Uganda

2.1. Zaman Pra-Penjajahan

Sebahagian besar Uganda didiami oleh petani dan penggembala yang bertutur dalam bahasa-bahasa Sudan Tengah dan bahasa-bahasa Kuliak sehingga kira-kira 3,000 tahun yang lalu, apabila penutur bahasa-bahasa Bantu tiba di selatan dan penutur bahasa-bahasa Nilotik tiba di timur laut. Menjelang 1500 M, kesemua mereka telah berasimilasi ke dalam budaya penutur Bantu di selatan Gunung Elgon, Sungai Nil, dan Tasik Kyoga.
Menurut tradisi lisan dan kajian arkeologi, Empayar Kitara meliputi sebahagian penting kawasan Tasik-Tasik Besar Afrika, dari tasik-tasik utara Albert dan Kyoga hingga ke tasik-tasik selatan Victoria dan Tanganyika. Kitara didakwa sebagai pendahulu kepada kerajaan-kerajaan Tooro, Ankole, dan Busoga. Beberapa orang Luo menyerang Kitara dan berasimilasi dengan masyarakat Bantu di sana, menubuhkan dinasti Biito bagi Omukama (pemerintah) Bunyoro-Kitara semasa.
Pada mulanya Uganda dikuasai oleh beberapa suku kaum besar yang berprofesi sebagai pemburu. Suku terbesar ialah suku Baganda atau Buganda. Suku ini berjaya mendirikan sebuah kerajaan yang dipimpin oleh Kimera. Giovanni Miani (seorang penjelajah dari Itali) adalah orang Eropah pertama yang menemui Uganda pada tahun 1860.
Kemudian, para mubaligh mula berdatangan. Pada tahun 1862, tapak Raja ke-30 dari Kerajaan Buganda yang dipercayai berkuasa pada abad ke-16 telah ditemui. Pedagang Arab bergerak masuk ke daratan dari pantai Lautan Hindi Afrika Timur pada tahun 1830-an untuk perdagangan dan perniagaan. Pada akhir 1860-an, Bunyoro di Uganda Barat Tengah mendapati dirinya terancam dari utara oleh ejen-ejen yang ditaja oleh Mesir. Berbeza dengan pedagang Arab dari pantai Afrika Timur yang mencari perdagangan, ejen-ejen ini mempromosikan penaklukan asing. Pada tahun 1869, Khedive Ismail Pasha dari Mesir, yang berusaha untuk mengilhak wilayah-wilayah di utara sempadan Tasik Victoria dan timur Tasik Albert serta "selatan Gondokoro", menghantar seorang penjelajah British, Samuel Baker, dalam ekspedisi ketenteraan ke perbatasan Uganda Utara, dengan objektif untuk menindas perdagangan hamba di sana dan membuka jalan kepada perdagangan dan "tamadun". Orang Banyoro menentang Baker, yang terpaksa bertempur dengan terdesak untuk memastikan pengundurannya. Baker menganggap penentangan itu sebagai tindakan khianat, dan beliau mengecam orang Banyoro dalam sebuah buku (Ismailia - A Narrative Of The Expedition To Central Africa For The Suppression Of Slave Trade, Organised By Ismail, Khadive Of Egypt (1874)) yang dibaca secara meluas di Britain. Kemudian, pihak British tiba di Uganda dengan kecenderungan menentang kerajaan Bunyoro dan berpihak kepada kerajaan Buganda. Ini akhirnya menyebabkan Bunyoro kehilangan separuh wilayahnya, yang diberikan kepada Buganda sebagai ganjaran daripada British. Dua daripada banyak "daerah yang hilang" telah dikembalikan kepada Bunyoro selepas kemerdekaan.
Pada tahun 1860-an, semasa orang Arab mencari pengaruh dari utara, penjelajah British yang mencari sumber Sungai Nil tiba di Uganda. Mereka diikuti oleh mubaligh Anglikan British yang tiba di kerajaan Buganda pada tahun 1877 dan mubaligh Katolik Perancis pada tahun 1879. Situasi ini membawa kepada kematian Syuhada Uganda pada tahun 1885-selepas penukaran agama Muteesa I dan sebahagian besar istananya, serta penggantian oleh anaknya yang anti-Kristian, Mwanga. Kerajaan British mencarter Syarikat Imperial British Afrika Timur (IBEAC) untuk merundingkan perjanjian perdagangan di rantau itu bermula pada tahun 1888.
Dari tahun 1886, terdapat siri perang agama di Buganda, pada mulanya antara orang Islam dan Kristian dan kemudian, dari tahun 1890, antara Protestan "ba-Ingleza" dan Katolik "ba-Fransa", puak-puak yang dinamakan sempena kuasa imperialis yang mereka bersekutu. Disebabkan oleh pergolakan awam dan beban kewangan, IBEAC mendakwa bahawa ia tidak dapat "mengekalkan pendudukan mereka" di rantau itu. Kepentingan komersial British sangat gigih untuk melindungi laluan perdagangan Nil, yang mendorong kerajaan British untuk mengilhak Buganda dan wilayah-wilayah bersebelahan untuk mewujudkan Naungan Uganda pada tahun 1894.

2.2. Zaman Naungan British (1894-1962)

Naungan Uganda ialah sebuah naungan Empayar British dari tahun 1894 hingga 1962. Pada tahun 1893, Syarikat Imperial British Afrika Timur memindahkan hak pentadbirannya ke atas wilayah yang kebanyakannya terdiri daripada Kerajaan Buganda kepada kerajaan British. IBEAC melepaskan kawalannya ke atas Uganda selepas perang agama dalaman Uganda telah memufliskannya.
Pada tahun 1894, Naungan Uganda telah ditubuhkan, dan wilayah itu diperluaskan melebihi sempadan Buganda dengan menandatangani lebih banyak perjanjian dengan kerajaan-kerajaan lain (Toro pada tahun 1900, Ankole pada tahun 1901, dan Bunyoro pada tahun 1933) ke kawasan yang secara kasarnya sepadan dengan Uganda masa kini.
Status Naungan mempunyai akibat yang berbeza secara signifikan bagi Uganda berbanding jika wilayah itu dijadikan jajahan seperti Kenya yang berjiran, sejauh mana Uganda mengekalkan tahap pemerintahan sendiri yang sebaliknya akan terhad di bawah pentadbiran penjajah sepenuhnya.
Pada tahun 1890-an, 32,000 buruh dari British India telah diambil bekerja ke Afrika Timur di bawah kontrak buruh inden untuk membina Kereta Api Uganda. Kebanyakan orang India yang masih hidup pulang ke tanah air, tetapi 6,724 orang memutuskan untuk tinggal di Afrika Timur selepas pembinaan landasan itu selesai. Selepas itu, sebilangan daripada mereka menjadi pedagang dan mengambil alih kawalan pemprosesan kapas dan perniagaan runcit pakaian.
Dari tahun 1900 hingga 1920, wabak penyakit tidur di bahagian selatan Uganda, di sepanjang pantai utara Tasik Victoria, membunuh lebih daripada 250,000 orang.
Perang Dunia Kedua menggalakkan pentadbiran penjajah Uganda untuk merekrut 77,143 askar untuk berkhidmat dalam King's African Rifles. Mereka terlibat dalam kempen Gurun Barat, kempen Abyssinia, Pertempuran Madagascar dan kempen Burma.
Perjuangan untuk memperoleh kemerdekaan daripada Inggeris bermula pada tahun 1945-1949, iaitu ketika berlaku rusuhan kaum proletariat di Buganda. Pada 1953, Raja Mutesa II (Kabaka) dibuang negeri ke England dan dikembalikan ke Uganda pada tahun 1955.
Walaupun gerakan nasionalis semakin berkembang selepas Perang Dunia Kedua, Kerajaan Buganda, yang merupakan wilayah paling berpengaruh dalam Naungan Uganda, menuntut kuat sistem persekutuan. Kerajaan-kerajaan lain dalam naungan itu turut bersetuju, menyebabkan konflik dengan penyokong sistem negara kesatuan yang majoritinya dari wilayah tanpa kerajaan. Ini sedikit sebanyak melambatkan proses kemerdekaan. Akhirnya, pada tahun 1961, satu persetujuan dicapai di mana Buganda akan diberikan status persekutuan dalam negara baru, manakala kerajaan-kerajaan lain akan mendapat status separa persekutuan.

2.3. Pasca Kemerdekaan

Uganda mencapai kemerdekaan daripada UK pada 9 Oktober 1962, dengan Ratu Elizabeth II sebagai ketua negara dan Ratu Uganda. Pada Oktober 1963, Uganda menjadi sebuah republik tetapi mengekalkan keahliannya dalam Komanwel Bangsa-Bangsa. Tempoh selepas kemerdekaan menyaksikan perubahan politik dan pembangunan sosial yang signifikan, termasuk fasa awal kemerdekaan, diikuti oleh rejim-rejim autoritarian, perang saudara, dan usaha-usaha berterusan ke arah pendemokrasian serta pembangunan di bawah pemerintahan semasa.

2.3.1. Kemerdekaan Awal dan Ketidakstabilan Politik (1962-1971)

Pilihan raya pasca kemerdekaan pertama, yang diadakan pada tahun 1962, dimenangi oleh perikatan antara Kongres Rakyat Uganda (UPC) dan Kabaka Yekka (KY). UPC dan KY membentuk kerajaan pasca kemerdekaan pertama dengan Milton Obote sebagai perdana menteri eksekutif, manakala Kabaka (Raja) Buganda, Edward Muteesa II, memegang jawatan presiden yang sebahagian besarnya bersifat istiadat.
Tahun-tahun awal pasca kemerdekaan Uganda didominasi oleh hubungan antara kerajaan pusat dan kerajaan serantau terbesar - Buganda. Sejak British mewujudkan naungan Uganda, isu bagaimana mengurus monarki terbesar dalam kerangka negara kesatuan sentiasa menjadi masalah. Gabenor penjajah gagal mencari formula yang berkesan. Keadaan ini diburukkan lagi oleh sikap Buganda yang acuh tak acuh terhadap hubungannya dengan kerajaan pusat. Buganda tidak pernah menuntut kemerdekaan tetapi sebaliknya kelihatan selesa dengan aturan longgar yang menjamin mereka keistimewaan berbanding subjek lain dalam naungan atau status istimewa apabila British berundur. Ini terbukti sebahagiannya melalui permusuhan antara pihak berkuasa penjajah British dan Buganda sebelum kemerdekaan.
Di dalam Buganda, terdapat perpecahan antara mereka yang mahu Kabaka kekal sebagai raja yang dominan dan mereka yang mahu bergabung dengan seluruh Uganda untuk mewujudkan negara sekular moden. Perpecahan ini mengakibatkan penubuhan dua parti dominan berasaskan Buganda - Kabaka Yekka (Kabaka Sahaja) KY, dan Parti Demokratik (DP) yang berakar umbi dalam Gereja Katolik. Kepahitan antara kedua-dua parti ini amat ketara terutamanya menjelang pilihan raya pertama untuk parlimen pasca-Penjajahan. Kabaka khususnya tidak menyukai pemimpin DP, Benedicto Kiwanuka.

Di luar Buganda, seorang ahli politik yang bersuara lembut dari Uganda Utara, Milton Obote, telah membentuk perikatan ahli politik bukan Buganda untuk menubuhkan Kongres Rakyat Uganda (UPC). Pada dasarnya, UPC didominasi oleh ahli politik yang mahu membetulkan apa yang mereka lihat sebagai ketidaksamaan serantau yang memihak kepada status istimewa Buganda. Ini menarik sokongan yang besar dari luar Buganda. Walau bagaimanapun, parti itu kekal sebagai perikatan longgar pelbagai kepentingan, tetapi Obote menunjukkan kemahiran yang hebat dalam merundingkan mereka ke landasan bersama berdasarkan formula persekutuan.
Semasa Kemerdekaan, persoalan Buganda masih belum selesai. Uganda adalah salah satu daripada beberapa wilayah jajahan yang mencapai kemerdekaan tanpa parti politik yang dominan dengan majoriti jelas di parlimen. Dalam pilihan raya pra-Kemerdekaan, UPC tidak meletakkan calon di Buganda dan memenangi 37 daripada 61 kerusi yang dipilih secara langsung (di luar Buganda). DP memenangi 24 kerusi di luar Buganda. "Status istimewa" yang diberikan kepada Buganda bermakna 21 kerusi Buganda dipilih melalui perwakilan berkadar yang mencerminkan pilihan raya ke parlimen Buganda - Lukikko. KY memenangi kemenangan besar ke atas DP, memenangi kesemua 21 kerusi.

UPC mencapai kemuncak pada akhir tahun 1964 apabila pemimpin DP di parlimen, Basil Kiiza Bataringaya, menyeberang lantai parlimen bersama lima Ahli Parlimen lain, meninggalkan DP dengan hanya sembilan kerusi. Ahli Parlimen DP tidak begitu gembira bahawa permusuhan pemimpin mereka, Benedicto Kiwanuka, terhadap Kabaka menghalang peluang mereka untuk berkompromi dengan KY. Aliran pembelotan bertukar menjadi banjir apabila 10 ahli KY menyeberang lantai apabila mereka menyedari gabungan formal dengan UPC tidak lagi berdaya maju. Ucapan berkarisma Obote di seluruh negara melanda semua yang ada di hadapannya, dan UPC memenangi hampir setiap pilihan raya tempatan yang diadakan dan meningkatkan kawalannya ke atas semua majlis daerah dan badan perundangan di luar Buganda. Respons daripada Kabaka adalah senyap - mungkin berpuas hati dengan peranan istiadatnya dan simbolisme di bahagian negaranya. Walau bagaimanapun, terdapat juga perpecahan besar di dalam istananya yang menyukarkan beliau untuk bertindak secara berkesan terhadap Obote. Menjelang Uganda merdeka, Buganda "adalah sebuah rumah yang berpecah dengan kuasa sosial dan politik yang bersaing". Namun, masalah sedang timbul di dalam UPC. Apabila bilangannya meningkat, kepentingan etnik, agama, serantau, dan peribadi mula menggoncang parti itu. Kekuatan parti yang jelas terhakis dalam urutan kompleks konflik puak dalam struktur pusat dan serantaunya. Dan menjelang tahun 1966, UPC sedang berpecah-belah. Konflik itu diburukkan lagi oleh pendatang baru yang telah menyeberang lantai parlimen dari DP dan KY.

Para perwakilan UPC tiba di Gulu pada tahun 1964 untuk persidangan perwakilan mereka. Di sinilah demonstrasi pertama tentang bagaimana Obote kehilangan kawalan ke atas partinya. Pertarungan merebut jawatan Setiausaha Agung parti adalah satu pertandingan sengit antara calon sederhana baru - Grace Ibingira dan John Kakonge yang radikal. Ibingira kemudiannya menjadi simbol penentangan terhadap Obote dalam UPC. Ini adalah faktor penting apabila melihat peristiwa-peristiwa berikutnya yang membawa kepada krisis antara Buganda dan kerajaan Pusat. Bagi mereka di luar UPC (termasuk penyokong KY), ini adalah tanda bahawa Obote terdedah. Pemerhati yang teliti menyedari UPC bukanlah satu unit yang padu.
Kejatuhan perikatan UPC-KY secara terbuka mendedahkan rasa tidak puas hati Obote dan yang lain mengenai "status istimewa" Buganda. Pada tahun 1964, kerajaan bertindak balas terhadap tuntutan dari beberapa bahagian Kerajaan Buganda yang luas bahawa mereka bukan rakyat Kabaka. Sebelum pemerintahan penjajah, Buganda disaingi oleh kerajaan Bunyoro yang berjiran. Buganda telah menakluki sebahagian Bunyoro dan penjajah British telah merasmikannya dalam Perjanjian Buganda. Dikenali sebagai "daerah-daerah yang hilang", penduduk di kawasan-kawasan ini ingin kembali menjadi sebahagian daripada Bunyoro. Obote memutuskan untuk membenarkan satu referendum, yang menimbulkan kemarahan Kabaka dan sebahagian besar Buganda yang lain. Penduduk daerah-daerah tersebut mengundi untuk kembali ke Bunyoro walaupun Kabaka cuba mempengaruhi undi. Setelah kalah dalam referendum, KY menentang rang undang-undang untuk menyerahkan daerah-daerah tersebut kepada Bunyoro, sekali gus menamatkan perikatan dengan UPC.
UPC yang sebelum ini merupakan parti kebangsaan mula berpecah mengikut garis suku kaum apabila Ibingira mencabar Obote dalam UPC. Perpecahan etnik "Utara/Selatan" yang jelas dalam sfera ekonomi dan sosial kini mengukuhkan dirinya dalam politik. Obote mengelilingi dirinya dengan ahli politik yang kebanyakannya dari utara, manakala penyokong Ibingira yang kemudiannya ditangkap dan dipenjarakan bersamanya, kebanyakannya dari Selatan. Lama-kelamaan, kedua-dua puak itu memperoleh label etnik - "Bantu" (puak Ibingira yang kebanyakannya dari Selatan) dan "Nilotik" (puak Obote yang kebanyakannya dari Utara). Persepsi bahawa kerajaan berperang dengan orang Bantu semakin diperkukuh apabila Obote menangkap dan memenjarakan menteri-menteri yang kebanyakannya Bantu yang menyokong Ibingira.

Label-label ini membawa masuk dua pengaruh yang sangat kuat. Pertama Buganda - orang Buganda adalah Bantu dan oleh itu secara semula jadi bersekutu dengan puak Ibingira. Puak Ibingira seterusnya memajukan perikatan ini dengan menuduh Obote mahu menggulingkan Kabaka. Mereka kini bersekutu untuk menentang Obote. Kedua - pasukan keselamatan - penjajah British telah merekrut tentera dan polis hampir secara eksklusif dari Uganda Utara kerana dianggap sesuai untuk peranan ini. Semasa kemerdekaan, tentera dan polis didominasi oleh suku kaum utara - kebanyakannya Nilotik. Mereka kini akan merasa lebih bersekutu dengan Obote, dan beliau mengambil kesempatan penuh daripada ini untuk mengukuhkan kuasanya. Pada April 1966, Obote meluluskan lapan ratus rekrut tentera baru di Moroto, di mana tujuh puluh peratus daripadanya berasal dari Wilayah Utara.
Pada masa itu, terdapat kecenderungan untuk menganggap kerajaan pusat dan pasukan keselamatan sebagai didominasi oleh "orang utara" - terutamanya orang Acholi yang melalui UPC mempunyai akses yang signifikan kepada jawatan kerajaan di peringkat kebangsaan. Di utara Uganda juga terdapat pelbagai tahap perasaan anti-Buganda, terutamanya mengenai "status istimewa" kerajaan itu sebelum dan selepas kemerdekaan, dan semua faedah ekonomi dan sosial yang datang dengan status ini. "Obote membawa sejumlah besar orang utara ke dalam negara pusat, baik melalui perkhidmatan awam mahupun tentera, dan mewujudkan jentera naungan di Uganda Utara". Walau bagaimanapun, kedua-dua label "Bantu" dan "Nilotik" mewakili kekaburan yang signifikan. Kategori Bantu misalnya merangkumi kedua-dua Buganda dan Bunyoro - musuh ketat dari segi sejarah. Label Nilotik merangkumi Lugbara, Acholi, dan Langi, yang kesemuanya mempunyai persaingan sengit yang akan menentukan politik ketenteraan Uganda kemudiannya. Walaupun terdapat kekaburan ini, peristiwa-peristiwa ini secara tidak sengaja menonjolkan perpecahan politik utara/selatan yang sehingga tahap tertentu masih mempengaruhi politik Uganda.
Perpecahan UPC berterusan apabila pihak lawan merasakan kelemahan Obote. Di peringkat tempatan di mana UPC mendominasi kebanyakan majlis, rasa tidak puas hati mula mencabar pemimpin majlis sedia ada. Malah di daerah asal Obote, cubaan dibuat untuk menggulingkan ketua majlis daerah tempatan pada tahun 1966. Fakta yang lebih membimbangkan bagi UPC ialah pilihan raya kebangsaan seterusnya menjelang pada tahun 1967 - dan tanpa sokongan KY (yang kini berkemungkinan menyokong DP), dan perpecahan yang semakin meningkat dalam UPC, terdapat kemungkinan sebenar bahawa UPC akan kehilangan kuasa dalam beberapa bulan.
Obote mengejar KY dengan akta parlimen baru pada awal 1966 yang menyekat sebarang percubaan oleh KY untuk berkembang di luar Buganda. KY kelihatan bertindak balas di parlimen melalui salah seorang Ahli Parlimen mereka yang tinggal, Daudi Ochieng yang sakit tenat. Ochieng adalah satu ironi - walaupun berasal dari Uganda Utara, beliau telah naik pangkat dalam KY dan menjadi orang kepercayaan rapat Kabaka yang telah menghadiahkannya dengan tanah-tanah besar di Buganda. Semasa ketiadaan Obote dari Parlimen, Ochieng mendedahkan rompakan gading dan emas haram dari Congo yang telah dirancang oleh ketua staf tentera Obote, Kolonel Idi Amin. Beliau seterusnya mendakwa bahawa Obote, Onama dan Neykon semuanya mendapat manfaat daripada skim itu. Parlimen mengundi dengan majoriti besar menyokong usul untuk mengecam Amin dan menyiasat penglibatan Obote. Ini menggegarkan kerajaan dan meningkatkan ketegangan di negara itu.
KY seterusnya menunjukkan keupayaannya untuk mencabar Obote dari dalam partinya pada persidangan UPC Buganda di mana Godfrey Binaisa (Peguam Negara) digulingkan oleh satu puak yang dipercayai mendapat sokongan KY, Ibingira dan unsur-unsur anti-Obote lain di Buganda. Respons Obote ialah menangkap Ibingira dan menteri-menteri lain dalam mesyuarat kabinet dan mengambil alih kuasa khas pada Februari 1966. Pada Mac 1966, Obote juga mengumumkan bahawa jawatan Presiden dan naib presiden akan dimansuhkan - secara berkesan memecat Kabaka. Obote juga memberikan Amin lebih banyak kuasa - memberikannya jawatan Panglima Tentera menggantikan pemegang jawatan sebelumnya (Opolot) yang mempunyai hubungan dengan Buganda melalui perkahwinan (mungkin percaya Opolot akan teragak-agak untuk mengambil tindakan ketenteraan terhadap Kabaka jika keadaan memerlukan). Obote memansuhkan perlembagaan dan secara berkesan menangguhkan pilihan raya yang sepatutnya diadakan dalam beberapa bulan. Obote muncul di televisyen dan radio untuk menuduh Kabaka pelbagai kesalahan termasuk meminta tentera asing yang nampaknya telah diterokai oleh Kabaka berikutan khabar angin mengenai Amin merancang rampasan kuasa. Obote seterusnya membongkar kuasa Kabaka dengan mengumumkan antara langkah-langkah lain:

• Pemansuhan suruhanjaya perkhidmatan awam bebas untuk unit persekutuan. Ini menghapuskan kuasa Kabaka untuk melantik penjawat awam di Buganda.
• Pemansuhan Mahkamah Tinggi Buganda - menghapuskan sebarang kuasa kehakiman yang dimiliki Kabaka.
• Membawa pengurusan kewangan Buganda di bawah kawalan pusat selanjutnya.
• Pemansuhan tanah untuk ketua-ketua Buganda. Tanah adalah salah satu sumber utama kuasa Kabaka ke atas rakyatnya.

Garis sempadan kini telah ditetapkan untuk pertarungan antara Buganda dan kerajaan Pusat. Dalam institusi politik Buganda, persaingan yang didorong oleh agama dan cita-cita peribadi menjadikan institusi itu tidak berkesan dan tidak dapat bertindak balas terhadap langkah-langkah kerajaan pusat. Kabaka sering dianggap sebagai seorang yang menyendiri dan tidak responsif terhadap nasihat daripada ahli politik Buganda yang lebih muda yang lebih memahami politik pasca-Kemerdekaan yang baru, tidak seperti golongan tradisionalis yang bersikap ambivalen terhadap apa yang sedang berlaku selagi faedah tradisional mereka dikekalkan. Kabaka memihak kepada golongan neo-tradisionalis.
Pada Mei 1966, Krisis Mengo berlaku. Kabaka meminta bantuan asing, dan parlimen Buganda menuntut agar kerajaan Uganda meninggalkan Buganda (termasuk ibu kota, Kampala). Sebagai tindak balas, Obote mengarahkan Idi Amin untuk menyerang istana Kabaka. Pertempuran untuk istana Kabaka berlangsung sengit - pengawal Kabaka memberikan tentangan yang lebih hebat daripada yang dijangkakan. Kapten yang dilatih British - Kabaka bersama kira-kira 120 orang bersenjata berjaya menahan Idi Amin selama dua belas jam. Dianggarkan sehingga 2,000 orang terkorban dalam pertempuran yang berakhir apabila tentera memanggil senjata yang lebih berat dan menawan istana. Pemberontakan luar bandar yang dijangkakan di Buganda tidak menjadi kenyataan dan beberapa jam kemudian Obote yang tersenyum bertemu dengan pihak akhbar untuk menikmati kemenangannya. Kabaka melarikan diri melalui dinding istana dan dibawa ke dalam buangan di London oleh penyokongnya. Beliau meninggal dunia di sana tiga tahun kemudian.
Selepas krisis ini, pada tahun 1967, perlembagaan baru mengisytiharkan Uganda sebuah republik dan memansuhkan kerajaan-kerajaan tradisional. Obote diisytiharkan sebagai presiden. Ini menandakan peralihan daripada sistem berparlimen kepada sistem berpresiden dan pengukuhan rejim Obote.

2.3.2. Rejim Idi Amin (1971-1979)

Selepas rampasan kuasa tentera pada 25 Januari 1971, Obote digulingkan daripada kuasa dan Jeneral Idi Amin merampas kawalan negara. Amin memerintah Uganda sebagai diktator dengan sokongan tentera selama lapan tahun berikutnya. Beliau melakukan pembunuhan besar-besaran di dalam negara untuk mengekalkan pemerintahannya. Dianggarkan antara 80,000 hingga 500,000 rakyat Uganda terkorban semasa rejimnya. Selain daripada kekejamannya, beliau mengusir secara paksa minoriti India yang merupakan usahawan dari Uganda, yang membawa kepada keruntuhan ekonomi. Pada Jun 1976, pengganas Palestin merampas sebuah penerbangan Air France dan memaksanya mendarat di lapangan terbang Entebbe. Seratus daripada 250 penumpang asal ditahan sebagai tebusan sehingga serbuan komando Israel menyelamatkan mereka sepuluh hari kemudian. Pemerintahan Amin berakhir selepas Perang Uganda-Tanzania pada tahun 1979, di mana tentera Tanzania yang dibantu oleh orang buangan Uganda menyerang Uganda dan menggulingkannya. Kejatuhan Amin membawa kelegaan kepada ramai rakyat Uganda dan masyarakat antarabangsa, tetapi negara itu ditinggalkan dalam keadaan ekonomi yang teruk dan perpecahan sosial yang mendalam. Impak pemerintahan Amin terhadap hak asasi manusia adalah sangat buruk, dengan pembunuhan sewenang-wenangnya, kehilangan paksa, dan penyeksaan menjadi perkara biasa. Pengusiran warga Asia bukan sahaja menyebabkan kerugian ekonomi tetapi juga mewujudkan ketegangan kaum yang berpanjangan.

2.3.4. Rejim Yoweri Museveni (1986-kini)

Yoweri Museveni dan Gerakan Penentangan Nasional (NRM) mengambil alih kuasa pada Januari 1986 selepas perang gerila selama enam tahun. Pemerintahan awal Museveni membawa kestabilan dan pertumbuhan ekonomi yang relatif kepada negara yang telah lama dilanda konflik. Walau bagaimanapun, amalan autoritarian dan pencabulan hak asasi manusia berterusan. Parti-parti politik di Uganda dihadkan aktivitinya mulai tahun itu, dalam satu langkah yang kononnya bertujuan untuk mengurangkan keganasan mazhab. Dalam sistem "Pergerakan" tanpa parti yang diperkenalkan oleh Museveni, parti-parti politik terus wujud, tetapi mereka hanya boleh mengendalikan pejabat ibu pejabat. Mereka tidak boleh membuka cawangan, mengadakan perhimpunan, atau mengemukakan calon secara langsung (walaupun calon pilihan raya boleh menjadi ahli parti politik). Satu referendum perlembagaan membatalkan larangan selama sembilan belas tahun ini terhadap politik pelbagai parti pada Julai 2005.

Pada pertengahan hingga akhir 1990-an, Museveni dipuji oleh negara-negara Barat sebagai sebahagian daripada generasi baru pemimpin Afrika. Namun, pemerintahannya dicemari oleh pencerobohan dan pendudukan Republik Demokratik Congo semasa Perang Congo Kedua, yang mengakibatkan anggaran 5.4 juta kematian sejak 1998, dan oleh penyertaan dalam konflik lain di rantau Tasik-Tasik Besar Afrika. Beliau telah bergelut selama bertahun-tahun dalam perang saudara menentang Tentera Penentangan Lord (LRA) pimpinan Joseph Kony, yang mengakibatkan banyak jenayah terhadap kemanusiaan, termasuk perhambaan kanak-kanak, pembunuhan beramai-ramai Atiak, dan pembunuhan besar-besaran lain. Konflik di utara Uganda telah membunuh beribu-ribu orang dan menyebabkan berjuta-juta orang kehilangan tempat tinggal.
Parlimen memansuhkan had penggal presiden pada tahun 2005, didakwa kerana Museveni menggunakan dana awam untuk membayar 2.00 K USD kepada setiap ahli parlimen yang menyokong langkah itu. Ini membolehkan Museveni untuk terus bertanding dalam pilihan raya. Beliau telah dipilih semula dalam pilihan raya umum 2011, 2016, dan 2021. Pilihan raya-pilihan raya ini sering dicemari oleh dakwaan penipuan, penindasan terhadap pembangkang, dan keganasan. Pemimpin pembangkang utama, Kizza Besigye, telah berulang kali ditangkap dan diganggu.
Isu-isu hak asasi manusia, rasuah yang berleluasa, dan konflik serantau terus mencabar Uganda. Walaupun terdapat kemajuan dalam pendidikan dan kesihatan, seperti peningkatan kadar celik huruf dan pengurangan jangkitan HIV, cabaran dalam kesihatan ibu dan ketidaksamaan gender masih berterusan. Petunjuk mengenai rancangan penggantian oleh anak presiden, Muhoozi Kainerugaba, telah meningkatkan ketegangan politik. Masa depan negara bergantung pada usaha menangani isu tadbir urus dan hak asasi manusia, sambil memanfaatkan sumber semula jadi dan manusianya untuk pembangunan mampan. Kerajaan Museveni sering dikritik kerana semakin autoritarian, dengan kebebasan bersuara dan berpersatuan semakin terhad.

3.1. Rupa Bumi dan Iklim

Uganda mempunyai ciri-ciri dataran tinggi yang luas, dengan banjaran gunung utama seperti Banjaran Ruwenzori di barat, yang dilitupi salji secara kekal walaupun berdekatan dengan khatulistiwa. Terdapat juga aktiviti gunung berapi, terutamanya di bahagian barat daya negara yang merupakan sebahagian daripada Lembah Rengkahan Besar. Iklim Uganda secara amnya adalah iklim khatulistiwa, tetapi ia banyak diubahsuai oleh ketinggian. Kebanyakan Uganda mempunyai musim hujan dua kali setahun. Di selatan, musim hujan utama adalah dari Mac hingga Mei, dan musim hujan kedua dari Oktober hingga November. Di utara, musim hujan cenderung berlaku antara April dan Oktober. Suhu tahunan purata adalah sekitar 26 °C. Kepelbagaian iklim ini menyokong pelbagai jenis tumbuh-tumbuhan dan pertanian, tetapi juga menjadikan negara ini terdedah kepada kesan perubahan iklim seperti kemarau dan banjir yang lebih kerap.

3.2. Tasik dan Sungai

Sebahagian besar selatan negara ini sangat dipengaruhi oleh salah satu tasik terbesar di dunia, Tasik Victoria, yang mengandungi banyak pulau. Bandar-bandar terpenting terletak di selatan, berhampiran tasik ini, termasuk ibu kota Kampala dan bandar berdekatan Entebbe. Tasik Kyoga berada di tengah-tengah negara dan dikelilingi oleh kawasan paya yang luas. Selain Tasik Victoria dan Kyoga, terdapat Tasik Albert, Tasik Edward, dan Tasik George yang lebih kecil. Uganda terletak hampir sepenuhnya dalam lembangan Sungai Nil. Nil Victoria mengalir dari Tasik Victoria ke Tasik Kyoga dan seterusnya ke Tasik Albert di sempadan Congo. Ia kemudian mengalir ke utara ke Sudan Selatan. Satu kawasan di timur Uganda dialirkan oleh Sungai Turkwel, sebahagian daripada lembangan saliran dalaman Tasik Turkana. Bahagian paling timur laut Uganda mengalir ke Lembangan Lotikipi, yang kebanyakannya berada di Kenya. Sistem sungai dan tasik ini bukan sahaja penting untuk bekalan air dan perikanan, tetapi juga untuk penjanaan kuasa hidroelektrik.

3.3. Biodiversiti dan Pemuliharaan

Uganda mempunyai 60 kawasan lindungan, termasuk sepuluh taman negara: Taman Negara Bwindi Impenetrable dan Taman Negara Pergunungan Rwenzori (kedua-duanya Tapak Warisan Dunia UNESCO), Taman Negara Kibale, Taman Negara Lembah Kidepo, Taman Negara Tasik Mburo, Taman Negara Gorila Mgahinga, Taman Negara Gunung Elgon, Taman Negara Air Terjun Murchison, Taman Negara Ratu Elizabeth, dan Taman Negara Semuliki.
Uganda adalah rumah kepada sejumlah besar spesies, termasuk populasi gorila gunung di Taman Negara Bwindi Impenetrable, gorila dan monyet emas di Taman Negara Gorila Mgahinga, dan badak air di Taman Negara Air Terjun Murchison. Nangka juga boleh didapati di seluruh negara.

Negara ini mempunyai skor min Indeks Integriti Landskap Hutan 2019 sebanyak 4.36/10, meletakkannya di kedudukan ke-128 secara global daripada 172 negara.
Ekopelancongan menjadi semakin penting kepada ekonomi Uganda, dengan pelancong tertarik kepada hidupan liar yang unik dan landskap yang menakjubkan. Walau bagaimanapun, usaha pemuliharaan menghadapi pelbagai cabaran, termasuk pencerobohan habitat, pemburuan haram, dan kesan perubahan iklim. Kerajaan Uganda, bersama-sama dengan organisasi antarabangsa dan tempatan, sedang berusaha untuk melindungi ekosistem dan biodiversiti negara melalui pengurusan taman negara yang lebih baik, penglibatan komuniti, dan penguatkuasaan undang-undang anti-pemburuan haram.

4.1. Struktur Kerajaan

Presiden Uganda adalah ketua negara dan ketua kerajaan. Presiden melantik seorang naib presiden dan seorang perdana menteri untuk membantunya dalam mentadbir. Parlimen Uganda mempunyai 557 ahli. Ini termasuk wakil kawasan pilihan raya, wakil wanita daerah dan wakil Angkatan Pertahanan Rakyat Uganda. Terdapat juga 5 wakil belia, 5 wakil pekerja, 5 wakil orang kurang upaya, dan 18 ahli ex officio.
Perlembagaan 1995 memperuntukkan sistem pengasingan kuasa antara cabang eksekutif, legislatif, dan kehakiman. Walau bagaimanapun, dalam praktiknya, cabang eksekutif, yang diketuai oleh Presiden, sering dilihat mempunyai pengaruh yang dominan ke atas cabang-cabang lain. Presiden dipilih melalui pilihan raya umum untuk penggal lima tahun. Kabinet menteri dilantik oleh Presiden dan diluluskan oleh Parlimen. Parlimen bertanggungjawab untuk membuat undang-undang dan mengawasi tindakan kerajaan. Sistem kehakiman diketuai oleh Mahkamah Agung, dengan mahkamah-mahkamah rendah di bawahnya.

4.2. Pembahagian Pentadbiran

Sehingga 2022, Uganda dibahagikan kepada empat Wilayah dan 136 daerah. Kawasan luar bandar daerah dibahagikan lagi kepada mukim, paroki, dan kampung. Majlis perbandaran dan majlis bandar raya ditetapkan di kawasan bandar daerah.
Empat wilayah utama ialah Wilayah Tengah, Wilayah Timur, Wilayah Utara, dan Wilayah Barat. Walau bagaimanapun, wilayah-wilayah ini lebih bersifat geografi dan tidak mempunyai fungsi pentadbiran yang signifikan. Kuasa pentadbiran utama terletak pada peringkat daerah. Setiap daerah diketuai oleh seorang Pengerusi Majlis Tempatan V (LC5) yang dipilih dan mempunyai majlis daerahnya sendiri.
Selari dengan pentadbiran negara, lima kerajaan Bantu tradisional masih kekal, menikmati beberapa tahap autonomi terutamanya dalam hal kebudayaan. Kerajaan-kerajaan tersebut ialah Toro, Busoga, Bunyoro, Buganda, dan Rwenzururu. Tambahan pula, beberapa kumpulan cuba memulihkan Ankole sebagai salah satu kerajaan tradisional yang diiktiraf secara rasmi, namun belum berjaya. Beberapa kerajaan dan ketuaan lain diiktiraf secara rasmi oleh kerajaan, termasuk kesatuan ketuaan Alur, ketuaan tertinggi Iteso, ketuaan tertinggi Lango dan negara Padhola. Pengaruh kerajaan-kerajaan tradisional ini berbeza-beza, dengan Kerajaan Buganda mempunyai pengaruh politik dan budaya yang paling ketara.

4.3. Hubungan Luar Negeri

Uganda adalah ahli Komuniti Afrika Timur (EAC), bersama dengan Kenya, Tanzania, Rwanda, Burundi, dan Sudan Selatan. Menurut Protokol Pasaran Bersama Afrika Timur 2010, perdagangan bebas dan pergerakan bebas orang dijamin, termasuk hak untuk tinggal di negara anggota lain untuk tujuan pekerjaan. Protokol ini, bagaimanapun, belum dilaksanakan sepenuhnya kerana permit kerja dan halangan birokrasi, undang-undang, dan kewangan yang lain. Uganda adalah ahli pengasas Pihak Berkuasa Antara Kerajaan Mengenai Pembangunan (IGAD), sebuah blok lapan negara termasuk kerajaan dari Tanduk Afrika, Lembah Nil, dan Tasik-Tasik Besar Afrika. Ibu pejabatnya berada di Bandar Djibouti. Uganda juga merupakan ahli Pertubuhan Kerjasama Islam.
Dasar luar Uganda secara amnya menumpukan pada keselamatan serantau dan integrasi ekonomi. Uganda telah memainkan peranan aktif dalam inisiatif pengaman serantau, terutamanya di Somalia sebagai sebahagian daripada Misi Kesatuan Afrika di Somalia (AMISOM). Walau bagaimanapun, penglibatan Uganda dalam konflik di negara jiran, seperti Perang Congo Kedua, telah menimbulkan kontroversi dan kritikan. Hubungan dengan negara jiran seperti Rwanda dan Sudan Selatan kadangkala tegang disebabkan oleh isu keselamatan sempadan dan dakwaan campur tangan. Uganda mengekalkan hubungan diplomatik dan ekonomi dengan kuasa antarabangsa utama, termasuk Amerika Syarikat, negara-negara Eropah, dan China, yang telah menjadi rakan kongsi pelaburan dan pembangunan yang semakin penting.

4.4. Ketenteraan

Di Uganda, Angkatan Pertahanan Rakyat Uganda (UPDF) berfungsi sebagai angkatan tentera. Bilangan anggota tentera di Uganda dianggarkan seramai 45,000 askar yang bertugas aktif. Tentera Uganda terlibat dalam beberapa misi pengaman dan pertempuran di rantau ini, dengan para pengulas menyatakan bahawa hanya Angkatan Tentera Amerika Syarikat yang dikerahkan di lebih banyak negara. Uganda mempunyai askar yang dikerahkan di kawasan utara dan timur Republik Demokratik Congo dan di Republik Afrika Tengah, Somalia, dan Sudan Selatan.
Misi utama UPDF adalah untuk mempertahankan kedaulatan dan integriti wilayah Uganda, serta menyumbang kepada keselamatan serantau. Di dalam negara, UPDF telah terlibat dalam menangani pemberontakan, terutamanya Tentera Penentangan Lord (LRA) di utara Uganda. Penglibatan UPDF dalam operasi antarabangsa, seperti AMISOM di Somalia, telah meningkatkan profil serantau Uganda tetapi juga mendedahkan tenteranya kepada risiko. Perbelanjaan ketenteraan dan pemodenan UPDF telah menjadi keutamaan bagi kerajaan Museveni. Terdapat kebimbangan mengenai peranan tentera dalam politik dalaman dan dakwaan pencabulan hak asasi manusia oleh anggota UPDF dalam beberapa operasi.

4.5. Isu Rasuah

Transparency International telah menilai sektor awam Uganda sebagai salah satu yang paling korup di dunia. Pada tahun 2016, Uganda menduduki tempat ke-151 terbaik daripada 176 negara dan mempunyai skor 25 pada skala dari 0 (dianggap paling korup) hingga 100 (dianggap bersih).
Bank Dunia dalam Petunjuk Tadbir Urus Sedunia 2015 meletakkan Uganda dalam 12 persentil terburuk di kalangan semua negara. Menurut Laporan Hak Asasi Manusia 2012 Jabatan Negara Amerika Syarikat mengenai Uganda, "Petunjuk Tadbir Urus Sedunia terkini Bank Dunia mencerminkan rasuah adalah masalah yang teruk" dan "negara itu setiap tahun kehilangan 768.9 bilion syiling (286.00 M USD) akibat rasuah."
Ahli parlimen Uganda pada tahun 2014 memperoleh pendapatan 60 kali ganda daripada kebanyakan kakitangan kerajaan, dan mereka menuntut kenaikan yang besar. Ini menyebabkan kritikan dan protes meluas, termasuk penyeludupan dua ekor anak babi ke dalam parlimen pada Jun 2014 untuk menonjolkan rasuah di kalangan ahli parlimen. Para penunjuk perasaan, yang ditangkap, menggunakan perkataan "MPigs" untuk menekankan rungutan mereka.
Satu skandal khusus, yang mempunyai akibat antarabangsa yang signifikan dan menonjolkan kehadiran rasuah di pejabat kerajaan peringkat tinggi, ialah penyelewengan dana penderma sebanyak 12.60 M USD dari Pejabat Perdana Menteri pada tahun 2012. Dana ini "diperuntukkan sebagai sokongan penting untuk membangunkan semula utara Uganda, yang musnah akibat perang 20 tahun, dan Karamoja, wilayah termiskin di Uganda." Skandal ini mendorong EU, United Kingdom, Jerman, Denmark, Ireland, dan Norway untuk menangguhkan bantuan.
Rasuah besar dan kecil yang meluas melibatkan pegawai awam dan sistem naungan politik juga telah menjejaskan iklim pelaburan di Uganda dengan serius. Salah satu bidang risiko rasuah yang tinggi ialah perolehan awam di mana pembayaran tunai bawah meja yang tidak telus sering dituntut daripada pegawai perolehan.
Apa yang akhirnya mungkin memburukkan masalah ini ialah ketersediaan minyak. Rang Undang-Undang Petroleum, yang diluluskan oleh parlimen pada tahun 2012 dan digembar-gemburkan oleh NRM sebagai membawa ketelusan kepada sektor minyak, telah gagal memuaskan hati pengulas politik dan ahli ekonomi domestik dan antarabangsa. Sebagai contoh, Angelo Izama, seorang penganalisis tenaga Uganda di Yayasan Masyarakat Terbuka yang berpangkalan di AS berkata undang-undang baru itu sama seperti "menyerahkan mesin ATM (tunai)" kepada Museveni dan rejimnya. Menurut Global Witness pada tahun 2012, sebuah pertubuhan bukan kerajaan yang menumpukan kepada undang-undang antarabangsa, Uganda kini mempunyai "rizab minyak yang berpotensi untuk menggandakan hasil kerajaan dalam tempoh enam hingga sepuluh tahun, bernilai anggaran 2.40 B USD setahun."
Akta Pertubuhan Bukan Kerajaan (Pindaan), yang diluluskan pada tahun 2006, telah membantutkan produktiviti NGO dengan mewujudkan halangan kepada kemasukan, aktiviti, pembiayaan dan perhimpunan dalam sektor tersebut. Prosedur pendaftaran yang membebankan dan korup (iaitu memerlukan cadangan daripada pegawai kerajaan; pendaftaran semula tahunan), peraturan operasi yang tidak munasabah (iaitu memerlukan pemberitahuan kerajaan sebelum membuat hubungan dengan individu dalam bidang kepentingan NGO), dan prasyarat bahawa semua dana asing mesti melalui Bank Uganda, antara lain, mengehadkan output sektor NGO dengan teruk. Tambahan pula, kebebasan bersuara sektor itu terus dicabuli melalui penggunaan intimidasi, dan Rang Undang-Undang Pengurusan Ketenteraman Awam baru-baru ini (mengehadkan kebebasan berhimpun dengan teruk) hanya akan menambah kepada simpanan peluru kerajaan.
Sebuah dokumen sulit yang bocor mendedahkan skandal di Pejabat Perdana Menteri Uganda, termasuk pengedaran makanan busuk, perbelanjaan berlebihan, tuduhan rampasan tanah, dan pengendalian kontroversi hal ehwal politik. Pendedahan ini menimbulkan persoalan mengenai etika dan ketelusan pejabat tersebut dan melibatkan Charles Odongtho, pakar perhubungan awam OPM.

Kesan rasuah terhadap tadbir urus di Uganda adalah sangat besar, melemahkan kedaulatan undang-undang, mengurangkan akauntabiliti awam, dan memesongkan peruntukan sumber. Ia juga memberi kesan negatif terhadap hak asasi manusia, kerana dana yang sepatutnya digunakan untuk perkhidmatan awam seperti kesihatan dan pendidikan dialihkan, seterusnya menjejaskan hak rakyat untuk mendapatkan taraf hidup yang mencukupi. Pembangunan negara juga terjejas teruk, dengan rasuah menghalang pelaburan, meningkatkan kos menjalankan perniagaan, dan mengurangkan keyakinan orang ramai terhadap institusi kerajaan. Usaha untuk memerangi rasuah sering dilihat sebagai tidak mencukupi atau selektif, dengan pegawai peringkat tinggi jarang didakwa atau disabitkan kesalahan.

4.6. Hak Asasi Manusia

Terdapat banyak bidang yang terus menimbulkan kebimbangan berkaitan hak asasi manusia di Uganda.
Konflik di bahagian utara negara terus menghasilkan laporan mengenai penderaan oleh kedua-dua pihak, iaitu Tentera Penentangan Lord (LRA) yang dipimpin oleh Joseph Kony, dan Tentera Uganda. Seorang pegawai PBB menuduh LRA pada Februari 2009 melakukan "kekejaman yang mengerikan" di Republik Demokratik Congo.
Bilangan orang yang kehilangan tempat tinggal secara dalaman dianggarkan seramai 1.4 juta orang. Penyiksaan terus menjadi amalan yang meluas di kalangan organisasi keselamatan. Serangan terhadap kebebasan politik di negara ini, termasuk penangkapan dan pemukulan ahli parlimen pembangkang, telah membawa kepada kritikan antarabangsa, yang memuncak pada Mei 2005 dengan keputusan kerajaan British untuk menahan sebahagian daripada bantuannya kepada negara itu. Penangkapan pemimpin pembangkang utama Kizza Besigye dan pengepungan Mahkamah Tinggi semasa perbicaraan kes Besigye oleh pasukan keselamatan bersenjata lengkap - sebelum pilihan raya Februari 2006 - membawa kepada kutukan.
Buruh kanak-kanak adalah perkara biasa di Uganda. Ramai pekerja kanak-kanak aktif dalam pertanian. Kanak-kanak yang bekerja di ladang tembakau di Uganda terdedah kepada bahaya kesihatan. Pembantu rumah kanak-kanak di Uganda berisiko mengalami penderaan seksual. Pemerdagangan kanak-kanak berlaku. Perhambaan dan buruh paksa dilarang oleh perlembagaan Uganda.
Jawatankuasa Pelarian dan Imigran AS melaporkan beberapa pelanggaran hak pelarian pada tahun 2007, termasuk pengusiran paksa oleh kerajaan Uganda dan keganasan yang ditujukan terhadap pelarian.
Penyiksaan dan pembunuhan di luar undang-undang telah menjadi masalah yang meluas di Uganda dalam beberapa tahun kebelakangan ini. Sebagai contoh, menurut laporan Jabatan Negara AS 2012, "Pusat Rawatan dan Pemulihan Afrika untuk Mangsa Penyiksaan mencatatkan 170 tuduhan penyiksaan terhadap polis, 214 terhadap UPDF, 1 terhadap polis tentera, 23 terhadap Unit Siasatan Khas, 361 terhadap kakitangan keselamatan yang tidak dinyatakan, dan 24 terhadap pegawai penjara" antara Januari dan September 2012.

Pada September 2009, Museveni enggan membenarkan Kabaka Muwenda Mutebi, raja Baganda, melawat beberapa kawasan Kerajaan Buganda, khususnya daerah Kayunga. Rusuhan berlaku dan lebih 40 orang terbunuh manakala yang lain masih dipenjarakan. Tambahan pula, 9 lagi orang terbunuh semasa demonstrasi "Berjalan ke Tempat Kerja" pada April 2011. Menurut Laporan Dunia 2013 Human Rights Watch mengenai Uganda, kerajaan telah gagal menyiasat pembunuhan yang berkaitan dengan kedua-dua peristiwa ini.
Kebebasan bersuara dan kebebasan media juga sering dihadkan, dengan wartawan dan aktivis menghadapi gangguan, intimidasi, dan penangkapan. Layanan terhadap pembangkang politik dan aktivis hak asasi manusia terus menjadi kebimbangan utama, dengan laporan mengenai penahanan sewenang-wenangnya dan penggunaan kekerasan yang berlebihan oleh pasukan keselamatan.

4.6.1. Hak LGBT

Pada tahun 2007, sebuah akhbar, Red Pepper, menerbitkan senarai lelaki yang didakwa gay; akibatnya, ramai lelaki yang disenaraikan mengalami gangguan.
Pada 9 Oktober 2010, akhbar Uganda Rolling Stone menerbitkan artikel muka depan bertajuk "100 Gambar Homo Teratas Uganda Bocor" yang menyenaraikan nama, alamat, dan gambar 100 homoseksual di samping sepanduk kuning yang bertulis "Gantung Mereka." Akhbar itu juga mendakwa perekrutan homoseksual kanak-kanak Uganda. Penerbitan itu menarik perhatian antarabangsa dan kritikan daripada organisasi hak asasi manusia, seperti Amnesty International, No Peace Without Justice dan Persatuan Lesbian, Gay, Biseksual, Trans dan Interseks Antarabangsa. Menurut aktivis hak gay, ramai rakyat Uganda telah diserang sejak penerbitan itu. Pada 27 Januari 2011, aktivis hak gay David Kato telah dibunuh.
Pada tahun 2009, parlimen Uganda mempertimbangkan Rang Undang-Undang Anti-Homoseksualiti yang akan meluaskan penjenayahan homoseksualiti dengan memperkenalkan hukuman mati bagi orang yang mempunyai sabitan lampau, atau HIV-positif, dan terlibat dalam perlakuan seksual sesama jenis. Rang undang-undang itu termasuk peruntukan bagi rakyat Uganda yang terlibat dalam hubungan seksual sesama jenis di luar Uganda, dengan menyatakan bahawa mereka boleh diekstradisi kembali ke Uganda untuk dihukum, dan termasuk hukuman bagi individu, syarikat, organisasi media, atau pertubuhan bukan kerajaan yang menyokong perlindungan undang-undang untuk homoseksualiti atau sodomi. Pada 14 Oktober 2009, Ahli Parlimen David Bahati mengemukakan rang undang-undang persendirian ahli itu dan dipercayai mendapat sokongan meluas di parlimen Uganda. Kumpulan penggodam Anonymous menggodam laman web kerajaan Uganda sebagai protes terhadap rang undang-undang itu. Sebagai tindak balas kepada kutukan global, perbahasan rang undang-undang itu ditangguhkan, tetapi ia akhirnya diluluskan pada 20 Disember 2013 dan Presiden Museveni menandatanganinya pada 24 Februari 2014. Hukuman mati digugurkan dalam perundangan akhir. Undang-undang itu dikutuk secara meluas oleh masyarakat antarabangsa. Denmark, Belanda, dan Sweden berkata mereka akan menahan bantuan. Pada 28 Februari 2014 Bank Dunia berkata ia akan menangguhkan pinjaman 90.00 M USD, manakala Amerika Syarikat berkata ia sedang mengkaji semula hubungan dengan Uganda. Pada 1 Ogos 2014, Mahkamah Perlembagaan Uganda memutuskan rang undang-undang itu tidak sah kerana ia tidak diluluskan dengan kuorum yang diperlukan. Laporan berita 13 Ogos 2014 mengatakan bahawa peguam negara Uganda telah menggugurkan semua rancangan untuk merayu, mengikut arahan daripada Presiden Museveni yang bimbang tentang reaksi asing terhadap rang undang-undang itu dan yang juga berkata bahawa mana-mana rang undang-undang yang baru diperkenalkan tidak seharusnya menjenayahkan hubungan sesama jenis antara orang dewasa yang bersetuju.
Sehingga 2019, kemajuan di benua Afrika adalah perlahan tetapi berterusan dengan Afrika Selatan menjadi satu-satunya negara di mana perkahwinan sejenis diiktiraf.

5.1. Gambaran Keseluruhan Ekonomi dan Industri Utama

Pada tahun 2015, ekonomi Uganda menjana pendapatan eksport daripada barangan berikut: kopi (402.63 M USD), eksport semula minyak (131.25 M USD), logam asas dan produk (120.00 M USD), ikan (117.56 M USD), jagung (90.97 M USD), simen (80.13 M USD), tembakau (73.13 M USD), teh (69.94 M USD), gula (66.43 M USD), kulit mentah dan kulit (62.71 M USD), biji koko (55.67 M USD), kacang (53.88 M USD), simsim (52.20 M USD), bunga (51.44 M USD), dan produk lain (766.77 M USD).

Negara ini telah mengalami pertumbuhan ekonomi yang konsisten. Pada tahun fiskal 2015-16, Uganda mencatatkan pertumbuhan produk domestik kasar sebanyak 4.6 peratus dalam terma sebenar dan 11.6 peratus dalam terma nominal. Ini berbanding dengan pertumbuhan sebenar 5.0 peratus pada tahun fiskal 2014-15.
Negara ini mempunyai rizab minyak mentah dan gas asli yang sebahagian besarnya belum diterokai. Walaupun pertanian menyumbang 56 peratus daripada ekonomi pada tahun 1986, dengan kopi sebagai eksport utamanya, ia kini telah diatasi oleh sektor perkhidmatan, yang menyumbang 52 peratus daripada KDNK pada tahun 2007. Pada tahun 1950-an, rejim penjajah British menggalakkan kira-kira 500,000 petani sara diri untuk menyertai koperasi. Sejak 1986, kerajaan (dengan sokongan negara asing dan agensi antarabangsa) telah bertindak untuk memulihkan ekonomi yang musnah semasa rejim Idi Amin dan perang saudara berikutnya.

Pada tahun 2012, Bank Dunia masih menyenaraikan Uganda dalam senarai Negara Miskin Berhutang Teruk.
Pertumbuhan ekonomi tidak selalunya membawa kepada pengurangan kemiskinan. Walaupun pertumbuhan tahunan purata sebanyak 2.5 peratus antara 2000 dan 2003, tahap kemiskinan meningkat sebanyak 3.8 peratus pada masa itu. Ini telah menekankan kepentingan mengelakkan pertumbuhan tanpa pekerjaan dan merupakan sebahagian daripada kesedaran yang semakin meningkat dalam kalangan pembangunan mengenai keperluan pertumbuhan saksama bukan sahaja di Uganda, tetapi di seluruh dunia membangun.
Dengan bursa sekuriti Uganda ditubuhkan pada tahun 1996, beberapa ekuiti telah disenaraikan. Kerajaan telah menggunakan pasaran saham sebagai jalan untuk penswastaan. Semua terbitan perbendaharaan kerajaan disenaraikan di bursa sekuriti. Pihak Berkuasa Pasaran Modal telah melesenkan 18 broker, pengurus aset, dan penasihat pelaburan. Sebagai salah satu cara untuk meningkatkan simpanan domestik formal, pembaharuan sektor pencen menjadi tumpuan utama (2007).
Uganda secara tradisinya bergantung kepada Kenya untuk akses ke pelabuhan Lautan Hindi di Mombasa. Usaha telah dipergiatkan untuk mewujudkan laluan akses kedua ke laut melalui pelabuhan tepi tasik Bukasa di Uganda dan Musoma di Tanzania, yang dihubungkan dengan kereta api ke Arusha di pedalaman Tanzania dan ke pelabuhan Tanga di Lautan Hindi.
Uganda adalah ahli Komuniti Afrika Timur dan ahli berpotensi Persekutuan Afrika Timur yang dirancang.
Uganda mempunyai diaspora yang besar, yang kebanyakannya tinggal di Amerika Syarikat dan United Kingdom. Diaspora ini telah banyak menyumbang kepada pertumbuhan ekonomi Uganda melalui kiriman wang dan pelaburan lain (terutamanya hartanah). Menurut Bank Dunia, Uganda menerima pada tahun 2016 anggaran 1.10 B USD dalam kiriman wang dari luar negara, kedua selepas Kenya (1.57 B USD) dalam Komuniti Afrika Timur, dan ketujuh di Afrika. Uganda juga berfungsi sebagai hab ekonomi untuk beberapa negara jiran seperti Republik Demokratik Congo, Sudan Selatan, dan Rwanda.
Biro Perangkaan Uganda mengumumkan inflasi sebanyak 4.6 peratus pada November 2016. Pada 29 Jun 2018, agensi perangkaan Uganda berkata negara itu mencatatkan penurunan inflasi kepada 3.4 peratus pada tahun kewangan berakhir 2017/18 berbanding 5.7 peratus yang dicatatkan pada tahun kewangan 2016/17.
Industri utama Uganda termasuk pemprosesan produk pertanian (kopi, teh, kapas, tembakau, gula), pembuatan bir, tekstil, dan pengeluaran simen. Sektor perlombongan, terutamanya emas dan mineral lain, juga menyumbang kepada ekonomi, walaupun potensinya belum diterokai sepenuhnya. Penemuan rizab minyak yang besar di Lembangan Albertine di barat Uganda dijangka akan mengubah landskap ekonomi negara secara signifikan, dengan pengeluaran dijangka bermula dalam beberapa tahun akan datang. Walau bagaimanapun, cabaran dalam pengurusan hasil minyak, memastikan ketelusan, dan mengelakkan "sumpahan sumber" kekal menjadi kebimbangan utama.

5.2. Isu Kemiskinan

Uganda adalah salah satu negara termiskin di dunia. Pada tahun 2012, 37.8 peratus penduduk hidup dengan kurang daripada 1.25 USD sehari. Walaupun telah mencapai kemajuan besar dalam mengurangkan kadar kemiskinan di seluruh negara daripada 56 peratus penduduk pada tahun 1992 kepada 24.5 peratus pada tahun 2009, kemiskinan masih berakar umbi di kawasan luar bandar negara ini, yang merupakan tempat tinggal bagi 84 peratus rakyat Uganda.

Penduduk di kawasan luar bandar Uganda bergantung kepada pertanian sebagai sumber pendapatan utama dan 90 peratus daripada semua wanita luar bandar bekerja dalam sektor pertanian. Selain kerja pertanian, wanita luar bandar bertanggungjawab menjaga keluarga mereka. Rata-rata wanita Uganda menghabiskan 9 jam sehari untuk kerja-kerja rumah, seperti menyediakan makanan dan pakaian, mengambil air dan kayu api, serta menjaga orang tua, orang sakit dan anak yatim. Wanita secara purata bekerja lebih lama daripada lelaki, antara 12 dan 18 jam sehari, dengan purata 15 jam, berbanding lelaki yang bekerja antara 8 dan 10 jam sehari. Pada tahun 2005, 26% isi rumah diketuai oleh wanita sahaja (FHH), meningkat daripada tahun-tahun sebelumnya akibat kematian lelaki akibat AIDS. Terdapat paling banyak FHH dalam kuintil teratas, mengikut pendapatan (31%). Isi rumah yang diketuai oleh lelaki sahaja dalam kemiskinan juga meningkat ke tahap yang sama seperti FHH, walaupun sedikit kajian telah dilakukan.
Untuk menambah pendapatan mereka, wanita luar bandar mungkin terlibat dalam aktiviti keusahawanan berskala kecil seperti menternak dan menjual baka haiwan tempatan. Namun begitu, disebabkan beban kerja mereka yang berat, mereka mempunyai sedikit masa untuk aktiviti penjanaan pendapatan ini. Golongan miskin tidak dapat menyara anak-anak mereka di sekolah dan dalam kebanyakan kes, kanak-kanak perempuan berhenti sekolah untuk membantu kerja rumah atau berkahwin. Kanak-kanak perempuan lain terlibat dalam kerja seks. Akibatnya, wanita muda cenderung mempunyai pasangan yang lebih tua dan lebih berpengalaman secara seksual dan ini meletakkan wanita pada risiko yang tidak seimbang untuk dijangkiti HIV, menyumbang kira-kira 5.7 peratus daripada semua orang dewasa yang hidup dengan HIV di Uganda.
Ketidaksamaan agihan pendapatan merupakan salah satu faktor utama yang menyumbang kepada kemiskinan. Kekayaan dan peluang sering tertumpu di kawasan bandar dan di kalangan segelintir elit, manakala majoriti penduduk luar bandar terus bergelut dengan kemiskinan. Faktor-faktor lain termasuk akses terhad kepada pendidikan berkualiti, perkhidmatan kesihatan, dan pasaran, serta kesan perubahan iklim terhadap pertanian.
Kerajaan Uganda, dengan sokongan daripada masyarakat antarabangsa dan organisasi bukan kerajaan, telah melaksanakan pelbagai program untuk membasmi kemiskinan dan meningkatkan taraf hidup rakyat. Ini termasuk inisiatif untuk meningkatkan produktiviti pertanian, memperluas akses kepada kredit mikro, meningkatkan infrastruktur, dan menyediakan jaringan keselamatan sosial. Walau bagaimanapun, keberkesanan usaha-usaha ini sering terjejas oleh rasuah, tadbir urus yang lemah, dan kekurangan sumber. Cabaran untuk mengurangkan kemiskinan secara mampan dan mencapai pembangunan yang saksama kekal menjadi keutamaan bagi Uganda.

5.3. Infrastruktur

Pembangunan infrastruktur adalah penting untuk pertumbuhan ekonomi dan pengurangan kemiskinan di Uganda. Walau bagaimanapun, negara ini masih menghadapi cabaran besar dalam menyediakan infrastruktur yang mencukupi dan berkualiti, terutamanya dalam sektor pengangkutan, tenaga, komunikasi, dan bekalan air serta sanitasi. Kerajaan telah mengutamakan pembangunan infrastruktur dalam rancangan pembangunan nasionalnya, dengan pelaburan yang signifikan disalurkan ke projek-projek besar, selalunya dengan bantuan kewangan daripada rakan kongsi antarabangsa seperti China dan Bank Dunia.

5.3.1. Pengangkutan

Pengangkutan jalan raya adalah cara pengangkutan yang paling penting di Uganda. 95% trafik barang dan penumpang dikendalikan oleh trafik jalan raya. Rangkaian jalan raya di Uganda adalah kira-kira 129.47 K km panjang. Kira-kira 4% daripada jalan raya ini berturap, yang bersamaan dengan hanya kira-kira 5.30 K km jalan berturap. Jenis-jenis jalan raya yang berbeza ialah jalan raya kebangsaan (22.01 K km-17%), jalan raya daerah (33.66 K km-26%), jalan raya bandar (9.06 K km-7%), dan jalan raya komuniti (64.73 K km-50%). Jalan raya kebangsaan membentuk kira-kira 17% daripada rangkaian jalan raya tetapi membawa lebih 80% daripada jumlah trafik jalan raya. Di Uganda terdapat 83,000 kereta persendirian yang bermaksud 2.94 kereta bagi setiap 1000 penduduk.
Usaha sedang dijalankan untuk menaik taraf dan memperluas rangkaian jalan raya, terutamanya lebuh raya utama yang menghubungkan pusat-pusat ekonomi dan negara-negara jiran.

Rangkaian kereta api di Uganda adalah kira-kira 1.26 K km panjang. Laluan terpanjang ialah laluan utama dari Kampala ke Tororo (249 km), laluan barat dari Kampala ke Kasese (333 km), laluan utara dari Tororo ke Pakwach (641 km). Sistem kereta api sebahagian besarnya usang dan memerlukan pemulihan yang besar. Terdapat rancangan untuk memodenkan dan memperluaskan rangkaian kereta api, termasuk pembinaan landasan tolok piawai sebagai sebahagian daripada inisiatif serantau.

Uganda mempunyai 36 lapangan terbang. Syarikat penerbangan komersial mengendalikan perkhidmatan penumpang berjadual dari empat lapangan terbang. Uganda kini mempunyai satu lapangan terbang antarabangsa yang berfungsi, Lapangan Terbang Antarabangsa Entebbe, yang terletak 40234 m ^{(25 mile)} barat daya Kampala. Pada 2017, trafik lapangan terbang adalah 1.53 juta penumpang, 8% lebih banyak daripada tahun sebelumnya. Lapangan terbang antarabangsa kedua, Lapangan Terbang Antarabangsa Hoima, sedang dalam pembinaan, sebahagiannya untuk menyokong industri minyak yang sedang berkembang. Pengangkutan water di tasik-tasik utama seperti Tasik Victoria juga memainkan peranan, walaupun infrastruktur pelabuhan dan feri memerlukan penambahbaikan.

5.3.3. Tenaga

Uganda mempunyai sumber tenaga yang banyak, yang diagihkan secara saksama di seluruh negara. Ini termasuk kuasa hidro, biojisim, suria, geoterma, gambut dan bahan api fosil.
Pada tahun 1980-an, majoriti tenaga di Uganda berasal dari arang dan kayu. Walau bagaimanapun, minyak ditemui di kawasan Tasik Albert, berjumlah kira-kira 95.00 M m³ minyak mentah. Heritage Oil menemui salah satu penemuan minyak mentah terbesar di Uganda, dan meneruskan operasinya di sana.
Uganda dan Tanzania menandatangani perjanjian pada 13 September 2016 yang akan menyaksikan kedua-dua negara membina saluran paip minyak mentah sepanjang 1.45 K km, bernilai 3.50 B USD. Saluran Paip Minyak Mentah Uganda-Tanzania (UTCOP), juga dikenali sebagai Saluran Paip Minyak Mentah Afrika Timur (EACOP), akan menjadi yang pertama seumpamanya di Afrika Timur, akan menghubungkan wilayah Hoima yang kaya dengan minyak di Uganda dengan Lautan Hindi melalui pelabuhan Tanga di Tanzania.
Persekitaran yang menggalakkan di Uganda dan kehadiran pelaburan sektor swasta yang luas memberikan peluang unik untuk mencapai matlamat Power Africa. Uganda adalah salah satu daripada beberapa negara Afrika sub-Sahara yang mempunyai pasaran tenaga yang diliberalisasikan dan berdaya maju dari segi kewangan, dengan segmen penjanaan, penghantaran dan pembekalan diasingkan sejak 2001. Terdapat Pihak Berkuasa Kawal Selia Elektrik bebas yang menjalankan kawal selia dan pengawasan sektor. Syarikat pengedaran terbesar, UMEME dimiliki secara persendirian dan mempunyai konsesi 20 tahun untuk pengedaran dan peruncitan. Walau bagaimanapun, negara ini dibahagikan kepada 13 wilayah perkhidmatan luar bandar, dan 6 daripadanya diuruskan oleh syarikat pengedaran kecil. Pengeluar kuasa bebas (IPP) kini menyumbang hampir 60% daripada kapasiti penjanaan. Isu dengan perancangan bersepadu dan ekosistem kewangan masih berterusan.
Bekalan tenaga Uganda sebahagian besarnya bergantung pada kuasa hidroelektrik, dengan beberapa empangan besar di Sungai Nil. Walau bagaimanapun, kebergantungan ini menjadikan bekalan tenaga terdedah kepada kemarau. Kerajaan sedang berusaha untuk mempelbagaikan campuran tenaga dengan membangunkan sumber tenaga boleh diperbaharui lain seperti suria, biojisim, dan geoterma. Penemuan minyak juga dijangka menyumbang kepada bekalan tenaga domestik melalui penapisan tempatan. Walaupun terdapat kemajuan, akses kepada elektrik masih terhad, terutamanya di kawasan luar bandar. Meningkatkan kadar elektrifikasi dan memastikan bekalan tenaga yang boleh dipercayai dan berpatutan adalah penting untuk pembangunan sosioekonomi Uganda.

5.3.4. Bekalan Air dan Sanitasi

Menurut laporan yang diterbitkan pada tahun 2006, sektor bekalan air dan sanitasi Uganda telah mencapai kemajuan yang besar di kawasan bandar sejak pertengahan 1990-an, dengan peningkatan yang besar dalam liputan serta dalam prestasi operasi dan komersial. Pembaharuan sektor dalam tempoh 1998-2003 termasuk pengkomersialan dan pemodenan Perbadanan Air dan Pembetungan Nasional yang beroperasi di bandar-bandar besar dan kecil, serta desentralisasi dan penyertaan sektor swasta di bandar-bandar kecil.
Walaupun pembaharuan ini telah menarik perhatian antarabangsa yang signifikan, 38 peratus penduduk masih tidak mempunyai akses kepada sumber air yang lebih baik pada tahun 2010. Mengenai akses kepada sanitasi yang lebih baik, angka telah berbeza-beza secara meluas. Menurut angka kerajaan, ia adalah 70 peratus di kawasan luar bandar dan 81 peratus di kawasan bandar pada tahun 2011; menurut angka PBB, ia hanya 34 peratus.
Sektor air dan sanitasi diiktiraf sebagai bidang utama di bawah Pelan Tindakan Pembasmian Kemiskinan (PEAP) 2004, kertas strategi utama Uganda untuk memerangi kemiskinan. Menurut laporan yang diterbitkan pada tahun 2006, rangka kerja perbelanjaan komprehensif telah diperkenalkan untuk menyelaraskan sokongan kewangan oleh penderma luar, kerajaan negara, dan pertubuhan bukan kerajaan. PEAP menganggarkan bahawa dari 2001 hingga 2015, kira-kira 1.40 B USD, atau 92.00 M USD setahun, diperlukan untuk meningkatkan liputan bekalan air sehingga 95 peratus, dengan kawasan luar bandar memerlukan 956.00 M USD, kawasan bandar dan bandar besar memerlukan 281.00 M USD, dan bandar kecil memerlukan 136.00 M USD.
Usaha untuk menambah baik akses kepada air bersih dan sanitasi terus menjadi keutamaan, dengan kerajaan dan rakan kongsi pembangunan melabur dalam infrastruktur water, program kebersihan, dan pengurusan sumber air. Cabaran termasuk pertumbuhan penduduk yang pesat, pembandaran, dan kesan perubahan iklim terhadap sumber air.

7.1. Komposisi Etnik

Uganda adalah sebuah negara yang mempunyai kepelbagaian etnik yang tinggi. Kumpulan etnik terbesar ialah Baganda, yang membentuk kira-kira 16.5% daripada populasi (bancian 2014) dan kebanyakannya mendiami wilayah tengah di sekitar Kampala. Kumpulan etnik utama lain termasuk Banyankole (9.6%), Basoga (8.8%), Bakiga (7.1%), Iteso (7.0%), Langi (6.3%), Bagisu (4.9%), Acholi (4.4%), dan Lugbara (3.3%). Terdapat banyak lagi kumpulan etnik yang lebih kecil yang menyumbang kepada baki populasi.
Setiap kumpulan etnik mempunyai bahasa, budaya, dan tradisi mereka sendiri. Kepelbagaian ini kadang-kadang menjadi sumber ketegangan politik dan sosial, tetapi ia juga merupakan aspek penting dalam identiti kebangsaan Uganda. Komuniti India, walaupun kecil bilangannya selepas pengusiran pada tahun 1970-an, telah kembali dan memainkan peranan penting dalam sektor perdagangan dan perniagaan negara. Terdapat juga komuniti kecil orang Eropah dan Arab.

7.2. Bahasa

Swahili, bahasa yang digunakan secara meluas di seluruh rantau Tasik Besar Afrika, telah diluluskan sebagai bahasa rasmi kedua negara pada tahun 2005. Inggeris adalah satu-satunya bahasa rasmi sehingga perlembagaan dipinda pada tahun 2005. Walaupun Swahili tidak digemari oleh populasi berbahasa Bantu di selatan dan barat daya negara, ia merupakan lingua franca yang penting di wilayah utara. Ia juga digunakan secara meluas dalam pasukan polis dan tentera, yang mungkin merupakan hasil sejarah daripada pengambilan orang utara yang tidak seimbang ke dalam pasukan keselamatan semasa zaman penjajahan. Status Swahili dengan itu telah berubah-ubah mengikut kumpulan politik yang berkuasa. Sebagai contoh, Idi Amin, yang berasal dari barat laut, mengisytiharkan Swahili sebagai bahasa kebangsaan.
Bahasa Luganda, bahasa ibunda orang Baganda, digunakan secara meluas di Kampala dan kawasan sekitarnya, dan berfungsi sebagai lingua franca di banyak bahagian tengah dan selatan Uganda. Terdapat lebih 40 bahasa asli lain yang dituturkan di Uganda, yang tergolong dalam keluarga bahasa Bantu, Nilotik, dan Sudan Tengah. Bahasa-bahasa serantau utama lain termasuk Runyankore-Rukiga, Luo (Acholi/Lango), Ateso-Karimojong, dan Lugbara. Kerajaan menggalakkan penggunaan bahasa-bahasa ibunda dalam pendidikan rendah dan dalam media tempatan.

7.3. Agama

Gereja Roman Katolik mempunyai bilangan penganut terbesar (39.3 peratus, turun daripada 41.6 pada tahun 2002), diikuti oleh Anglikan Gereja Uganda (32 peratus, turun daripada 35.9 peratus). Kategori Evangelikal/Pentekostal/Lahir Semula menunjukkan pertumbuhan paling banyak, meningkat daripada 4.7% pada tahun 2002 kepada 11.1% pada tahun 2018. Adventis dan gereja-gereja Protestan lain merangkumi sebahagian besar penganut Kristian yang tinggal, walaupun terdapat juga komuniti Ortodoks Timur yang kecil. Agama yang paling banyak dilaporkan seterusnya di Uganda ialah Islam, dengan penganut Islam mewakili 14% peratus daripada populasi, meningkat daripada 12.1% pada tahun 2002.
Baki populasi menurut bancian 2014 mengikuti agama tradisional (0.1 peratus, turun daripada 1% pada 2002), agama lain (1.4 peratus), atau tidak mempunyai gabungan agama (0.2 peratus).
Agama memainkan peranan penting dalam kehidupan sosial dan politik Uganda. Pemimpin agama sering mempunyai pengaruh yang signifikan dalam komuniti mereka dan kadang-kadang terlibat dalam hal ehwal politik. Kebebasan beragama secara amnya dihormati, walaupun terdapat beberapa ketegangan antara kumpulan agama yang berbeza dari semasa ke semasa.

7.4. Bandar Utama

Uganda mempunyai beberapa pusat bandar utama yang memainkan peranan penting dalam ekonomi dan budaya negara.

• Kampala: Ibu kota dan bandar terbesar Uganda, dengan populasi melebihi 1.5 juta orang (bancian 2014). Kampala ialah pusat politik, ekonomi, dan kebudayaan negara. Ia menempatkan pejabat kerajaan, institusi kewangan utama, universiti, dan pelbagai perniagaan. Bandar ini berkembang pesat dan menghadapi cabaran seperti kesesakan lalu lintas dan perancangan bandar.
• Nansana: Terletak di Daerah Wakiso, berhampiran Kampala. Ia adalah salah satu kawasan perbandaran yang paling pesat membangun, dengan populasi sekitar 365,857 orang (bancian 2014). Ia berfungsi sebagai pusat kediaman dan komersial yang penting.
• Kira: Juga terletak di Daerah Wakiso, Kira adalah satu lagi perbandaran besar berhampiran Kampala, dengan populasi 317,428 orang (bancian 2014). Ia merupakan kawasan kediaman yang popular dan mempunyai beberapa industri ringan.
• Ssabagabo (Makindye-Ssabagabo): Terletak di Daerah Wakiso, ia mempunyai populasi 282,664 (bancian 2014). Ia adalah sebahagian daripada kawasan metropolitan Kampala yang lebih luas.
• Mbarara: Bandar utama di barat Uganda, dengan populasi sekitar 195,160 orang (bancian 2014). Ia adalah pusat perdagangan, pendidikan, dan pentadbiran yang penting untuk wilayah barat. Ia juga menempatkan Universiti Sains dan Teknologi Mbarara.
• Mukono: Terletak di timur Kampala, Mukono mempunyai populasi 162,744 orang (bancian 2014). Ia adalah pusat perdagangan dan pertanian yang sedang berkembang, dan juga menempatkan Universiti Kristian Uganda.

Bandar-bandar lain yang penting termasuk Gulu di utara, Jinja (terkenal dengan sumber Sungai Nil), Mbale di timur, dan Fort Portal di barat. Pembandaran yang pesat di Uganda membawa kedua-dua peluang dan cabaran, termasuk keperluan untuk infrastruktur yang lebih baik, perumahan, dan perkhidmatan sosial.

8.1. Pendidikan

Sistem pendidikan Uganda, walaupun kurang dalam banyak bidang, telah menyaksikan perubahan ketara sejak akhir 1990-an. Sistem pendidikan distrukturkan supaya kanak-kanak menghabiskan tujuh tahun di sekolah rendah, enam tahun di sekolah menengah, dan tiga hingga lima tahun di sekolah pasca menengah. Pada tahun 1997, kerajaan mengisytiharkan bahawa sekolah rendah akan percuma untuk semua kanak-kanak. Pindaan ini telah membawa faedah yang besar. Pada tahun 1986, hanya dua juta kanak-kanak yang menghadiri sekolah rendah. Menjelang tahun 1999, enam juta kanak-kanak menghadiri sekolah rendah, dan angka ini terus meningkat.

Berikutan keuntungan ketara dalam akses kepada pendidikan rendah sejak 1997 apabila pendidikan rendah sejagat (UPE) diperkenalkan, Uganda pada tahun 2007 menjadi negara pertama di Afrika sub-Sahara yang memperkenalkan pendidikan menengah sejagat (USE). Ini membawa kepada peningkatan dalam pendaftaran sekolah menengah rendah hampir 25% antara 2007 dan 2012.
Pada bancian 2002, Uganda mempunyai kadar celik huruf sebanyak 66.8 peratus (76.8 peratus lelaki dan 57.7 peratus wanita). Perbelanjaan awam untuk pendidikan adalah pada 5.2 peratus daripada KDNK 2002-2005.
Sehingga 2020, laman web NCHE menyenaraikan 46 universiti swasta yang diakreditasi, termasuk Universiti Makerere, Universiti Sains dan Teknologi Mbarara, Universiti Kyambogo, Universiti Gulu, Universiti Kristian Uganda, Universiti Antarabangsa Kampala.
Walaupun terdapat kemajuan dalam akses, kualiti pendidikan kekal sebagai cabaran utama. Kekurangan guru terlatih, sumber pengajaran yang tidak mencukupi, dan saiz kelas yang besar menjejaskan hasil pembelajaran. Kadar keciciran juga tinggi, terutamanya di kalangan kanak-kanak perempuan dan di kawasan luar bandar. Kerajaan sedang berusaha untuk menangani isu-isu ini melalui pelbagai pembaharuan dan pelaburan dalam sektor pendidikan.

8.2. Kesihatan

Terdapat lapan doktor bagi setiap 100,000 orang pada awal 2000-an. Penghapusan yuran pengguna di kemudahan kesihatan negeri Uganda pada tahun 2001 telah menyebabkan peningkatan 80 peratus dalam lawatan, dengan lebih separuh daripada peningkatan ini datang daripada 20 peratus penduduk termiskin. Dasar ini telah disebut sebagai faktor utama dalam membantu Uganda mencapai Matlamat Pembangunan Mileniumnya dan sebagai contoh kepentingan ekuiti dalam mencapai matlamat tersebut. Walaupun dasar ini, ramai pengguna dinafikan penjagaan jika mereka tidak menyediakan peralatan perubatan mereka sendiri, seperti yang berlaku dalam kes Jennifer Anguko yang mendapat publisiti meluas. Komunikasi yang lemah dalam hospital, kepuasan yang rendah terhadap perkhidmatan kesihatan dan jarak ke penyedia perkhidmatan kesihatan menjejaskan penyediaan penjagaan kesihatan berkualiti kepada penduduk Uganda, dan terutamanya bagi mereka yang tinggal dalam isi rumah miskin dan diketuai oleh warga emas. Penyediaan subsidi untuk penduduk miskin dan luar bandar, bersama dengan peluasan perkongsian awam-swasta, telah dikenal pasti sebagai peruntukan penting untuk membolehkan populasi yang terdedah mengakses perkhidmatan kesihatan.

Jangka hayat semasa lahir dianggarkan 63.4 tahun pada 2019. Kadar kematian bayi adalah kira-kira 61 kematian bagi setiap 1,000 kanak-kanak pada 2012.
Pada Julai 2012, terdapat wabak Ebola di Daerah Kibaale negara itu. Pada 4 Oktober 2012, Kementerian Kesihatan secara rasmi mengisytiharkan tamatnya wabak itu selepas sekurang-kurangnya 16 orang meninggal dunia.
Kementerian Kesihatan mengumumkan pada 16 Ogos 2013 bahawa tiga orang telah meninggal dunia di utara Uganda akibat wabak yang disyaki Demam Berdarah Congo Crimean.
Uganda telah menjadi antara kisah kejayaan HIV yang jarang berlaku. Kadar jangkitan sebanyak 30 peratus daripada populasi pada tahun 1980-an jatuh kepada 6.4 peratus menjelang akhir tahun 2008. Sementara itu, amalan berpantang didapati telah berkurangan.
Kurang daripada separuh daripada semua wanita yang aktif secara seksual dan belum berkahwin menggunakan kaedah kontraseptif moden, satu pecahan yang hampir tidak berubah dari tahun 2000 hingga 2011. Walau bagaimanapun, hanya ≈26% wanita yang berkahwin menggunakan kontraseptif pada tahun 2011. Penggunaan kontraseptif juga berbeza dengan ketara antara wanita miskin (≈15%) dan wanita kaya (≈40%). Akibatnya, wanita Uganda mempunyai ≈6 anak manakala mereka lebih suka mempunyai sekitar ≈4 anak. Menurut Tinjauan Demografi dan Kesihatan Uganda (DHS) 2011, lebih daripada 40% kelahiran tidak dirancang. Pada tahun 2010, Kementerian Kesihatan Uganda menganggarkan bahawa pengguguran yang tidak selamat menyumbang kepada 8% kematian ibu di negara itu. Tinjauan Kesihatan Demografi Uganda (UDHS) 2006 menunjukkan bahawa kira-kira 6,000 wanita meninggal dunia setiap tahun akibat komplikasi berkaitan kehamilan. Kajian rintis pada tahun 2012 oleh Sistem Kesihatan Masa Depan telah menunjukkan bahawa kadar ini boleh dikurangkan dengan ketara dengan melaksanakan skim baucar untuk perkhidmatan kesihatan dan pengangkutan ke klinik.
Prevalens pencacatan genital wanita (FGM) adalah rendah: menurut laporan UNICEF 2013, hanya 1 peratus wanita di Uganda telah menjalani FGM, dengan amalan itu adalah haram di negara ini.
Malaria kekal sebagai masalah kesihatan awam utama, terutamanya di kalangan kanak-kanak dan wanita hamil. Penyakit berjangkit lain seperti batuk kering dan penyakit berkaitan cirit-birit juga lazim. Sistem penjagaan kesihatan negara menghadapi cabaran seperti kekurangan kakitangan perubatan, bekalan ubat-ubatan yang tidak mencukupi, dan akses terhad kepada perkhidmatan berkualiti, terutamanya di kawasan luar bandar.

8.3. Keselamatan Awam dan Penguatkuasaan Undang-undang

Pasukan Polis Uganda adalah pasukan polis kebangsaan. Ketuanya dipanggil Ketua Inspektor Jeneral Polis (IGP), kini Abbas Byakagaba. Byakagaba menggantikan bekas IGP, Geoffrey Tumusiime pada 18 Mei 2024. Pengambilan ke dalam pasukan dilakukan setiap tahun.
Angkatan Demokratik Bersekutu adalah pasukan pemberontak ganas yang menentang kerajaan Uganda. Pemberontak ini adalah musuh Angkatan Pertahanan Rakyat Uganda dan sekutu Al-Shabaab.
Keselamatan awam di Uganda menghadapi pelbagai cabaran, termasuk jenayah biasa seperti rompakan, kecurian, dan serangan. Jenayah terancang dan jenayah rentas sempadan juga menjadi kebimbangan. Sistem penguatkuasaan undang-undang dan keadilan jenayah sering dikritik kerana rasuah, kekurangan sumber, dan kecekapan yang rendah. Kepercayaan orang ramai terhadap polis kadangkala rendah disebabkan oleh laporan mengenai kekejaman polis dan rasuah. Usaha sedang dijalankan untuk memperkukuh kapasiti pasukan polis dan meningkatkan akauntabiliti dalam sistem keadilan jenayah. Walau bagaimanapun, cabaran yang mendalam dalam memastikan keselamatan awam dan kedaulatan undang-undang yang berkesan masih wujud.

9.1. Media Massa

Uganda mempunyai beberapa saluran media yang bersiaran di dalam dan di luar negara. Mereka meliputi berita, majalah, sukan, perniagaan dan hiburan.
Akhbar Uganda yang popular termasuk:

• New Vision
• Daily Monitor
• Bukedde
• The Observer
• East African Business Week
• Red Pepper

Stesen televisyen yang paling popular di Uganda termasuk:

• Perbadanan Penyiaran Uganda (UBC)
• NTV
• NBS Television
• Sanyuka TV
• Baba TV
• Top TV
• Spark TV

Semua media dikawal selia di bawah Suruhanjaya Komunikasi Uganda (UCC).
Walaupun terdapat pelbagai saluran media, landskap kebebasan media di Uganda menghadapi cabaran. Wartawan dan organisasi media kadangkala menghadapi tekanan politik, gangguan, dan sekatan, terutamanya apabila melaporkan isu-isu sensitif atau mengkritik kerajaan. Undang-undang seperti Akta Penyalahgunaan Komputer telah digunakan untuk menyekat kebebasan bersuara dalam talian.

9.2. Sukan

Bola sepak adalah sukan kebangsaan di Uganda. Pasukan bola sepak kebangsaan Uganda, yang digelar "The Cranes", dikawal oleh Persekutuan Persatuan Bola Sepak Uganda. Mereka tidak pernah layak ke pusingan akhir Piala Dunia FIFA. Pencapaian terbaik mereka dalam Piala Negara-Negara Afrika adalah tempat kedua pada 1978. Antara kelab, SC Villa adalah yang paling berjaya, setelah memenangi liga kebangsaan 16 kali dan telah mara ke perlawanan akhir Piala Juara-Juara Kelab Afrika pada 1991, satu pencapaian yang juga dicapai oleh Simba SC pada 1972. KCCA berada di tempat kedua dalam kemenangan liga kebangsaan dengan 13 kali.

Sehingga 2020, Uganda di Sukan Olimpik telah memenangi sejumlah dua pingat emas, tiga perak, dan dua gangsa; empat daripadanya dalam tinju dan tiga dalam olahraga. Di Sukan Komanwel, Uganda telah mengumpul 13 pingat emas dan sejumlah 49 pingat, semuanya dalam tinju dan olahraga.
Pasukan tinju kebangsaan Uganda dipanggil The Bombers. Mereka telah memenangi empat pingat di Sukan Olimpik Musim Panas dari 1968 hingga 1980, serta dua pingat di Kejohanan Tinju Amatur Dunia 1974. Peninju terkenal termasuk Cornelius Boza-Edwards, Justin Juuko, Ayub Kalule, John Mugabi, Eridadi Mukwanga, Joseph Nsubuga, Kassim Ouma, Sam Rukundo dan Leo Rwabwogo.

Dalam olahraga, John Akii-Bua memenangi pingat emas Olimpik pertama untuk Uganda. Pada Sukan Olimpik Musim Panas 1972 di Munich, beliau memenangi perlumbaan 400m berpagar dengan catatan masa rekod dunia 47.82 saat. Pelari 400 meter Davis Kamoga memperoleh pingat gangsa di Sukan Olimpik Musim Panas 1996 di Atlanta dan pingat perak di Kejohanan Dunia 1997. Dorcus Inzikuru memenangi lari berhalangan 3000 m di Kejohanan Dunia 2005 dan Sukan Komanwel 2006.
Stephen Kiprotich telah memenangi maraton di Sukan Olimpik Musim Panas 2012 di London dan Kejohanan Dunia 2013, dan menduduki tempat kedua di Maraton Tokyo 2015. Joshua Cheptegei telah memenangi perlumbaan 10 km di Kejohanan Dunia, Kejohanan Olahraga Rentas Desa Dunia dan Sukan Komanwel, dan telah mencatat rekod dunia dalam 5 km dan 15 km. Halimah Nakaayi memenangi perlumbaan 800 meter di Kejohanan Dunia 2019.
Dalam kriket, Uganda adalah sebahagian daripada pasukan Afrika Timur yang layak ke Piala Dunia Kriket pada 1975. Baru-baru ini pasukan kriket kebangsaan Uganda layak ke Piala Dunia T20 ICC 2024.
Negara ini mempunyai pasukan bola keranjang kebangsaan yang semakin berjaya. Ia digelar "The Silverbacks", dan membuat penampilan sulungnya di Kejohanan FIBA Afrika 2015.
Pada Julai 2011, Kampala, Uganda layak ke Siri Dunia Liga Kecil 2011 di Williamsport, Pennsylvania buat kali pertama, mengalahkan pasukan besbol Arab Saudi Dharan LL, walaupun komplikasi visa menghalang mereka daripada menghadiri siri itu. Pasukan Liga Kecil dari Uganda layak dan menghadiri Siri Dunia Liga Kecil 2012.

9.3. Sinema

Industri filem Uganda masih muda. Ia berkembang pesat, tetapi masih menghadapi pelbagai cabaran. Terdapat sokongan untuk industri ini seperti yang dilihat dalam percambahan festival filem seperti Amakula, Festival Filem Antarabangsa Pearl, Maisha African Film Festival dan Manya Human Rights Festival. Walau bagaimanapun, pembikin filem bergelut dengan pasaran bersaing dari negara lain di benua itu seperti Nigeria dan Afrika Selatan selain filem bajet besar dari Hollywood.
Filem pertama yang diiktiraf secara umum yang dihasilkan sepenuhnya oleh rakyat Uganda ialah Feelings Struggle, yang diarahkan dan ditulis oleh Hajji Ashraf Ssemwogerere pada tahun 2005. Ini menandakan tahun kebangkitan filem di Uganda, satu masa di mana ramai peminat berbangga untuk mengklasifikasikan diri mereka sebagai ahli sinematografi dalam pelbagai kapasiti.
Industri filem tempatan terpolarisasi antara dua jenis pembikin filem. Yang pertama ialah pembikin filem yang menggunakan pendekatan gerila era filem video Nollywood dalam pembikinan filem, menghasilkan gambar dalam masa kira-kira dua minggu dan menayangkannya di dewan video sementara. Yang kedua ialah pembikin filem yang mempunyai estetika filem, tetapi dengan dana terhad terpaksa bergantung pada perebutan wang penderma yang kompetitif.
Walaupun pawagam di Uganda berkembang, ia masih menghadapi cabaran besar. Bersama-sama dengan masalah teknikal seperti memperhalusi kemahiran lakonan dan penyuntingan, terdapat isu mengenai pembiayaan dan kekurangan sokongan serta pelaburan kerajaan. Tiada sekolah di negara ini yang khusus untuk filem, bank tidak memberikan kredit kepada usaha filem, dan pengedaran serta pemasaran filem masih lemah.
Suruhanjaya Komunikasi Uganda (UCC) sedang menyediakan peraturan mulai 2014 yang menghendaki televisyen Uganda menyiarkan 70 peratus kandungan Uganda dan daripada jumlah ini, 40 peratus adalah produksi bebas. Dengan penekanan pada filem Uganda dan peraturan UCC yang memihak kepada produksi Uganda untuk televisyen arus perdana, filem Uganda mungkin menjadi lebih menonjol dan berjaya dalam masa terdekat. Fenomena "Wakaliwood", yang terkenal dengan filem aksi bajet rendah yang dihasilkan di Kampala, telah mendapat perhatian antarabangsa dan menunjukkan potensi kreatif industri filem tempatan.

9.4. Budaya Makanan

Makanan Uganda mencerminkan kepelbagaian etnik dan hasil pertanian tempatan. Makanan ruji utama termasuk matoke (sejenis pisang tanduk yang dikukus dan dilenyek), posho (juga dikenali sebagai ugali, sejenis bubur jagung pekat), ubi kayu, keledek, dan kekacang. Daging seperti daging lembu, kambing, dan ayam adalah popular, begitu juga ikan dari banyak tasik dan sungai di negara ini (terutamanya tilapia dan hinggap Nil).
Hidangan sering diiringi dengan sos atau stu yang dibuat daripada kacang tanah (seperti groundnut sauce atau binyebwa), sayur-sayuran, atau daging. Buah-buahan tropika seperti mangga, nanas, dan nangka banyak terdapat dan dinikmati secara meluas. Makanan jalanan juga popular, dengan hidangan seperti rolex (capati yang digulung dengan telur dadar dan sayur-sayuran) menjadi kegemaran ramai.
Minuman tradisional termasuk waragi (sejenis gin tempatan yang disuling daripada pisang atau ubi kayu) dan pelbagai jenis bir yang diperbuat daripada pisang, sekoi, atau sorgum. Teh (chai) juga diminum secara meluas, selalunya dengan susu dan gula.

9.5. Warisan Dunia

Uganda mempunyai tiga tapak yang diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO, yang menonjolkan kekayaan semula jadi dan budaya negara:
1. Makam Raja-Raja Buganda di Kasubi: Diiktiraf pada tahun 2001, tapak ini merupakan tempat pengebumian empat Kabaka (raja) Buganda dan merupakan pusat rohani dan kebudayaan yang penting bagi orang Baganda. Struktur utama, Muzibu Azaala Mpanga, adalah contoh seni bina tradisional yang mengagumkan yang dibina sepenuhnya daripada bahan semula jadi. Walaupun sebahagian besar tapak ini musnah dalam kebakaran pada tahun 2010, usaha pemulihan sedang dijalankan.
2. Taman Negara Bwindi yang Tidak Dapat Ditembusi: Diiktiraf pada tahun 1994, taman ini terkenal dengan biodiversitinya yang luar biasa dan merupakan rumah kepada kira-kira separuh daripada populasi gorila gunung yang terancam di dunia. Ia juga melindungi pelbagai spesies mamalia, burung, dan tumbuhan lain.
3. Taman Negara Pergunungan Rwenzori: Diiktiraf pada tahun 1994, taman ini merangkumi Banjaran Ruwenzori yang megah, juga dikenali sebagai "Pergunungan Bulan." Ia terkenal dengan glasier, air terjun, tasik, dan flora yang unik, termasuk spesies gergasi seperti lobelia dan groundsel.
Tapak-tapak ini bukan sahaja penting untuk pemuliharaan dan pelancongan tetapi juga memainkan peranan penting dalam memelihara warisan semula jadi dan budaya Uganda untuk generasi akan datang.