Mokhtar Dahari

2.1. Kelahiran dan Zaman Kanak-kanak

Mokhtar Dahari dilahirkan pada 13 November 1953 di Setapak, Selangor (kini sebahagian daripada Kuala Lumpur). Beliau merupakan anak sulung kepada Dahari Abeng, seorang pemandu lori, dan Aminah Sharikan. Keluarga beliau adalah keluarga yang sederhana dan berpendapatan rendah. Ketika berusia 11 tahun, Mokhtar dan keluarganya berpindah ke Kampung Pandan, Kuala Lumpur. Sejak kecil, beliau telah menunjukkan minat yang mendalam dan bakat yang menonjol dalam pelbagai aktiviti sukan.

2.2. Pendidikan dan Minat Awal

Mokhtar menerima pendidikan awal di Sekolah Kebangsaan Jalan Kuantan dari tahun 1960 hingga 1965, dan kemudiannya melanjutkan pelajaran menengah di Victoria Institution dari tahun 1966 hingga 1970. Semasa di Victoria Institution, beliau mula menunjukkan kebolehannya dalam bola sepak melalui pasukan sekolah. Selain daripada bola sepak, Mokhtar juga aktif dalam sukan lain seperti badminton, sepak takraw, dan hoki, yang turut menyumbang kepada perkembangan fizikal dan disiplinnya.

3.1. Kerjaya Kelab

Mokhtar Dahari memulakan kerjaya kelabnya bersama Selangor FA dalam Piala Belia Burnley, di mana pasukannya berjaya memenangi kejohanan tersebut. Berdasarkan prestasinya, beliau kemudiannya diminta untuk bermain secara tetap untuk kelab tersebut. Dalam musim pertamanya bersama pasukan senior Selangor FA pada tahun 1972, beliau muncul sebagai penjaring terbanyak. Beliau memainkan peranan penting dalam membantu Selangor FA memenangi pelbagai kejohanan, terutamanya Piala Malaysia, dengan mengumpul sebanyak 10 gelaran dan menjaringkan sejumlah 177 gol untuk kelab tersebut. Mokhtar juga pernah bermain untuk kelab-kelab lain seperti Kelab Sultan Sulaiman, PKNS, Talasco, dan Kwong Yik Bank dalam Piala FAM dan Liga Selangor. Kesetiaan beliau kepada pasukan Selangor begitu mendalam, sehinggakan beliau pernah berkata, "Hidup dan matiku hanyalah untuk Selangor!". Pada tahun 1982, Mokhtar Dahari turut berjabat tangan dengan Diego Maradona sebelum perlawanan persahabatan antara Selangor FA dan Boca Juniors.

3.2. Kerjaya Antarabangsa

Mokhtar Dahari membuat debut antarabangsa bersama pasukan bola sepak kebangsaan Malaysia pada usia 19 tahun dalam perlawanan menentang Sri Lanka pada tahun 1972. Beliau membantu Malaysia memenangi pingat gangsa dalam Sukan Asia 1974 dan dua pingat emas berturut-turut dalam Sukan SEA pada tahun 1977 dan 1979. Dalam Sukan SEA 1977, beliau menjaringkan kedua-dua gol dalam kemenangan 2-0 ke atas Thailand.

Pada tahun 1975, beliau menjaringkan dua gol untuk Pasukan Pilihan Malaysia menentang Arsenal F.C. dalam perlawanan persahabatan yang berakhir dengan kemenangan 2-0, menimbulkan khabar angin tentang minat kelab-kelab terkemuka di England terhadapnya. Selepas perlawanan itu, Mokhtar menerima tawaran daripada kelab gergasi Eropah, Real Madrid CF, tetapi menolak tawaran tersebut atas dasar patriotisme dan kecintaan yang mendalam terhadap Malaysia dan kelab Selangor FA.

Pada tahun 1978, dalam perlawanan persahabatan menentang England B yang dibimbing oleh Bobby Robson, Mokhtar menjaringkan gol penting dari garisan tengah, menewaskan penjaga gol Joe Corrigan, menyebabkan perlawanan berakhir dengan keputusan seri 1-1. Persembahan cemerlang ini mendapat pujian tinggi, dengan Gordon Hill memuji Mokhtar sebagai "Hero Dahari" dalam ruangan majalah Shoot!.

Beliau membantu Malaysia melayakkan diri ke Sukan Olimpik Moscow 1980, tetapi Malaysia menyertai boikot Olimpik pada tahun tersebut. Mokhtar mengumumkan persaraannya daripada pasukan kebangsaan pada tahun 1982 selepas Sukan SEA 1981, tetapi kembali beraksi atas permintaan untuk Pestabola Merdeka 1984. Beliau akhirnya bersara sepenuhnya daripada bola sepak antarabangsa selepas perlawanan demonstrasi dengan pasukan Olimpik Malaysia pada tahun 1988.

3.3. Gaya Permainan dan Impak

Mokhtar Dahari terkenal dengan kelajuan, kekuatan, dan ketepatannya dalam menjaringkan gol. Gaya permainannya yang agresif dan keupayaannya untuk menggelecek bola melewati pemain lawan sering membuatkan penonton melaungkan "Supermokh!". Pada usia 23 tahun, beliau dinamakan Penyerang Terbaik Asia oleh majalah World Soccer, satu pengiktirafan yang menegaskan statusnya sebagai pemain bertaraf dunia.

Impak Mokhtar terhadap peminat bola sepak Malaysia amat besar. Ramai generasi muda mengidolakan beliau, dengan sesetengahnya cuba meniru pergerakan dan kemahirannya di padang. Beliau bukan sahaja menjadi idola di padang, tetapi juga di luar padang melalui patriotisme beliau. Kata-kata terkenalnya, "Tiap-tiap pemain harus mempunyai semangat yang tinggi dan harus memikirkan yang mereka ini mewakili negara. Dan sekiranya apa terjadi (keputusan teruk) nama negara akan terjejas," menunjukkan komitmen mendalam beliau terhadap negara dan sukan. Penolakannya terhadap tawaran dari kelab gergasi Eropah, Real Madrid, adalah manifestasi jelas patriotisme beliau, di mana beliau memilih untuk terus berbakti kepada Selangor dan Malaysia.

3.4. Persaraan dan Kembali Bermain

Mokhtar Dahari mengumumkan persaraannya daripada bola sepak pada Mei 1986, selepas membantu Selangor FA memenangi Piala Malaysia. Sebagai simbol penghormatan dan legasi, beliau menyerahkan jersi bernombor 10 miliknya kepada Raja Muda Selangor. Walau bagaimanapun, persaraan Mokhtar tidak bertahan lama. Pada Januari 1987, beliau membuat keputusan untuk kembali beraksi selama satu musim lagi untuk Selangor FA.

Beliau meneruskan kariernya sebagai pemain, sebelum akhirnya beralih kepada kerjaya kejurulatihan, meneruskan sumbangannya kepada arena bola sepak Malaysia.

4.1. Peralihan ke Kejurulatihan

Mokhtar Dahari beralih ke bidang kejurulatihan selepas mengalami masalah kecederaan yang menghalang beliau daripada terus beraksi di padang sebagai pemain. Beliau menjadi jurulatih tempatan dengan matlamat untuk membantu generasi muda menjadi pemain bola sepak yang lebih baik. Antara pelatih beliau ialah Roshan Thiran, pengasas bersama dan Ketua Pegawai Eksekutif Leaderonomics pada masa hadapan, yang sering berkongsi pengalaman bermain di bawah Mokhtar.

Beliau juga meminta bekas rakan kongsi Selangor beliau, Reduan Abdullah, untuk menulis sebuah buku mengenai kehidupan dan kerjayanya. Mokhtar kadang-kadang menjadi jurulatih bagi pasukan Selangor FA. Selepas bersara, beliau menjadi pemain-jurulatih untuk Kwong Yik Bank (kini dikenali sebagai RHB Bank).

4.2. Falsafah Kejurulatihan dan Pengaruh

Sebagai jurulatih, Mokhtar Dahari dikenali dengan falsafahnya yang menekankan disiplin dan semangat juang yang tinggi. Beliau sering menyampaikan nilai-nilai patriotisme dan tanggungjawab mewakili negara kepada pemain-pemainnya. Meskipun perincian falsafah kejurulatihan beliau tidak banyak dicatatkan secara formal, impaknya terhadap pemain muda adalah melalui teladan dan semangat beliau. Beliau memainkan peranan sebagai mentor yang membimbing dan menginspirasi pemain-pemain di bawah kendaliannya, memastikan mereka bukan sahaja berkembang sebagai pemain, tetapi juga sebagai individu yang bersemangat tinggi dan berdisiplin.

6.1. Diagnosis dan Rawatan

Mokhtar Dahari mula mengalami masalah tekak pada tahun 1989 dan mendapatkan rawatan di hospital. Setelah beberapa siri diagnosis, doktor mengesahkan bahawa beliau menghidap penyakit neuron motor (MND), suatu penyakit yang menyerang sistem saraf. Maklumat mengenai diagnosis ini hanya diketahui oleh Mokhtar dan isterinya, Tengku Zarina, atas permintaan beliau. Dalam usaha mencari penawar, Mokhtar dan isterinya pergi ke London, England, untuk mendapatkan rawatan.

6.2. Kematian dan Kesudahannya

Selepas tiga tahun bertarung dengan penyakit yang semakin serius, Mokhtar Dahari meninggal dunia pada 11 Julai 1991, di Pusat Perubatan Universiti Malaya (kini Pusat Perubatan Universiti Kebangsaan Malaysia, PPUKM) di Subang Jaya, pada usia 37 tahun. Pada mulanya, pihak media melaporkan bahawa punca kematian beliau adalah disebabkan oleh distrofi otot. Jenazah beliau dikebumikan di Tanah Perkuburan Islam Taman Keramat Permai di Taman Keramat, Ampang, Selangor.

Kisah lengkap mengenai perjalanan hidupnya dan punca sebenar kematiannya yang lama menjadi misteri, akhirnya didedahkan buat pertama kali dalam sebuah dokumentari bertajuk The Untold Truth About Supermokh yang disiarkan di saluran National Geographic Channel pada 30 Ogos 2010, hampir 19 tahun selepas kematiannya. Pendedahan ini dibuat dengan kerjasama keluarga dan rakan-rakan Allahyarham, membawa kebenaran kepada pengetahuan umum.

7.1. Gol Antarabangsa

Sepanjang kerjaya antarabangsanya, Mokhtar Dahari menjaringkan sejumlah 125 gol dalam 167 penampilan untuk Malaysia (termasuk perlawanan menentang kelab, pasukan kebangsaan 'B' dan pasukan pilihan). Beliau menjaringkan 89 gol dalam 142 penampilan menentang pasukan kebangsaan 'A' negara lain, menjadikannya penjaring gol terbanyak sepanjang masa untuk pasukan kebangsaan Malaysia. Rekod ini meletakkannya sebagai penjaring gol antarabangsa tertinggi di Asia Tenggara dan Asia Pasifik sepanjang masa, serta penjaring gol terbanyak pada abad ke-20 (1901-2000).

Mokhtar Dahari pernah menjadi penjaring gol terbanyak dunia untuk pasukan kebangsaan lelaki dengan 85 gol pada tahun 1980, mengatasi rekod Ferenc Puskás. Beliau memegang gelaran ini selama hampir 24 tahun, sehingga Ali Daei dari Iran menjaringkan gol antarabangsa ke-90 pada tahun 2004. Beliau juga merupakan pemain termuda yang menjaringkan 50 gol antarabangsa untuk pasukan kebangsaan lelaki, pada usia 22 tahun 273 hari.

Skor dan keputusan menyenaraikan jumlah gol Malaysia dahulu, lajur skor menunjukkan skor selepas setiap gol Mokhtar.

8.1. Penghormatan Kelab

Bersama kelab Selangor FA, Mokhtar Dahari meraih pelbagai kejayaan:

• Liga Malaysia: Juara 1984
• Piala Malaysia: Juara 10 kali (1972, 1973, 1975, 1976, 1978, 1979, 1981, 1982, 1984, 1986)
• Piala Sumbangsih Malaysia: Juara 1985, 1987

8.2. Penghormatan Antarabangsa

Sebagai wakil pasukan kebangsaan Malaysia, Mokhtar Dahari turut menyumbang kepada pencapaian berikut:

• Pestabola Merdeka: Juara 1973, 1974, 1976, 1979
• Piala Raja: Juara 1972, 1978
• Sukan SEA: Pingat Emas 1977, 1979; Pingat Perak 1975, 1981; Pingat Gangsa 1973
• Sukan Asia: Pingat Gangsa 1974

8.3. Anugerah dan Rekod Individu

Mokhtar Dahari menerima banyak anugerah dan memecahkan pelbagai rekod penting:

• Anugerah Olahragawan Kebangsaan 1976
• Majalah World Soccer: Penyerang Terbaik Asia 1976
• AFC Asian All Stars: 1982
• AFC Century Club 1999 (antara segelintir pemain Malaysia yang disenaraikan)
• IFFHS Pemain Lelaki Terbaik Malaysia Abad Ini (1901-2000)
• IFFHS Pasukan Impian Malaysia Sepanjang Zaman Lelaki: 2022
• MOM Dewan Kemasyhuran: 2004
• Penghormatan Persatuan Bekas Pemain Negeri & Kebangsaan Malaysia: 2011
• FourFourTwo: Pemain Terbaik Malaysia Sepanjang Zaman (Tempat Pertama) 2014
• Goal.com Pasukan Terbaik Malaysia Sepanjang Zaman XI: 2020

Beliau juga memegang rekod-rekod penting:

• Penjaring terbanyak sepanjang masa Selangor FA: 177 gol
• Penjaring terbanyak sepanjang masa pasukan bola sepak kebangsaan Malaysia: 89 gol
• Penjaring terbanyak sepanjang masa Asia Tenggara untuk pasukan kebangsaan lelaki: 89 gol
• Penjaring terbanyak sepanjang masa Asia Pasifik untuk pasukan kebangsaan lelaki: 89 gol
• Penjaring terbanyak sepanjang masa abad ke-20 untuk pasukan kebangsaan lelaki (1901-2000): 89 gol
• Pemain termuda menjaringkan 50 gol antarabangsa untuk pasukan kebangsaan lelaki: berusia 22 tahun 273 hari
• Bekas penjaring gol terbanyak sepanjang masa untuk pasukan kebangsaan lelaki antara 27 Oktober 1980 hingga 16 Jun 2004, selepas mengatasi 84 gol Ferenc Puskás.
• Bekas penjaring gol terbanyak sepanjang masa Asia untuk pasukan kebangsaan lelaki antara 2 Mei 1979 hingga 16 Jun 2004, selepas mengatasi 75 gol Kunishige Kamamoto.

8.4. Darjah Kebesaran Negara dan Negeri

Mokhtar Dahari turut dianugerahkan beberapa darjah kebesaran, bintang, dan pingat kehormat oleh negara Malaysia serta negeri Selangor dan Pahang, mengiktiraf sumbangannya:

• 

  Malaysia: Ahli Mangku Negara (AMN) (1977)

• 

  Pahang: Darjah Indera Mahkota Pahang (DIMP) - membawa gelaran Dato' (2000 - secara anumerta)

• 

  Selangor: Pingat Jasa Kebaktian (PJK) (1977)

• 

  Selangor: Darjah Kebesaran Dato' Sultan Salahuddin Abdul Aziz Shah (DSSA) - membawa gelaran Dato' (2001 - secara anumerta)

9.1. Tempat dan Institusi Dinamakan Sempena Beliau

Sebagai penghormatan kepada Mokhtar Dahari, beberapa tempat dan institusi telah dinamakan sempena namanya:

• Dataran Komuniti Mokhtar Dahari: Sebuah dewan komuniti yang terletak di Kampung Pandan, Kuala Lumpur, di mana Mokhtar Dahari pernah tinggal dan kadang-kadang bermain bola sepak di sana.
• Gelanggang Mokhtar Dahari: Sebuah padang futsal yang terletak di Kompleks Futsal Putrajaya di Putrajaya.
• Akademi Bola Sepak Negara Mokhtar Dahari: Sebuah akademi bola sepak kebangsaan yang terletak di Gambang, Pahang, yang ditubuhkan pada 10 April 2014.
• Persiaran Mokhtar Dahari: Sebuah lebuh raya yang menghubungkan Shah Alam dan Puncak Alam di Selangor, yang dahulunya dikenali sebagai Lebuhraya Shah Alam-Batu Arang, dinamakan semula pada tahun 2014.

9.2. Impak Budaya

Kehidupan dan pencapaian Mokhtar Dahari telah memberikan impak yang mendalam terhadap budaya popular dan masyarakat umum di Malaysia:

• Pada 13 November 2014, Google meraikan ulang tahun kelahirannya yang ke-61 dengan menampilkan Google Doodle khas di halaman utama mereka, sebagai tanda penghormatan kepada legenda ini.
• Kisah kerjaya bola sepaknya yang penuh legenda turut diadaptasi dalam bentuk pementasan teater muzikal bertajuk "SuperMokh" yang dipersembahkan di Istana Budaya, Kuala Lumpur. Muzikal ini dibintangi oleh penyanyi dan pelakon terkenal Malaysia, Awie, dan mendapat sambutan hangat, mengabadikan kisah hidup Mokhtar Dahari kepada generasi baharu.