Mohammed Abdullah Hassan

1.1. Kelahiran dan Zaman Kanak-kanak

Muhammad Ibn Abdallāh Ibn Hassan dilahirkan pada 7 April 1856, di Tasik Sacmadeeqo, berhampiran Buuhoodle, di wilayah Haud, yang kini merupakan sebahagian daripada Wilayah Somali di Habsyah. Terdapat juga pandangan yang menyatakan beliau dilahirkan di Kirrit, utara Somalia.

Dalam masyarakat Somalia, salasilah keluarga mempunyai kepentingan yang besar. Muhammad adalah keturunan Sheikh Ismaan, moyang beliau yang berasal dari suku Ogaden, sebuah cabang daripada klan besar Darod. Sheikh Ismaan dilahirkan di Barde, sebuah bandar di hilir Sungai Shebelle, dan kemudian berpindah ke Kelafo (kini di Habsyah) sebelum menetap di Bardera di sepanjang Sungai Juba. Datuk Muhammad, Hasan Nur, berpindah ke kawasan yang didiami oleh suku Dhulbahante, cabang Darod di timur laut Somalia (kemudian Somaliland British), di mana beliau membina beberapa kemudahan keagamaan dan melaksanakan ibadah.

Bapa Muhammad, Abdille, juga seorang Sheikh dan mempunyai 30 orang anak hasil perkahwinan dengan beberapa wanita Dhulbahante. Ibu Muhammad, Timiro Sade, berasal dari suku Ali Geri, cabang Dhulbahante, yang mempunyai kaitan rapat dengan suku Ogaden. Muhammad adalah anak bongsu Abdille. Walaupun salasilah beliau adalah dari suku Ogaden (cabang Bah Geri, Reer Xamar), beliau dibesarkan sebagai nomad Dhulbahante, terkenal dengan kemahiran mereka dalam mengendalikan unta dan kuda, serta kecekapan mereka sebagai pahlawan. Muhammad sangat menghormati datuk sebelah ibunya, Sade Mogan. Beliau menjadi penunggang kuda yang mahir dan pada usia 11 tahun, beliau telah menghafal Al-Quran sepenuhnya, diiktiraf sebagai seorang Hafiz.

1.2. Pendidikan dan Latihan Keagamaan

Selepas menjadi Hafiz pada usia muda, Muhammad meneruskan pengajian agama beliau dengan tekun. Pada usia 19 tahun, beliau dianugerahkan gelaran Sheikh, menandakan pencapaian beliau dalam ilmu agama. Beliau melanjutkan pengajian Islam beliau dengan mengembara ke pelbagai pusat pembelajaran Islam termasuk Harar (Habsyah), Mogadishu (Somalia), dan Sudan. Sepanjang pengembaraan ini, beliau belajar daripada seramai 72 guru, terdiri daripada ulama Somalia dan Arab, yang memperkaya pemahaman beliau tentang pelbagai aspek Islam.

Pada tahun 1894, pada usia 30 tahun, Muhammad memulakan perjalanan haji ke Mekah bersama 13 buah keluarga, termasuk dua orang bapa saudara beliau. Mereka tinggal di Mekah selama satu setengah tahun, di mana beliau belajar di bawah bimbingan Mohammed Salih, seorang ahli mistik dari Sudan. Muhammad sangat dipengaruhi oleh ajaran tarekat Salihiyya yang diperkenalkan oleh Mohammed Salih, yang kemudian menjadi asas kepada gerakan keagamaan dan politik beliau.

1.3. Aktiviti Awal dan Pembentukan Ideologi

Sekembalinya ke Somalia pada tahun 1895, Muhammad tiba di Berbera, sebuah bandar pelabuhan di utara. Pada masa itu, ketua-ketua suku di utara Somalia telah membuat perjanjian individu dengan British, menjadikan wilayah itu seolah-olah di bawah pemerintahan British sejak sedekad sebelumnya. Berbera, yang dikenali sebagai "kedai daging Aden" kerana mengeksport daging ke Aden, Yaman, dan seterusnya ke India British, menjadi tempat di mana Muhammad cuba menyebarkan ajaran Salihiyya. Beliau menganjurkan agar masyarakat berhenti mengunyah khat dan memakan lemak ekor kambing, amalan yang dibenarkan oleh tarekat Qadiriyya yang sedia ada. Ini membawa kepada konflik dengan Sheikh-Sheikh Qadiriyya terkemuka di Berbera, termasuk Aw Gaas dan Xaaji Ibrahim Xirsi.

Pada tahun 1897, Sheikh Madar, pemimpin Qadiriyya Somalia, dijemput untuk berdebat dengan Muhammad. Selepas perbincangan yang sengit, tarekat Qadiriyya berjaya menolak hujah-hujah Muhammad, menyebabkan beliau diusir dari bandar itu. Perpecahan ini sangat mendalam, dengan kedua-dua pihak saling menuduh bidaah. Dua tahun selepas perdebatan ini, Muhammad mengasaskan Gerakan Dervish, sebahagiannya sebagai penolakan terhadap status quo Qadiriyya.

Pendirian anti-kolonial beliau semakin kukuh selepas pertemuan pada tahun 1897 dengan anak yatim Somalia yang dijaga oleh Misi Katolik Perancis di Berbera. Apabila seorang kanak-kanak menjawab "Bapa saya adalah Tuhan," Muhammad sangat bimbang tentang penyebaran Kristian di Somalia. Pada tahun 1899, satu insiden melibatkan senapang yang didakwa dicuri dan dijual kepada tarekat beliau di Kob Fardod berlaku. Naib Konsul British di pantai, Harry Edward Spiller Cordeaux, menghantar surat kepada ulama di Kob Fardod menuntut pengembalian senapang itu. Surat itu dihantar oleh seorang polis berkuda Somalia bernama Ahmed Adan. Selepas penyerahan surat itu, Cordeaux menyoal siasat Adan, yang melaporkan bahawa orang-orang di sana memanggilnya "kafir" dan mengejek uniformnya, serta bertanya mengapa dia memakai pakaian "Sircars" (pemerintah). Adan juga melaporkan melihat ratusan orang dari pelbagai suku di sana.

Satu lagi surat yang didakwa dari pentadbiran British, dihantar oleh seorang Somalia bernama Salaan, menimbulkan kemarahan ulama di tarekat itu. Surat kedua ini mengandungi "kata-kata buruk" dan menyebabkan nada permusuhan dalam jawapan Dervish kepada British. Insiden-insiden ini, digabungkan dengan kebimbangan beliau terhadap pengaruh Kristian, membentuk ideologi anti-kolonial dan keagamaan Muhammad, yang menjadi asas kepada penubuhan Gerakan Dervish.

2.1. Penubuhan Gerakan Dervish

Muhammad Abdullah Hassan mengkritik keras tindakan Kristian yang didakwa memusnahkan budaya Islam dan mengkristiankan anak-anak Somalia. Beliau menegaskan bahawa pakatan antara Habsyah yang beragama Kristian dan British merupakan ancaman besar kepada Somalia. Beliau menekankan kepentingan mempertahankan Islam melalui jihad, dan mengutuk perpecahan di kalangan masyarakat Somalia sebagai "kekufuran".

Bermula dari Burco, beliau mengisytiharkan kemerdekaan daripada British dan menyeru kepada perpaduan nasional. Beliau mendapatkan senjata dari Turki dan Sudan, serta melantik pegawai-pegawai Dervish di seluruh Somalia. Muhammad menyusun sebuah organisasi ketenteraan yang ketat, mengamalkan prinsip-prinsip kesederhanaan (seperti Darwis), dan menamakan negaranya "Daraawiish". Gerakan ini merupakan sebuah negara yang terpusat dan berhierarki, berasaskan ajaran Salihiyya. Beliau mengisytiharkan niatnya untuk menghalau orang Kristian ke laut, dan menyerang tentera British dengan 1,500 orang tentera yang bersenjata 20 buah senapang. Beliau juga menghantar utusan ke seluruh Somalia dan ke Yaman untuk mendapatkan sokongan.

2.2. Seruan kepada Klan Bimal

Dalam perjuangan Dervish, Sayyid Muhammad Abdullah Hassan secara meluas meminta sokongan daripada klan Bimaal melalui surat. Surat beliau kepada Bimal didokumentasikan sebagai pendedahan pemikiran beliau yang paling luas sebagai seorang pemikir Muslim dan tokoh agama, dan ia masih terpelihara sehingga hari ini. Klan Bimal menarik minat Muhammad kerana kekuatan numerik mereka, reputasi mereka sebagai pahlawan yang taat secara tradisional dan agama, serta penguasaan mereka terhadap banyak sumber. Selain itu, klan Bimal sendiri telah melancarkan penentangan yang meluas dan besar terhadap Itali, terutamanya pada dekad pertama abad ke-20, yang menyebabkan Itali melancarkan banyak ekspedisi untuk cuba menundukkan mereka. Oleh sebab itu, klan Bimal mempunyai alasan yang kukuh untuk menyertai perjuangan Dervish, dan Muhammad menulis pernyataan teologi terperinci untuk dikemukakan kepada klan Bimal yang mendominasi pelabuhan strategik Merca dan kawasan sekitarnya.

Salah satu ketakutan terbesar Itali adalah penyebaran 'Dervishisme' (yang bermaksud pemberontakan) di selatan dan klan Bimal yang kuat di Benadir yang sudah berperang dengan Itali. Walaupun tidak sepenuhnya mengikuti mesej agama atau pandangan Muhammad Abdullah Hassan, mereka memahami dengan baik matlamat dan taktik politik beliau. Dalam kes ini, Dervish terlibat dalam membekalkan senjata kepada Bimal. Itali ingin menamatkan pemberontakan Bimal dan pada setiap kos mencegah perikatan Bimal-Dervish, yang membawa mereka untuk menggunakan pasukan dari Obbia dan Mijertein sebagai langkah pencegahan.

2.3. Penubuhan Negara Dervish

Pada mulanya, ibu kota Dervish terletak di Kob Fardod, sebelum berpindah ke Illig, dan kemudian ke Taleh di tengah-tengah Nugaal antara tahun 1910 dan 1914. Di Taleh, Muhammad membina tiga kubu garison batu besar dan sebuah istana mewah untuk dirinya sendiri, yang dijaga oleh klan-klan yang tersingkir. Menjelang tahun 1913, Dervish menguasai seluruh pedalaman Semenanjung Somalia, membina kubu di Jildali dan Mirashi, serta di Werder di Ogaden dan Beledweyne di selatan Somalia.

2.4. Perang dengan Britain, Itali, dan Ethiopia

Pada tahun 1900, sekumpulan Habsyah telah merompak unta dari klan Mohammed Subeer. Muhammad, yang diminta bantuan, menyerang Habsyah di Jijiga pada 4 Mac 1900, dan berjaya mendapatkan semula semua unta yang dirompak. Kemenangan ini meningkatkan keyakinan dan reputasi beliau. Pada bulan Jun, beliau menyerbu puak Isaaq yang pro-British, merampas kira-kira 2,000 ekor unta, yang seterusnya meningkatkan reputasi beliau di kalangan Ogaden. Beliau mengahwini anak perempuan seorang ketua Ogaden yang terkemuka dan mengahwinkan adiknya, Tohya Shaykha Adbir, dengan Abdi Mohammed Waale dari klan Mohammed Subeer.

Namun, pemerintahan autokratik beliau menimbulkan rasa tidak puas hati. Hussen Hirsi Dala Iljech', seorang ketua Mohammed Subeer, merancang untuk membunuh beliau. Muhammad berjaya melarikan diri, tetapi bapa saudara sebelah ibunya, Aw 'Abbas, terbunuh. Beberapa minggu kemudian, Muhammad menangkap dan menghukum mati 32 utusan Mohammed Subeer yang dihantar untuk berdamai. Terkejut dengan tindakan Muhammad, Mohammed Subeer meminta bantuan Habsyah, memaksa Muhammad memindahkan pangkalan beliau ke Nugaal di Somaliland British.

Pada akhir tahun 1900, Maharaja Habsyah Menelik II mencadangkan tindakan bersama dengan British. Leftenan Kolonel British Eric John Eagles Swayne mengumpulkan pasukan seramai 1,500 askar Somalia yang diketuai oleh 21 pegawai Eropah, dan berlepas dari Burco pada 22 Mei 1901. Sementara itu, tentera Habsyah seramai 15,000 askar berarak dari Harar. Mereka berhadapan dengan 20,000 pejuang Dervish (40% daripadanya adalah kavalri). Dari tahun 1901 hingga 1904, tentera Dervish sering kali lebih unggul, menyebabkan kerugian besar kepada pasukan British, Habsyah, dan Itali, sebahagiannya disebabkan penglibatan British dalam Perang Boer Kedua. Keadaan ini menyebabkan klan-klan Somalia lain, yang pada mulanya tidak mengiktiraf beliau sebagai pemimpin agama, mula menyokongnya.

Pada 9 Januari 1904, di dataran Jidali (Jidballi), Komander British, Jeneral Charles Egerton, membunuh 1,000 orang Dervish. Kekalahan ini memaksa Muhammad dan saki-baki tenteranya melarikan diri ke wilayah Majeerteen, kemudian ke Illig.

Pada 9 Ogos 1913, dalam Pertempuran Dul Madoba, pasukan Dervish menyerbu klan Dolbahanta dan membunuh atau mencederakan 57 daripada 110 anggota Konstabulari Unta Somaliland, termasuk komandernya, Kolonel British Richard Corfield. Muhammad mengabadikan peristiwa ini dalam puisinya yang berjudul "Kematian Richard Corfield". Pada tahun yang sama, empat belas Dervish menyusup ke Berbera dan melepaskan beberapa tembakan ke arah penduduk, menyebabkan panik. Pada tahun 1914, Kor Unta Somaliland ditubuhkan sebagai versi konstabulari yang diperluas dan diperbaiki.

Pasukan British sedang berkumpul untuk menentang Dervish apabila mereka diganggu oleh permulaan Perang Dunia Pertama. Antara pegawai British yang ditempatkan ialah Adrian Carton de Wiart (kemudian Leftenan Jeneral), yang kehilangan sebelah mata semasa kempen itu, dan Hastings Ismay, seorang pegawai staf yang kemudian menjadi ketua penasihat ketenteraan Winston Churchill. Muhammad, dengan sokongan Empayar Uthmaniyah dan Jerman semasa Perang Dunia Pertama, menyerang kemudahan British.

2.5. Konflik Keagamaan dan Dalaman

Permusuhan dengan tarekat Qadiriyya berterusan selepas pengusiran Muhammad dari Berbera. Puisi-puisi yang sengit dipertukarkan antara Muhammad dan Sheikh terkemuka Uways al-Barawi dari Barawa, seorang pemimpin pemberontakan Benadir pada tahun 1908. Uways membacakan sebuah qasida yang mengkritik Muhammad dan Salihiyya, menuduh mereka bidaah, menghalalkan penumpahan darah ulama, melarang pengajian agama, menolak perantaraan melalui Sheikh yang telah meninggal dunia, dan mempunyai ciri-ciri seperti Wahabisme. Antara kritikan utama dalam qasida Uways ialah bahawa pengikut Sayyid adalah "pembenaran penumpahan darah ulama, harta, dan wanita", melarang pengajian ilmu seperti undang-undang dan tatabahasa, tidak mencari perantaraan melalui Sheikh yang telah meninggal dunia seperti Al-Jilani, dan menyerupai Wahabiyya dalam penampilan mereka. Uways juga menuduh mereka melakukan perzinaan dengan wanita yang datang untuk mendapatkan lesen dan mengikuti pendapat mereka sendiri dan bukannya kitab-kitab agama.

Muhammad membalas dengan tajam, menggelar Qadiriyya sebagai "murtad yang berpaling tadah" dengan kata-kata: "Sepatah kata dari murtad yang berpaling tadah (Qadiriyya), yang telah menyimpang dari jalan Nabi, jalan yang lurus. Mengapa kebenaran yang begitu jelas tersembunyi daripada kamu?". Pertukaran ini membawa kepada tuduhan murtad (takfir) dari kedua-dua pihak dan pembunuhan Uways oleh Dervish pada tahun 1909. Muhammad mengejek kematian Uways dalam sebuah puisi, "Lihatlah, akhirnya, apabila kami membunuh ahli sihir tua itu, hujan mula turun!". Sekitar tahun 1909, dalam pertemuan rahsia di bawah sebatang pokok besar yang kemudian dijuluki "Anjeel tale waa" ("Pokok Nasihat Buruk"), kira-kira 400 pengikut Dervish memutuskan untuk berhenti mengikuti Muhammad setelah menerima surat pengusiran dari Sheikh Salah, ketua Tarekat, yang mengkafirkan Muhammad. Kepergian mereka melemahkan, melemahkan semangat, dan membuat Muhammad marah, dan pada ketika inilah beliau mengarang puisinya yang berjudul Pokok Nasihat Buruk.

5.1. Kedudukan dalam Nasionalisme Somalia

Muhammad Abdullah Hassan secara meluas dianggap sebagai tokoh penting dalam nasionalisme Somalia dan simbol Pan-Somalisme. Beliau dianggap sebagai salah seorang revolusioner anti-kolonial yang hebat pada awal abad ke-20, mempengaruhi pergerakan Pan-Afrikanisme. Beliau kadangkala dirujuk sebagai "Bapa Rakyat Somalia" atas kepimpinan beliau dalam menentang pendudukan asing dan memperjuangkan perpaduan Somalia.

5.2. Kritikan dan Kontroversi

Walaupun status beliau sebagai wira, warisan Muhammad juga dicemari oleh kritikan dan kontroversi. British terkenal dengan gelaran "Mad Mullah," istilah merendahkan yang mencerminkan persepsi mereka terhadap semangat keagamaan dan penentangan beliau yang tidak berganjak. Gaya kepimpinan beliau sering kali autokratik, membawa kepada perpecahan dalaman dan penindasan yang kejam. Tindakan beliau, seperti hukuman mati ke atas 32 utusan keamanan dari klan Mohammed Subeer dan pembunuhan Sheikh Uways al-Barawi, seorang pesaing agama terkemuka, menarik kecaman keras dan tuduhan bidaah dari dalam masyarakat Somalia. Peristiwa-peristiwa ini menyoroti sifat perjuangan beliau yang kompleks dan kadangkala ganas untuk kuasa dan autoriti agama.

5.3. Pengaruh Budaya

Kehidupan dan perjuangan Muhammad mempunyai impak yang signifikan terhadap budaya Somalia dan Afrika yang lebih luas, terutamanya melalui puisinya dan penggambaran berikutnya dalam pelbagai media.

• Puisi-puisi beliau adalah asas kepada tradisi lisan dan kesusasteraan Somalia, berfungsi sebagai rekod sejarah, lagu kebangsaan, dan ekspresi pemikiran politik serta keagamaan beliau.
• Filem dokumentari The Parching Winds of Somalia menyertakan bahagian mengenai perjuangan Dervish dan pemimpinnya Muhammad Abdullah Hassan.
• Novel romantis bersejarah Ignorance is the Enemy of Love oleh Farah Mohamed Jama Awl menampilkan seorang protagonis Dervish bernama Calimaax, yang berjuang menentang British, Itali, dan Habsyah.
• Sebuah filem tahun 1983 berjudul A Somali Dervish diarahkan oleh Abdulkadir Ahmed Said.
• Dalam episod Law & Order: Criminal Intent, "Loyalty," rujukan dibuat kepada Dervish dan pemimpin mereka, menampilkan watak yang didakwa keturunan Muhammad Abdullah Hassan.
• Pada tahun 1985, sebuah filem epik produksi India, Somalia Dervishes, diarahkan oleh Salah Ahmed, memulakan produksi dengan bajet 1.80 M USD. Ia menampilkan seorang keturunan Muhammad sebagai bintangnya dan melibatkan ratusan pelakon.
• Dalam siri buku komik Corto Maltese, protagonis mengembara ke Tanduk Afrika semasa pertempuran Dervish menentang British, menyaksikan penyerbuan Dervish ke atas kubu British dan menjalin persahabatan jangka panjang dengan pahlawan Dervish bernama Cush.