Nik Abdul Aziz Nik Mat

2.1. Birth and Family Background

Nik Abdul Aziz dilahirkan pada hari Sabtu, 10 Januari 1931, di Kampung Pulau Melaka, Kota Bharu, Kelantan, yang ketika itu merupakan sebahagian daripada Tanah Melayu British. Beliau merupakan anak kedua daripada sembilan orang adik-beradik. Beliau dibesarkan oleh bapanya, Tok Kura, yang merupakan seorang tukang besi.

Pada tahun 1963, Nik Abdul Aziz berkahwin dengan Puan Sri Tuan Sabariah binti Tuan Ishak. Hasil perkongsian hidup mereka, pasangan ini dikurniakan 10 orang cahaya mata, terdiri daripada lima lelaki dan lima perempuan. Antara anak-anak beliau yang turut aktif dalam politik ialah Nik Omar dan Nik Abduh. Beliau juga mempunyai beberapa anak saudara yang terkenal, termasuk Tuan Ibrahim Tuan Man, Nik Muhammad Zawawi Salleh, dan Ahmad Dusuki Abdul Rani.

2.2. Religious Education and Studies

Pendidikan awal Islam Nik Abdul Aziz bermula di sekolah-sekolah pondok tradisional di Kelantan dan Terengganu. Beliau juga pernah bersekolah di Sekolah Kebangsaan Kedai Lalat, Kelantan, selama tiga bulan pada tahun 1936.

Beliau melanjutkan pengajian di beberapa institusi agama yang terkemuka, termasuk:

• Sekolah Pondok Tok Kenali di Kubang Kerian, Kelantan.
• Sekolah Pondok Tok Guru Haji Abbas di Besut, Terengganu.
• Universiti Deoband di Uttar Pradesh, India, selama lima tahun bermula pada tahun 1952.
• Universiti Lahore di Pakistan pada tahun 1957.
• Universiti al-Azhar di Mesir, di mana beliau memperoleh Ijazah Sarjana Muda dalam Pengajian Bahasa Arab dan Sarjana dalam Perundangan Islam (Syariah).

Semasa pengajiannya di Universiti al-Azhar, beliau merupakan salah seorang saksi dan penduduk awam yang mengalami sendiri ketegangan Konflik Arab-Israel.

Selepas kembali dari Mesir, Nik Abdul Aziz memulakan kerjayanya sebagai seorang guru di pelbagai sekolah agama di Kelantan, termasuk sekolah pondok bapanya sendiri. Beliau juga aktif mengajar di pelbagai masjid dan pondok di Kelantan dan negeri-negeri lain. Melalui pengajarannya, beliau menjadi seorang ulama yang dihormati dan dikenali dengan gelaran "Tok Guru" (yang bermaksud 'Mahaguru' atau 'Sifu Ulama' dalam bahasa Melayu).

Nik Abdul Aziz fasih berkomunikasi dalam beberapa bahasa selain Bahasa Melayu, termasuk bahasa Arab, Urdu, Inggeris, dan Tamil. Walau bagaimanapun, Mohammad Nor Idris, seorang bekas rakan rapat dan bekas pengurus PAS Pusat dan Kelantan yang kini menyertai UMNO, pernah mempersoalkan keupayaan bahasa Arab Nik Abdul Aziz, mendakwa beliau cenderung menterjemahkan ayat-ayat Al-Quran dan Hadis tanpa perawi yang sah dan mengikut kehendak sendiri, termasuk dalam mengartikan 99 Asmaul Husna.

3.1. Joining PAS and Early Activities

Nik Abdul Aziz menyertai Parti Islam Se-Malaysia (PAS) pada tahun 1967. Pada tahun yang sama, beliau bertanding dan memenangi pilihan raya kecil kerusi Parlimen Kelantan Hilir. Beliau memegang kerusi tersebut, yang kemudiannya dinamakan semula sebagai Pengkalan Chepa, sehingga tahun 1986.

Pada tahun 1982, beliau terlibat dalam gerakan oleh ahli-ahli muda untuk membawa perubahan kepada kepimpinan parti. PAS telah kehilangan pilihan raya negeri Kelantan pada tahun 1978, dan sebagai Pesuruhjaya PAS negeri, Nik Abdul Aziz mula mempersoalkan kepimpinan presiden ketika itu, Asri Muda. Akhirnya, dalam Muktamar (Perhimpunan Agung) PAS pada tahun itu, Asri terpaksa meletakkan jawatan.

Beliau juga pernah memegang jawatan sebagai Ketua Sayap Ulama PAS dari tahun 1971 hingga 1995 dan Pesuruhjaya PAS Kelantan dari tahun 1978 hingga 2013, sebelum digantikan oleh Ahmad Yakob.

3.2. Parliamentary Career

Nik Abdul Aziz berkhidmat sebagai Ahli Parlimen mewakili kawasan Kelantan Hilir dari tahun 1967 hingga 1974. Selepas itu, beliau mewakili kawasan Pengkalan Chepa dari tahun 1974 hingga 1986. Sepanjang tempoh ini, beliau memberikan sumbangan dalam perundangan persekutuan.

3.3. Menteri Besar of Kelantan

Selepas mengundur diri daripada politik persekutuan, Nik Abdul Aziz memenangi kerusi di Dewan Undangan Negeri Kelantan dalam pilihan raya umum 1986. Pada pilihan raya umum 1990, PAS berjaya merampas semula kawalan Kelantan daripada Barisan Nasional. Dalam kapasitinya sebagai pemimpin parti di negeri itu, Nik Abdul Aziz menjadi Menteri Besar Kelantan.

Kerajaan pimpinan Nik Abdul Aziz dipilih semula sebanyak empat kali, iaitu pada tahun 1995, 1999, 2004, dan 2008. Beliau memegang jawatan Menteri Besar sehingga persaraannya pada tahun 2013. Sepanjang tahun 1990-an, pentadbirannya di Kelantan sering berkonflik dengan Mahathir Mohamad, Perdana Menteri ketika itu, mengenai peranan Islam di Malaysia.

Nik Abdul Aziz dikenali dengan gaya hidupnya yang sederhana dan warak. Beliau pernah mengaku bersolat di pejabatnya dalam keadaan gelap kerana tidak mahu menggunakan wang kerajaan untuk kepentingan peribadinya. Rumah kediamannya pula hanyalah sebuah rumah kampung biasa, tanpa pagar atau pengawal keselamatan, mencerminkan sifat zuhudnya yang diiktiraf secara meluas.

3.4. PAS Spiritual Leader (Mursyidul Am)

Nik Abdul Aziz menggantikan Yusof Rawa sebagai Mursyidul Am (Pemimpin Spiritual) PAS pada tahun 1991. Beliau memegang jawatan penting ini sehingga pemergiannya pada 12 Februari 2015. Sebagai Mursyidul Am, beliau memainkan peranan penting dalam membentuk hala tuju dan ideologi parti, memberikan panduan agama dan moral kepada ahli-ahli PAS. Penggantinya sebagai Mursyidul Am ialah Haron Din.

3.5. Political Alliances and Stances

Nik Abdul Aziz secara terbuka menolak politik perkauman, berbeza dengan UMNO, parti pemerintah yang berorientasikan kaum. Pendirian ini membolehkan beliau mendapat sokongan daripada sebilangan besar bukan Muslim di Malaysia dan memainkan peranan utama dalam peningkatan populariti PAS di kalangan masyarakat bukan Muslim.

Perlu diperhatikan bahawa dalam tempoh 1972 hingga 1978, PAS turut menjadi sebahagian daripada gabungan parti pemerintah, bermula dengan Perikatan (1972-1973) dan kemudian Barisan Nasional (1973-1978).

Pada Mei 2013, Nik Abdul Aziz secara terbuka menyatakan bahawa beliau tidak bersetuju dengan sebarang kerjasama antara UMNO dan PAS selagi beliau masih hidup. Walau bagaimanapun, pada September 2019, apabila PAS dan UMNO menandatangani piagam perikatan rasmi yang dinamakan Muafakat Nasional, Presiden PAS Abdul Hadi Awang mendakwa bahawa Nik Abdul Aziz telah bersetuju dengan kerjasama tersebut semasa hayatnya.

Sepanjang kerjaya politiknya, PAS di bawah pengaruh beliau terlibat dalam pelbagai gabungan politik, termasuk:

• Perikatan (1972-1973)
• Barisan Nasional (1973-1978)
• Angkatan Perpaduan Ummah (APU) (1990-1996)
• Barisan Alternatif (BA) (1999-2004)
• Pakatan Rakyat (PR) (2008-2015)

4.1. Islamic Governance and Sharia Law

Nik Abdul Aziz merupakan penyokong kuat pelaksanaan undang-undang Syariah dan tadbir urus Islam di Malaysia. Beliau secara konsisten mengadvokasi agar undang-undang Islam diterapkan sepenuhnya dalam sistem pemerintahan, khususnya bagi umat Islam di negara ini. Pendirian beliau yang tegas mengenai pelaksanaan undang-undang Syariah ini sering kali menarik perhatian dan perdebatan awam.

4.2. Stances on Social and Racial Issues

Beliau dikenali kerana pendiriannya yang progresif dalam isu-isu kaum dan sosial, yang membezakannya daripada beberapa pemimpin PAS sezaman. Pendekatan ini membolehkan PAS menarik sokongan daripada pangkalan pengundi bukan Melayu dan bukan Islam, menyumbang kepada pembentukan gabungan politik yang bersejarah dengan parti-parti berhaluan kiri dan pelbagai budaya seperti Pakatan Rakyat. Beliau secara terbuka menolak politik perkauman, mengutamakan keterangkuman sosial dan hak minoriti dalam wacana politiknya.

5.1. Statements on Women and Gender Issues

Nik Abdul Aziz sering kali menerima kritikan kerana pandangan Islamnya yang keras, terutamanya mengenai isu wanita dan gender. Beliau pernah mencadangkan bahawa wanita akan kurang berisiko menjadi mangsa rogol jika mereka tidak memakai gincu dan minyak wangi. Malah, beliau pernah dirakam menyatakan bahawa wanita yang berpakaian fesyen dan seksi layak dirogol dalam salah satu ucapannya, yang menimbulkan kemarahan awam.

Pada tahun 1999, beliau mencetuskan kontroversi apabila menyatakan bahawa wanita cantik tidak seharusnya memegang jawatan awam. Alasannya ialah "wanita yang mempunyai rupa paras cantik, dengan berkat Tuhan, biasanya berkahwin dengan suami kaya walaupun tidak mendapat pekerjaan," dan ini adalah untuk "memberi peluang yang adil kepada wanita yang kurang cantik." Kenyataan ini dikritik hebat oleh pelbagai organisasi wanita di Malaysia, termasuk "Sisters in Islam," yang menuduhnya sebagai seksis dan menuntut beliau menarik balik pandangannya.

Di bawah pentadbirannya sebagai Menteri Besar Kelantan, persembahan awam dan hiburan adalah haram dari tahun 1998 hingga 2005. Beliau menyatakan bahawa "wanita dieksploitasi oleh mereka yang mencari kepentingan diri" dan "Islam melarang hiburan yang merosakkan hati." Walaupun persembahan awam untuk lelaki dibenarkan semula pada September 2005, sekatan terhadap wanita masih diteruskan.

5.2. Religious and Political Statements

• Isu "Allah": Pada tahun 2012, timbul isu mengenai penggunaan perkataan "Allah" oleh penganut Katolik di Malaysia dalam Bible mereka. Pada mulanya, Nik Abdul Aziz menyatakan bahawa perkataan "Allah" boleh digunakan oleh bukan Islam kerana asal usul perkataan itu sendiri adalah pra-Islam. Isu ini menimbulkan kekecohan dalam komuniti Muslim dan hampir memecahbelahkan PAS kepada dua blok. Untuk memulihkan perpaduan dalam PAS, Nik Abdul Aziz menarik balik kenyataannya dan tidak bersetuju dengan penggunaan perkataan "Allah" oleh bukan Islam, dengan menyatakan bahawa ia hanya boleh digunakan jika ia merujuk kepada "Tuhan" dan bukan untuk tujuan lain.
• Kiasan "Berkawan dengan Syaitan": Menjelang Pilihan Raya Umum 1999, Nik Abdul Aziz menggunakan kiasan "Tak salah berkawan dengan syaitan" untuk menjustifikasikan kerjasama antara PAS dan DAP. Beliau menyatakan, "Kalau DAP ikhlas nak bantu PAS, kita terima. Kita usahkan DAP, kalau syaitan nak bantu, bantu pun kita terima."
• Kritikan terhadap UMNO: Beliau sering mengkritik UMNO, menyamakannya dengan "orang utan" dan mendakwa UMNO sebagai parti yang menolak Islam dan bersifat sekular. Dalam Muktamar PAS 2012, Nik Abdul Aziz mendakwa UMNO sebagai "murtad" (keluar dari Islam) kerana menolak dan memperlekehkan Islam dalam dasar parti mereka. Beliau menegaskan bahawa jika UMNO menolak Islam sebagai asas hidupnya, maka UMNO tidak beragama Islam, dan sesiapa sahaja yang menolak Islam dengan sengaja adalah murtad, termasuk ulama berserban dan berjanggut. Kenyataan ini menyebabkan kontroversi besar dan beliau kemudiannya mendakwa laporan akhbar Utusan Malaysia mengenai kenyataan tersebut sebagai fitnah besar, lalu mengambil tindakan saman.
• Kritikan terhadap Sambutan Maulidur Rasul: Nik Abdul Aziz pernah menyatakan bahawa sambutan Maulidur Rasul tidak akan menyelesaikan masalah umat Islam dan menganggap tradisi ini meniru amalan penganut Kristian.
• Penerima BR1M Umpama "Haiwan": Dalam satu kenyataan kontroversi, Nik Abdul Aziz menyamakan penerima bantuan Bantuan Rakyat 1Malaysia (BR1M) dengan haiwan yang menerima makanan. Beliau berkata, "Orang yang menawarkan wang kepada orang, sama seperti kalau kita panggil ayam nak suruh ayam datang dekat, kita tabur hampas kelapa, tabur padi. Kalau nak panggil lembu kita bagi jerami. Tapi kalau nak beri Islam, kita nak panggil ayam cakap nak ceramah, mana ayam datang, nak panggil lembu, mana datang, jadi kalau kita beri barang kepada orang, beri 10 MYR, 50 MYR. Ini bukan cara Islam, (cara) Islam ialah beri ilmu kepada manusia."
• Beliau juga pernah mengeluarkan kenyataan seperti "Tuhan pun mencarut" dan membandingkan pilihan antara UMNO dan PAS dengan "istikharah nak zina ke nak kahwin".

5.3. Personal Controversies

• Penahanan Anak di bawah ISA: Anak beliau, Nik Adli, ditahan di bawah Akta Keselamatan Dalam Negeri (ISA) pada tahun 2001 atas tuduhan aktiviti pengganas, termasuk merancang jihad, memiliki senjata, dan menjadi ahli Kumpulan Mujahidin Malaysia (KMM), sebuah kumpulan ekstremis Islam. Nik Adli dibebaskan selepas lima tahun ditahan tanpa perbicaraan.
• Tuduhan Nepotisme: Nik Abdul Aziz pernah dituduh mengamalkan nepotisme apabila melantik menantunya, Ariffahmi, sebagai Ketua Pegawai Eksekutif (CEO) Perbadanan Menteri Besar Kelantan (PMBK). Beliau mempertahankan pelantikan itu berdasarkan kelayakan pendidikan tinggi dan pengalaman luas Ariffahmi dalam bidang kejuruteraan. Walau bagaimanapun, Ariffahmi akhirnya meletak jawatan.

6.1. Family and Lifestyle

Nik Abdul Aziz berkahwin dengan Puan Sri Tuan Sabariah binti Tuan Ishak pada tahun 1963. Mereka dikurniakan 10 orang cahaya mata, terdiri daripada 5 lelaki dan 5 perempuan, termasuk Nik Omar dan Nik Abduh.

Beliau dikenali ramai sebagai seorang Menteri Besar yang sangat zuhud (sederhana) dan warak (soleh). Beliau sering dilihat memakai jubah dan serban. Beliau pernah mengaku bersolat di pejabatnya dalam keadaan gelap kerana tidak mahu menggunakan wang kerajaan untuk kepentingan peribadinya. Rumah kediamannya hanyalah sebuah rumah kampung biasa tanpa pagar atau pengawal keselamatan, mencerminkan gaya hidupnya yang sederhana.

Sebelum menjadi Menteri Besar, beliau adalah seorang guru agama yang aktif dan dikenali sebagai "Tuan Guru" atau "Tok Guru" di kalangan rakyat Malaysia. Ketika masih sihat, beliau aktif menyebarkan ilmu-ilmu Islam kepada masyarakat, sering menjadi imam solat subuh dan memberikan kuliah ringkas di masjid berhampiran rumahnya hampir setiap pagi.

6.2. Health Issues

Nik Abdul Aziz mempunyai masalah kesihatan seperti penyakit jantung, darah tinggi, dan gastrik. Pada akhir tahun 2004, beliau dimasukkan ke hospital selepas mengalami serangan jantung. Pada tahun 2007, beliau dirawat di Hospital Universiti Sains Malaysia (HUSM) kerana keletihan.

Beliau sendiri mengakui bahawa kesihatannya semakin terganggu pada tahun-tahun terakhirnya. Walau bagaimanapun, masalah kesihatan ini tidak menghalangnya untuk terus berbakti kepada masyarakat. Beliau pernah menyatakan, "Saya akui pada zahirnya, tubuh saya ada mengalami masalah berkaitan jantung tetapi pemikiran saya masih tajam untuk berfikir dan membuat penilaian atau keputusan."

7.1. Death

Pada pilihan raya umum 2013, PAS sekali lagi memenangi majoriti kerusi untuk membentuk kerajaan negeri Kelantan. Nik Abdul Aziz mengumumkan persaraannya sebagai Menteri Besar Kelantan, jawatan yang disandangnya sejak tahun 1990. Penggantinya ialah bekas timbalan Menteri Besarnya, Ahmad Yakob.

Sepanjang dua tahun berikutnya, kesihatan Nik Abdul Aziz semakin merosot akibat kanser prostat. Beliau meninggal dunia pada 12 Februari 2015, jam 9.40 malam Waktu Piawai Malaysia (UTC+08:00), di kediamannya di Kampung Pulau Melaka, Kota Bharu. Keesokan harinya, lebih daripada 10,000 orang menghadiri pengebumiannya di Masjid Tok Guru, masjid tempatannya. Kematian beliau mencetuskan pilihan raya kecil bagi kerusi Dewan Undangan Negeri Kelantan Chempaka.

7.2. Evaluation and Influence

Nik Abdul Aziz Nik Mat meninggalkan impak politik dan agama yang mendalam di Malaysia. Beliau diiktiraf sebagai "Menteri Besar paling bersih" oleh Gerakan Rakyat Anti Korupsi (GERAK) pada tahun 2008. Pada tahun 2009, beliau disenaraikan antara 50 tokoh Islam paling berpengaruh di dunia dalam buku "The 500 Most Influential Muslims".

Pengaruhnya terhadap PAS adalah besar, membentuk hala tuju dan ideologi parti sebagai Mursyidul Am. Walau bagaimanapun, pemergian beliau pada tahun 2015 membawa kepada perubahan ketara dalam kepimpinan PAS, yang menyaksikan pembersihan golongan progresif yang sealiran dengannya. Golongan ini kemudiannya membentuk Parti Amanah Nasional. Perubahan ini juga menyebabkan PAS beralih lebih jauh ke arah ideologi Ketuanan Melayu.

Legasinya di khalayak ramai adalah kompleks, dicirikan oleh kekaguman terhadap kesalehan dan kesederhanaannya, serta kritikan terhadap pandangan kerasnya mengenai isu-isu sosial dan politik.