannya. Menurut mereka, Ahomadégbé-Tomêtin "adalah antara tiga pemikir hebat yang bergilir-gilir memimpin Dahomey (kini Benin) dari Mei 1970 hingga Oktober 1972". Tempoh penjara yang panjang tidak menjejaskan kualiti inspirasinya. Akhbar Les Echos du Jour menyatakan bahawa "doktor gigi yang menjadi presiden itu berjuang sehingga ke akhir menentang kehidupan dan kesengsaraannya, kemudian menentang kematian... Beliau menentang dengan segala kekuatannya bukan untuk melarikan diri dari kematian, tetapi sekadar untuk menunjukkan bahawa tiada apa-apa yang berakhir sehingga ia benar-benar berakhir." Dalam sebuah obituari, Jeune Afrique menggambarkan lelaki itu sebagai "lucu, menyukai keceriaan, tahu bagaimana menikmati sisi baik kehidupan, tetapi letupan kemarahannya adalah Homerik".

4.2. Penilaian Sejarah

Justin Ahomadégbé-Tomêtin memainkan peranan yang kompleks dalam sejarah politik Benin moden, dengan sumbangan yang positif dan negatif kepada pembangunan demokrasi dan kestabilan sosial. Sebagai seorang pemimpin yang berakar umbi dari keturunan diraja Abomey, beliau merupakan suara penting bagi wilayah selatan, terutamanya masyarakat Fon. Keupayaan beliau untuk menggerakkan kesatuan sekerja dan membina pakatan politik menunjukkan kemahiran kepemimpinan yang signifikan pada era selepas kemerdekaan.

Namun, kerjaya politiknya juga dicemari oleh tuduhan plot rampasan kuasa dan konflik yang berterusan dengan tokoh-tokoh politik lain seperti Maga dan Apithy. Walaupun beliau pernah menjadi sebahagian daripada Majlis Presiden, satu percubaan inovatif untuk perkongsian kuasa, ketidakstabilan intrinsik dalam sistem tersebut, bersama dengan campur tangan tentera, akhirnya menyebabkan keruntuhannya. Tempoh beliau dalam tahanan selepas rampasan kuasa 1972 menyerlahkan kerapuhan institusi demokrasi pada masa itu. Walau bagaimanapun, kepulangan beliau ke parlimen pada tahun 1991, selepas pembebasan, menunjukkan komitmen beliau yang berterusan terhadap politik dan proses demokrasi yang baru muncul di Benin. Legasi beliau mencerminkan cabaran yang dihadapi oleh negara-negara Afrika yang baru merdeka dalam membina sistem pemerintahan yang stabil dan demokratik di tengah-tengah ketegangan wilayah dan persaingan politik yang sengit.