1. Tinjauan Keseluruhan
Tsai Ming-liang (蔡明亮Bahasa Cina; lahir 27 Oktober 1957) ialah seorang pembuat filem Malaysia yang berpangkalan di Taiwan. Beliau adalah salah seorang pengarah filem "Gelombang Baru Kedua" yang paling terkenal dalam sinema Taiwan. Filem-filemnya telah mendapat pujian di seluruh dunia dan memenangi pelbagai anugerah di festival-festival berprestij. Pada tahun 1994, Tsai memenangi Singa Emas di Festival Filem Antarabangsa Venice ke-51 untuk filem Vive L'Amour. Tsai dikenali dengan gaya filemnya yang unik, sering menampilkan tempo perlahan, dialog yang minimum, dan penerokaan tema keterasingan dan hubungan manusia.
2. Kehidupan Awal dan Latar Belakang
Kehidupan awal Tsai Ming-liang dan perpindahannya ke Taiwan telah memberikan impak yang besar terhadap identiti dan kerjaya seninya, membentuk perspektif unik yang tercermin dalam karyanya.
2.1. Tempat Lahir dan Zaman Kanak-kanak di Malaysia
Tsai Ming-liang dilahirkan di Kuching, Sarawak, Persekutuan Tanah Melayu (kini Malaysia) pada 27 Oktober 1957. Beliau berketurunan Cina dan menghabiskan 20 tahun pertama kehidupannya di Kuching. Pengalaman ini, menurut Tsai, mempunyai "impak besar pada minda dan psikiknya". Beliau pernah menyatakan, "Sehingga hari ini, saya rasa saya bukan milik Taiwan mahupun Malaysia. Dalam erti kata lain, saya boleh pergi ke mana sahaja yang saya mahu dan menyesuaikan diri, tetapi saya tidak pernah merasakan rasa kekitaan itu."
2.2. Pendidikan dan Perpindahan ke Taiwan
Pada tahun 1977, pada usia 20 tahun, Tsai berpindah ke Taipei, Taiwan. Beliau melanjutkan pengajian di Jabatan Drama dan Sinema di Universiti Kebudayaan Cina Taiwan, dan lulus pada tahun 1982 dengan ijazah Sarjana Muda Sastera. Laluan pendidikannya dalam drama dan filem di Taiwan ini menjadi asas kepada kerjaya seninya yang kemudian.
3. Kerjaya
Perjalanan profesional Tsai Ming-liang bermula dari teater dan televisyen, kemudian beralih ke filem cereka yang membawanya kepada pengiktirafan antarabangsa dan penerokaan projek-projek eksperimental.
3.1. Kerjaya Awal dalam Teater dan Televisyen
Selepas menamatkan pengajian pada tahun 1982, Tsai Ming-liang memulakan kerjayanya sebagai penerbit teater, penulis skrip, dan pengarah televisyen di Hong Kong. Dari tahun 1989 hingga 1991, beliau mengarahkan beberapa filem televisyen. Salah satu daripada karya awal ini ialah Boys, yang menampilkan Lee Kang-sheng, seorang pelakon yang kemudiannya menjadi "muse" atau kolaborator utama dalam hampir semua filem cereka Tsai.
3.2. Debut Filem Cereka dan Perkembangan Gaya
Filem cereka pertama Tsai ialah Rebels of the Neon God (1992), sebuah filem tentang remaja bermasalah di Taipei, yang turut dibintangi oleh Lee Kang-sheng sebagai watak Hsiao-Kang. Lee Kang-sheng terus muncul dalam semua filem cereka Tsai sehingga tahun 2023. Filem cereka kedua Tsai, Vive L'Amour (1994), mengisahkan tiga individu yang tanpa disedari berkongsi sebuah pangsapuri. Filem ini menampilkan tempo yang perlahan, dialog yang sedikit, dan tema keterasingan, yang kesemuanya menjadi ciri khas gaya Tsai. Vive L'Amour mendapat pujian kritikal dan memenangi Anugerah Golden Horse untuk Filem Terbaik dan Pengarah Terbaik.
Filem seterusnya Tsai ialah The River (1997), di mana sebuah keluarga berhadapan dengan masalah sakit leher anak lelaki mereka. Keluarga dalam filem ini serupa dengan yang muncul dalam Rebels of the Neon God dan dilakonkan oleh tiga pelakon yang sama. The Hole (1998) pula mengisahkan dua jiran di sebuah pangsapuri dan menampilkan beberapa segmen muzik.
3.3. Kerjaya Pertengahan dan Pengiktirafan Antarabangsa
Pada awal tahun 2000-an, Tsai Ming-liang terus mengukuhkan reputasinya di peringkat antarabangsa. Filemnya, What Time Is It There? (2001), mengisahkan pertemuan seorang lelaki dan wanita di Taipei sebelum wanita itu mengembara ke Paris. Ini adalah filem pertama Tsai yang dibintangi oleh Chen Shiang-chyi, yang kemudiannya muncul dalam beberapa filemnya bersama Lee Kang-sheng. Filem ini merupakan produksi bersama Perancis dan menampilkan pelakon terkenal Jean-Pierre Léaud.
Goodbye, Dragon Inn (2003) pula mengisahkan orang-orang di dalam sebuah pawagam lama yang akan ditutup. Untuk filem ini, Tsai memasukkan adegan yang lebih panjang dan dialog yang lebih sedikit berbanding filem-filem sebelumnya, satu trend yang berterusan dalam karya-karya terkemudiannya. The Wayward Cloud (2005) adalah sekuel kepada What Time Is It There? di mana Hsiao-Kang dan Shiang-chyi bertemu semula dan memulakan hubungan, dengan Hsiao-Kang bekerja sebagai pelakon filem lucah. Filem ini, seperti The Hole, menampilkan beberapa segmen muzik. Walaupun mengandungi adegan seks yang eksplisit dan menimbulkan kontroversi, filem ini menjadi kejayaan pecah panggung di Taiwan dan menduduki tempat pertama dalam kutipan tahunan.
Filem Tsai seterusnya, I Don't Want to Sleep Alone (2006), merupakan filem pertamanya yang berlatar belakang di Malaysia dan mengisahkan dua watak berbeza, kedua-duanya dilakonkan oleh Lee Kang-sheng. Pada tahun 2007, Lembaga Penapis Filem Malaysia mengharamkan filem ini berdasarkan insiden yang digambarkan "dalam cahaya yang buruk" atas alasan budaya, etika, dan perkauman. Walau bagaimanapun, filem itu kemudiannya dibenarkan untuk ditayangkan di negara itu setelah Tsai bersetuju untuk menapis bahagian-bahagian filem mengikut kehendak lembaga. Filem Tsai seterusnya, Face (2009), mengisahkan seorang pengarah Taiwan yang mengembara ke Perancis untuk penggambaran filem.
3.4. Karya Terkini dan Projek Eksperimental
Filem cereka Tsai seterusnya ialah Stray Dogs (2013), yang mengisahkan sebuah keluarga gelandangan. Kebanyakan hasil kerja Tsai pada tahun 2010-an didedikasikan untuk filem-filem pamerannya, terutamanya siri Walker (2012-2024), yang subjeknya adalah seorang sami yang dilakonkan oleh Lee Kang-sheng yang mengembara dengan berjalan perlahan, biasanya dikelilingi oleh latar belakang yang sibuk.
Pada tahun 2020, Tsai mengeluarkan Days, yang bersaing untuk Beruang Emas di Festival Filem Antarabangsa Berlin. Pada tahun 2021, Tsai mengeluarkan Wandering, sebuah filem instalasi pendek tanpa dialog, yang mengisahkan seorang wanita melawat pameran siri "Walker" Tsai di Taiwan. Pada Disember 2024, Tsai dijadualkan membuat penampilan sulung secara peribadi di Australia dalam acara "In Conversation" di Australian Cinémathèque, Galeri Seni Moden (GOMA) di Brisbane. Acara ini bertepatan dengan retrospektif khas karya Tsai sebagai sebahagian daripada Triennial Seni Kontemporari Asia Pasifik QAGOMA. Selain itu, pada tahun 2017, Tsai juga mengarahkan karya kandungan realiti maya (VR) pertamanya, The Deserted.
4. Filmografi
Tsai Ming-liang telah mengarahkan pelbagai jenis filem, daripada filem cereka panjang yang memenangi anugerah kepada filem pendek eksperimental, dokumentari, dan juga filem televisyen pada awal kerjayanya.
4.1. Filem Cereka
Berikut adalah senarai komprehensif filem cereka arahan Tsai Ming-liang:
| Tahun | Tajuk |
|---|---|
| 1992 | Rebels of the Neon God |
| 1994 | Vive L'Amour |
| 1997 | The River |
| 1998 | The Hole |
| 2001 | What Time Is It There? |
| 2003 | Goodbye, Dragon Inn |
| 2005 | The Wayward Cloud |
| 2006 | I Don't Want to Sleep Alone |
| 2009 | Face |
| 2013 | Stray Dogs |
| 2020 | Days |
4.2. Filem Pendek dan Karya Pameran
Tsai Ming-liang juga aktif dalam menghasilkan filem pendek dan karya pameran, termasuk siri "Walker" yang terkenal:
Siri "Walker":
| Tahun | Tajuk |
|---|---|
| 2012 | No Form |
| 2012 | Walker |
| 2012 | Diamond Sutra |
| 2012 | Sleepwalk |
| 2013 | Walking on Water |
| 2014 | Journey to the West |
| 2015 | No No Sleep |
| 2018 | Sand |
| 2022 | Where |
| 2024 | Abiding Nowhere |
Karya Pameran Lain:
| Tahun | Tajuk |
|---|---|
| 2001 | Fish, Underground (atau A Conversation with God) |
| 2002 | The Skywalk Is Gone |
| 2008 | Madame Butterfly - sebahagian daripada projek Festival Filem Lucca "Twenty Puccini" |
| 2015 | Xiao Kang |
| 2017 | The Deserted |
| 2019 | Light |
| 2021 | Màn bù jīng xīn [Casually] [aka Wandering] |
| 2021 | Liang ye bu neng liu / The Night |
| 2021 | The Moon and the Tree |
| 2022 | Where do you stand, Tsai Ming-Liang? |
Segmen dalam Filem Omnibus:
| Tahun | Tajuk | Catatan |
|---|---|---|
| 2004 | Welcome to São Paulo | Segmen "Aquarium" |
| 2007 | To Each His Own Cinema | Segmen "It's a Dream" |
| 2012 | Beautiful 2012 | Segmen "Walker" |
| 2013 | Letters from the South | Segmen "Walking on Water" |
| 2015 | Beautiful 2015 | Segmen "No No Sleep" |
4.3. Dokumentari
Berikut adalah senarai filem dokumentari arahan Tsai Ming-liang:
| Tahun | Tajuk |
|---|---|
| 2008 | Sleeping on Dark Waters |
| 2015 | Nà gè xià wu [That Afternoon, aka Afternoon] |
| 2018 | Your Face |
4.4. Filem Televisyen
Karya-karya awal Tsai Ming-liang yang dihasilkan untuk televisyen, menandakan permulaan kerjayanya dalam industri perfileman:
| Tahun | Tajuk |
|---|---|
| 1989 | Endless Love |
| 1989 | The Happy Weaver |
| 1989 | Far Away |
| 1989 | All Corners of the World |
| 1990 | Li Hsiang's Love Line |
| 1990 | My Name is Mary |
| 1990 | Ah-Hsiung's First Love |
| 1991 | Give Me a Home |
| 1991 | Boys |
| 1991 | Hsio Yueh's Dowry |
| 1995 | My New Friends |
4.5. Kolaborasi Pelakon Berulang
Tsai Ming-liang sering kali bekerjasama dengan pelakon yang sama dalam filem-filemnya, terutamanya Lee Kang-sheng yang telah muncul dalam semua filem cereka arahannya. Berikut adalah senarai pelakon yang sering muncul dalam filem-filemnya:
| Pelakon | Rebels of the Neon God (1992) | Vive L'Amour (1994) | The River (1997) | The Hole (1998) | What Time Is It There? (2001) | Goodbye, Dragon Inn (2003) | The Wayward Cloud (2005) | I Don't Want to Sleep Alone (2006) | Face (2009) | Stray Dogs (2013) | Days (2020) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Lee Kang-sheng | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya |
| Lu Yi-ching | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | ||||
| Yang Kuei-mei | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | ||||
| Chen Shiang-chyi | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | ||||
| Chen Chao-jung | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | |||||
| Miao Tien | Ya | Ya | Ya | Ya | Ya | ||||||
| Norman Atun | Ya | Ya |
5. Anugerah dan Penghargaan
Tsai Ming-liang telah menerima pelbagai anugerah dan penghargaan berprestij di festival filem antarabangsa utama, mengukuhkan kedudukannya sebagai salah seorang pengarah terkemuka dunia.
- Pada tahun 1994, beliau memenangi Singa Emas (filem terbaik) untuk Vive L'Amour di Festival Filem Antarabangsa Venice ke-51. Filem ini juga memenangi Anugerah Golden Horse untuk Filem Terbaik dan Pengarah Terbaik pada tahun yang sama.
- Pada tahun 1997, beliau dianugerahkan Beruang Perak - Hadiah Khas Juri untuk The River di Festival Filem Antarabangsa Berlin ke-47.
- Pada tahun 1998, filemnya The Hole menerima anugerah FIPRESCI di Festival Filem Cannes 1998.
- Pada tahun 2001, What Time Is It There? memenangi Anugerah Khas Juri Golden Horse dan Anugerah Filem Terbaik serta Pengarah Terbaik di Festival Filem Asia Pasifik.
- Pada tahun 2003, Goodbye, Dragon Inn memenangi anugerah FIPRESCI di Festival Filem Antarabangsa Venice ke-60 dan Anugerah Khas Juri di Festival Filem Asia Pasifik ke-48.
- Pada tahun 2005, The Wayward Cloud memenangi Anugerah Alfred Bauer dan Beruang Perak untuk Pencapaian Artistik Cemerlang, serta anugerah FIPRESCI di Festival Filem Antarabangsa Berlin ke-55.
- Pada tahun 2013, beliau dianugerahkan Hadiah Juri Besar di Festival Filem Antarabangsa Venice ke-70 untuk Stray Dogs. Filem ini juga membawanya memenangi Anugerah Pengarah Terbaik di Golden Horse Awards selepas 19 tahun, Hadiah Pengarah di Festival Filem Antarabangsa Dubai ke-10 (Bahagian Cereka Asia Afrika), dan Hadiah Khas Juri di Festival Filem Malam Hitam Tallinn ke-17.
- Pada tahun 2014, Stray Dogs juga memenangi Anugerah Filem Terbaik yang Masih Menunggu Pengedaran AS di Anugerah Persatuan Pengkritik Filem Kebangsaan ke-48.
- Pada tahun 2020, Days memenangi Hadiah Khas Juri Teddy di Festival Filem Antarabangsa Berlin ke-70.
Selain anugerah filem, Tsai juga menerima beberapa pengiktirafan lain:
- Pada tahun 1995, beliau menjadi ahli juri di Festival Filem Antarabangsa Berlin ke-45.
- Pada tahun 2003, akhbar British The Guardian menamakan Tsai sebagai pengarah ke-18 daripada 40 pengarah terbaik di dunia.
- Pada tahun 2014, beliau dinamakan sebagai pegawai Darjah Seni dan Persuratan oleh kerajaan Perancis.
6. Kehidupan Peribadi
Tsai Ming-liang secara terbuka menyatakan dirinya sebagai gay dan telah memasukkan tema-tema queer ke dalam filem-filemnya. Sejak tahun 2021, beliau tinggal di kawasan pergunungan berhampiran Taipei, di mana beliau mengubah suai dan mendiami pangsapuri-pangsapuri terbiar. Beliau berkongsi ruang kediamannya dengan kolaborator jangka panjangnya, Lee Kang-sheng, dalam hubungan platonik.
7. Penerimaan Kritikal dan Impak
Karya-karya Tsai Ming-liang telah menerima pujian kritikal yang meluas di seluruh dunia, mengukuhkan kedudukannya sebagai salah seorang pengarah paling penting dalam pawagam dunia. Beliau sering dipuji kerana gaya perfilemannya yang unik, yang dicirikan oleh tempo perlahan, dialog yang minimum, dan tumpuan mendalam terhadap tema-tema keterasingan, kesepian, dan hubungan manusia dalam masyarakat moden.
Filem-filemnya sering digambarkan sebagai karya seni yang memerlukan kesabaran daripada penonton, tetapi memberikan pengalaman sinematik yang mendalam dan berkesan. Walaupun gaya beliau mungkin tidak menarik kepada semua penonton, ia telah memenangi hati pengkritik dan penonton festival filem antarabangsa. Pengiktirafan di festival-festival utama seperti Venice, Berlin, dan Cannes membuktikan impak global karya beliau.
Bagaimanapun, beberapa filemnya juga menghadapi isu penapisan, terutamanya di Malaysia. Filem I Don't Want to Sleep Alone (2006) telah diharamkan oleh Lembaga Penapis Filem Malaysia pada mulanya kerana didakwa menggambarkan negara itu "dalam cahaya yang buruk" dari segi budaya, etika, dan perkauman. Larangan ini kemudiannya ditarik balik setelah Tsai bersetuju untuk menapis beberapa bahagian filem. Insiden ini menonjolkan cabaran yang dihadapi oleh pengarah-pengarah yang meneroka tema-tema sensitif atau kontroversi dalam karya mereka. Walaupun begitu, Tsai Ming-liang terus menjadi suara penting dalam pawagam, dengan karya-karyanya yang terus meneroka batasan naratif dan visual.