Brunei

3.1. Sejarah Awal

Kawasan yang kini merangkumi Brunei telah mengambil bahagian dalam Jalan Jed Maritim, sebagaimana yang dipastikan oleh penyelidikan arkeologi. Rangkaian perdagangan ini wujud selama 3,000 tahun, antara 2000 SM hingga 1000 M. Petempatan yang dikenali sebagai Vijayapura merupakan sebuah negara vasal kepada empayar Buddha Srivijaya dan dipercayai terletak di barat laut Borneo, berkembang pesat pada abad ke-7. Vijayapura sendiri pada sejarah awalnya merupakan sisa daripada keruntuhan tamadun Funan yang pelbagai etnik: Austronesia, Austroasiatik, dan India; yang sebelum ini terletak di Kemboja kini. Srivijaya alternatif yang dikenali sebagai Vijayapura yang merujuk kepada Brunei ini, dikenali oleh sumber-sumber Arab sebagai "Sribuza".

Salah satu catatan China terawal mengenai sebuah kerajaan merdeka di Borneo ialah surat bertarikh 977 M kepada maharaja China daripada pemerintah Boni, yang dipercayai oleh sesetengah sarjana merujuk kepada Borneo. Orang Brunei mendapatkan semula kemerdekaan mereka daripada Srivijaya berikutan tercetusnya perang Jawa-Sumatera. Pada tahun 1225, pegawai China Zhao Rukuo melaporkan bahawa Boni mempunyai 100 kapal perang untuk melindungi perdagangannya, dan terdapat kekayaan besar dalam kerajaan tersebut. Marco Polo dalam memoirnya mencadangkan bahawa Khan Agung atau pemerintah Empayar Mongol, telah cuba dan gagal berkali-kali untuk menyerang "Jawa Besar" yang merupakan nama Eropah untuk Borneo yang dikuasai oleh Brunei.

Menurut Wang Zhenping, pada tahun 1300-an, Yuan Dade nanhai zhi atau "catatan laut selatan zaman Dade dinasti Yuan" melaporkan bahawa Brunei telah menakluki atau mentadbir Sarawak dan Sabah serta kerajaan-kerajaan Filipina seperti Butuan, Sulu, Ma-i (Mindoro), Malilu 麻裏蘆 (Manila), Shahuchong 沙胡重 (Siocon atau Zamboanga), Yachen 啞陳 (Oton), dan 文杜陵 Wenduling (Mindanao), yang kemudiannya akan mendapatkan semula kemerdekaan mereka.

Pada abad ke-14, manuskrip Jawa Nagarakretagama, yang ditulis oleh Prapanca pada tahun 1365, menyebut Barune sebagai negeri bawahan kepada kerajaan Hindu Majapahit, yang perlu membayar ufti tahunan sebanyak 40 kati kapur barus. Pada tahun 1369, Sulu yang juga dahulunya sebahagian daripada Majapahit, telah berjaya memberontak dan kemudian menyerang Boni, serta menceroboh Pantai Timur Laut Borneo dan selepas itu menjarah ibu kota untuk mendapatkan harta dan emas termasuk merampas dua biji mutiara suci. Sebuah armada dari Majapahit berjaya mengusir orang Sulu, tetapi Boni menjadi lebih lemah selepas serangan itu. Sebuah laporan China dari tahun 1371 menggambarkan Boni sebagai miskin dan dikawal sepenuhnya oleh Majapahit. Apabila laksamana China Zheng He melawat Brunei pada awal abad ke-15, beliau mengasaskan sebuah pelabuhan perdagangan utama yang turut disertai oleh orang Cina yang aktif berdagang dengan China.

Replika stupa yang boleh ditemui di Pusat Sejarah Brunei menjelaskan bahawa agama Hindu-Buddha pada suatu masa dahulu pernah dianut oleh penduduk Brunei. Ini kerana sudah menjadi kebiasaan para musafir agama tersebut, apabila mereka sampai di suatu tempat, mereka akan mendirikan stupa sebagai tanda serta pemberitahuan mengenai kedatangan mereka untuk mengembangkan agama tersebut di tempat itu.

3.2. Pembentukan dan Perkembangan Kesultanan

Pada abad ke-15, Boni telah memisahkan diri daripada Majapahit dan kemudian memeluk Islam, lalu bertukar menjadi Kesultanan Brunei yang merdeka. Brunei menjadi sebuah negara Hashemite apabila ia membenarkan Emir Arab Mekah, Syarif Ali, untuk menjadi sultan ketiganya. Islam mula berkembang dengan sangat pesat di Kesultanan Brunei sejak Syarif Ali diangkat menjadi Sultan Brunei ke-3 pada tahun 1425 M kerana sultan sebelumnya mengahwinkan puterinya dengan Syarif Ali. Sultan Syarif Ali adalah seorang Ahlul Bait dari keturunan cucu Rasulullah SAW iaitu Amirul Mukminin Hasan, sebagaimana yang tercantum dalam Batu Tarsilah dari abad ke-18 M yang terdapat di Bandar Seri Begawan. Keturunan Sultan Syarif Ali ini kemudian juga berkembang menurunkan sultan-sultan di sekitar wilayah Kesultanan Brunei iaitu menurunkan Sultan-Sultan Sambas dan Sulu.

Sebagaimana adat untuk hubungan rapat dan perikatan di Asia Tenggara, keluarga diraja Luzon telah berkahwin campur dengan kerabat diraja Kesultanan Brunei. Perkahwinan campur merupakan strategi biasa bagi negara-negara Asia Tenggara untuk meluaskan pengaruh mereka. Walau bagaimanapun, kuasa Brunei yang Islamik tidaklah tanpa saingan di Borneo kerana ia mempunyai saingan Hindu dalam sebuah negeri yang diasaskan oleh orang India bernama Kutai di selatan yang berjaya mereka kuasai tetapi tidak musnahkan.

Namun begitu, menjelang abad ke-16, Islam telah bertapak kukuh di Brunei, dan negara ini telah membina salah sebuah masjid terbesarnya. Pada tahun 1578, Alonso Beltrán, seorang pengembara Sepanyol, menggambarkannya sebagai setinggi lima tingkat dan dibina di atas air.

Brunei mencapai zaman kegemilangannya sebagai sebuah empayar maritim melalui perdagangan antara abad ke-15 hingga ke-17. Zaman ini menyaksikan Kesultanan Brunei meluaskan pengaruhnya ke seluruh pulau Borneo dan Filipina di sebelah utaranya. Semasa pemerintahan Sultan Bolkiah (1485-1528), yang terkenal dengan pengembaraan lautnya dan pernah menakluki Manila buat seketika, kesultanan ini mencapai puncak kekuasaannya. Empayar Brunei ketika itu dikatakan menguasai sebahagian besar Borneo, termasuk Sarawak dan Sabah moden, serta kepulauan Sulu dan pulau-pulau di hujung barat laut Borneo. Terdapat juga dakwaan mengenai kawalan sejarahnya ke atas Seludong, yang mana para sarjana Asia Tenggara percaya nama lokasi tersebut sebenarnya merujuk kepada Gunung Selurong di Indonesia, atau Sungai Serudong di timur Sabah. Negara maritim Brunei telah dilawati oleh kru yang terselamat dari Ekspedisi Magellan pada tahun 1521.

Sultan Brunei kemudian campur tangan dalam konflik wilayah antara Tondo Hindu dan Manila Muslim di Filipina dengan melantik Raja Ache dari Manila yang berketurunan Brunei sebagai laksamana tentera laut Brunei dalam persaingan menentang Tondo dan sebagai penguat kuasa kepentingan Brunei di Filipina. Beliau kemudiannya bertemu dengan ekspedisi Magellan di mana Antonio Pigafetta mencatatkan bahawa atas perintah datuknya, Sultan Brunei, Ache sebelum ini telah menjarah kota Buddha Loue di Barat Daya Borneo kerana setia kepada agama lama dan memberontak terhadap kuasa Kesultanan.

Satu peristiwa penting dalam tempoh ini ialah Perang Kastila pada tahun 1578. Sepanyol mengisytiharkan perang, merancang untuk menyerang dan menawan Kota Batu, ibu kota Brunei ketika itu. Ini sebahagiannya berdasarkan bantuan dua bangsawan Brunei, Pengiran Seri Lela dan Pengiran Seri Ratna. Pengiran Seri Lela telah pergi ke Manila, yang ketika itu merupakan pusat tanah jajahan Sepanyol. Manila sendiri telah ditawan dari Brunei, dikristiankan dan dijadikan wilayah Virreinato Nueva España yang berpusat di Bandar Mexico. Pengiran Seri Lela datang untuk menawarkan Brunei sebagai negeri ufti kepada Sepanyol sebagai balasan bantuan untuk merampas kembali takhta yang dirampas oleh saudaranya, Sultan Saiful Rijal. Sepanyol bersetuju bahawa jika mereka berjaya menakluki Brunei, Pengiran Seri Lela akan dilantik sebagai sultan, manakala Pengiran Seri Ratna akan menjadi Bendahara yang baru.

Pada Mac 1578, sebuah armada Sepanyol yang baru telah tiba dari Mexico dan menetap di Filipina. Mereka diketuai oleh De Sande, yang bertindak sebagai Capitán-General. Beliau menganjurkan sebuah ekspedisi dari Manila ke Brunei, yang terdiri daripada 400 orang Sepanyol dan Mexico, 1,500 orang asli Filipina, dan 300 orang Borneo. Kempen ini adalah salah satu daripada banyak kempen, yang juga termasuk tindakan di Mindanao dan Kepulauan Sulu. Komposisi kaum di pihak Kristian adalah pelbagai kerana ia biasanya terdiri daripada Mestizo, Mulatto dan Amerindian (Aztek, Maya dan Inca) yang dikumpulkan dan dihantar dari Mexico dan diketuai oleh pegawai Sepanyol yang telah bekerjasama dengan orang asli Filipina dalam kempen ketenteraan di seluruh Asia Tenggara. Pihak Muslim juga sama pelbagai kaumnya. Selain pahlawan Melayu asli, Empayar Uthmaniyah telah berulang kali menghantar ekspedisi ketenteraan ke Aceh yang berdekatan. Ekspedisi ini terdiri terutamanya daripada orang Turki, Mesir, Swahili, Somali, Sindhi, Gujarati dan Malabari. Pasukan ekspedisi ini juga telah tersebar ke kesultanan berdekatan lain seperti Brunei dan telah mengajar taktik dan teknik pertempuran baru tentang cara menempa meriam.

Akhirnya, Sepanyol menawan ibu kota pada 16 April 1578, dengan bantuan Pengiran Seri Lela dan Pengiran Seri Ratna. Sultan Saiful Rijal dan Paduka Seri Begawan Sultan Abdul Kahar terpaksa melarikan diri ke Meragang kemudian ke Jerudong. Di Jerudong, mereka membuat rancangan untuk mengusir tentera penakluk dari Brunei. Mengalami kematian yang tinggi akibat wabak kolera atau disentri, Sepanyol memutuskan untuk meninggalkan Brunei dan kembali ke Manila pada 26 Jun 1578, selepas 72 hari. Pengiran Seri Lela meninggal dunia pada Ogos atau September 1578, mungkin akibat penyakit yang sama yang dihidapi oleh sekutu Sepanyolnya. Terdapat syak wasangka bahawa sultan yang sah mungkin telah diracun oleh sultan yang memerintah. Anak perempuan Seri Lela, seorang puteri Brunei, "Putri", telah pergi bersama Sepanyol; beliau meninggalkan tuntutannya terhadap takhta dan kemudian berkahwin dengan seorang Tagalog Kristian bernama Agustín de Legazpi de Tondo. Agustin de Legaspi bersama keluarga dan rakan-rakannya tidak lama kemudian terlibat dalam Konspirasi Para Maharlika, satu percubaan oleh orang Filipina untuk berhubung dengan Kesultanan Brunei dan Kesyogunan Jepun untuk mengusir orang Sepanyol dari Filipina. Walau bagaimanapun, selepas Sepanyol menindas konspirasi tersebut, bangsawan keturunan Brunei dari Manila pra-kolonial telah dibuang negeri ke Guerrero, Mexico yang kemudiannya menjadi pusat perang kemerdekaan Mexico menentang Sepanyol.

Catatan tempatan Brunei mengenai Perang Kastila sangat berbeza daripada pandangan umum mengenai peristiwa tersebut. Apa yang dipanggil Perang Kastila dilihat sebagai episod heroik, dengan orang Sepanyol dihalau oleh Bendahara Sakam, yang dikatakan sebagai saudara sultan yang memerintah, dan seribu pahlawan asli. Kebanyakan ahli sejarah menganggap ini sebagai kisah pahlawan rakyat, yang mungkin berkembang beberapa dekad atau abad kemudian.

3.3. Campur Tangan Kuasa Eropah dan Kemerosotan

Kemasukan kuasa-kuasa Barat seperti Belanda dan British sejak abad ke-17 secara beransur-ansur membawa kepada berakhirnya kuasa serantau Brunei. Brunei memasuki zaman kemerosotan yang diburukkan lagi oleh perselisihan dalaman mengenai penggantian takhta. Dalam menghadapi pencerobohan oleh kuasa Kristian Eropah ini, Khalifah Uthmaniyah membantu kesultanan-kesultanan Asia Tenggara yang terkepung dengan menjadikan Aceh sebagai negeri naungan dan menghantar ekspedisi untuk memperkuat, melatih dan melengkapkan mujahidin tempatan. Orang Turki kerap berhijrah ke Brunei seperti yang dibuktikan oleh aduan Oidor Manila Melchor Davalos yang dalam laporannya pada tahun 1585, mengatakan bahawa orang Turki datang ke Sumatera, Borneo dan Ternate setiap tahun, termasuk veteran yang kalah dari Pertempuran Lepanto. Brunei akhirnya jatuh ke dalam anarki dan mengalami perang saudara dari tahun 1660 hingga 1673.

British telah campur tangan dalam hal ehwal Brunei beberapa kali. British menyerang Brunei pada Julai 1846 disebabkan konflik dalaman mengenai siapa sultan yang sah. Pada tahun 1839, James Brooke dari England datang ke Sarawak dan membantu Sultan Omar Ali Saifuddin II menumpaskan pemberontakan. Sebagai balasan, beliau dilantik sebagai gabenor dan kemudiannya "Rajah" Sarawak di Barat Laut Borneo sebelum meluaskan kawasan di bawah pemerintahannya. Pulau Labuan dan sekitarnya diserahkan kepada James Brooke pada 19 Disember 1846. Lama-kelamaan, Brooke dan anak-anak saudaranya (yang menggantikannya) menyewa atau merampas lebih banyak tanah. Brunei kehilangan banyak wilayahnya kepada beliau dan dinastinya. Sultan Hashim Jalilul Alam Aqamaddin merayu kepada British untuk menghentikan pencerobohan selanjutnya oleh keluarga Brooke.

3.4. Zaman Naungan British

"Perjanjian Perlindungan" telah dirundingkan oleh Sir Hugh Low dan ditandatangani berkuat kuasa pada 17 September 1888. Perjanjian itu menyatakan bahawa sultan "tidak boleh menyerahkan atau memajakkan mana-mana wilayah kepada kuasa asing tanpa persetujuan British"; ia memberikan Britain kawalan efektif ke atas hal ehwal luar Brunei, menjadikannya negeri naungan British (yang berterusan sehingga 1984). Walau bagaimanapun, apabila Raj Sarawak mengilhakkan daerah Pandaruan Brunei pada tahun 1890, British tidak mengambil sebarang tindakan untuk menghentikannya. Mereka tidak menganggap sama ada Brunei atau Raj Sarawak sebagai 'asing' (mengikut Perjanjian Perlindungan). Pengilhakan terakhir oleh Sarawak ini meninggalkan Brunei dengan daratan kecil yang ada sekarang dan terbahagi kepada dua bahagian.

Pejabat Luar British menghantar Konsul Malcolm Stewart Hannibal McArthur untuk menilai Brunei dan membuat cadangan mengenai dasar luar British masa depan di rantau ini. McArthur menghasilkan Laporan Mengenai Brunei pada tahun 1904 di mana beliau mengesyorkan pelaksanaan sistem Residen British Melayu dan perlindungan berterusan ke atas Brunei. Residen British diperkenalkan di Brunei di bawah Perjanjian Perlindungan Tambahan pada tahun 1906. Para residen bertanggungjawab menasihati sultan dalam semua urusan pentadbiran. Lama-kelamaan, residen memegang lebih banyak kawalan eksekutif berbanding sultan. Sistem residen berakhir pada tahun 1959.

Penemuan minyak pada tahun 1929 merupakan perubahan utama yang membawa kepentingan ekonomi kepada Brunei. Petroleum ditemui selepas beberapa percubaan yang tidak berhasil. Dua orang, F. F. Marriot dan T. G. Cochrane, terhidu bau minyak berhampiran sungai Seria pada akhir tahun 1926. Mereka memberitahu seorang ahli geofizik, yang menjalankan tinjauan di sana. Pada tahun 1927, rembesan gas dilaporkan di kawasan itu. Telaga Seria Nombor Satu (S-1) digerudi pada 12 Julai 1928. Minyak ditemui pada kedalaman 297 m pada 5 April 1929. Telaga Seria Nombor Dua digerudi pada 19 Ogos 1929, dan, sehingga tahun 2009, masih terus menghasilkan minyak. Pengeluaran minyak meningkat dengan ketara pada tahun 1930-an dengan pembangunan lebih banyak medan minyak. Pada tahun 1940, pengeluaran minyak melebihi enam juta tong. Syarikat British Malayan Petroleum (kini Brunei Shell Petroleum Company) ditubuhkan pada 22 Julai 1922. Telaga luar pesisir pertama digerudi pada tahun 1957. Minyak dan gas asli telah menjadi asas pembangunan dan kekayaan Brunei sejak akhir abad ke-20.

3.5. Zaman Pendudukan Jepun

Jepun menceroboh Brunei pada 16 Disember 1941, lapan hari selepas serangan ke atas Pearl Harbor terhadap Tentera Laut Amerika Syarikat. Mereka mendaratkan 10,000 tentera dari Detasmen Kawaguchi dari Teluk Cam Ranh di Kuala Belait. Selepas enam hari pertempuran, mereka menduduki seluruh negara. Satu-satunya tentera Bersekutu di kawasan itu ialah Batalion Ke-2 Rejimen Punjab Ke-15 yang berpangkalan di Kuching, Sarawak.

Sebaik sahaja Jepun menduduki Brunei, mereka membuat perjanjian dengan Sultan Ahmad Tajuddin mengenai pemerintahan negara. Inche Ibrahim (kemudian dikenali sebagai Pehin Datu Perdana Menteri Dato Laila Utama Awang Haji Ibrahim), bekas Setiausaha kepada Residen British, Ernest Edgar Pengilly, dilantik sebagai ketua pegawai tadbir di bawah Gabenor Jepun. Jepun telah mencadangkan agar Pengilly mengekalkan jawatannya di bawah pentadbiran mereka, tetapi beliau menolak. Beliau dan warganegara British lain yang masih berada di Brunei telah ditahan oleh Jepun di kem Batu Lintang di Sarawak. Semasa pegawai-pegawai British berada di bawah jagaan Jepun, Ibrahim secara peribadi berjabat tangan dengan setiap seorang daripada mereka dan mengucapkan selamat maju jaya.

Sultan mengekalkan takhtanya dan diberi pencen serta penghormatan oleh Jepun. Semasa bahagian akhir pendudukan, baginda menetap di Tantuya, Limbang dan kurang berurusan dengan pihak Jepun. Kebanyakan pegawai kerajaan Melayu dikekalkan oleh Jepun. Pentadbiran Brunei disusun semula menjadi lima wilayah, yang termasuk Borneo Utara British. Wilayah-wilayah tersebut termasuk Baram, Labuan, Lawas, dan Limbang. Ibrahim menyembunyikan banyak dokumen kerajaan penting daripada Jepun semasa pendudukan. Pengiran Yusuf (kemudian YAM Pengiran Setia Negara Pengiran Haji Mohd Yusuf), bersama-sama dengan rakyat Brunei yang lain, dihantar ke Jepun untuk latihan. Walaupun berada di kawasan itu pada hari pengeboman atom Hiroshima, Yusuf terselamat.

British telah menjangkakan serangan Jepun, tetapi kekurangan sumber untuk mempertahankan kawasan itu kerana terlibat dalam perang di Eropah. Tentera dari Rejimen Punjab mengisi telaga minyak di medan minyak Seria dengan konkrit pada September 1941 untuk menghalang Jepun daripada menggunakannya. Peralatan dan pemasangan yang tinggal telah dimusnahkan apabila Jepun menceroboh Tanah Melayu. Menjelang akhir perang, 16 telaga di Miri dan Seria telah dimulakan semula, dengan pengeluaran mencapai kira-kira separuh tahap sebelum perang. Pengeluaran arang batu di Muara juga dimulakan semula, tetapi dengan sedikit kejayaan.

Semasa pendudukan, Jepun mengajar bahasa mereka di sekolah-sekolah, dan pegawai-pegawai Kerajaan dikehendaki mempelajari bahasa Jepun. Mata wang tempatan digantikan dengan apa yang kemudiannya dikenali sebagai duit pisang (wang pisang). Mulai tahun 1943, hiperinflasi memusnahkan nilai mata wang tersebut dan, pada akhir perang, mata wang ini tidak bernilai. Serangan Bersekutu ke atas perkapalan akhirnya menyebabkan perdagangan terhenti. Makanan dan ubat-ubatan menjadi semakin berkurangan, dan penduduk menderita akibat kebuluran dan penyakit.

Landasan lapangan terbang dibina oleh Jepun semasa pendudukan, dan pada tahun 1943 unit tentera laut Jepun ditempatkan di Teluk Brunei dan Labuan. Pangkalan tentera laut itu dimusnahkan oleh pengeboman Bersekutu, tetapi landasan lapangan terbang itu terselamat. Kemudahan itu dibangunkan sebagai lapangan terbang awam. Pada tahun 1944, pihak Bersekutu memulakan kempen pengeboman terhadap Jepun yang menduduki, yang memusnahkan sebahagian besar bandar dan Kuala Belait, tetapi terlepas Kampong Ayer.

Pada 10 Jun 1945, Divisyen Ke-9 Australia mendarat di Muara di bawah Operasi Oboe Six untuk menawan semula Borneo daripada Jepun. Mereka disokong oleh unit udara dan tentera laut Amerika. Bandar Brunei dibom secara meluas dan ditawan semula selepas tiga hari pertempuran sengit. Banyak bangunan musnah, termasuk Masjid. Pasukan Jepun di Brunei, Borneo, dan Sarawak, di bawah Leftenan Jeneral Masao Baba, secara rasmi menyerah diri di Labuan pada 10 September 1945. Pentadbiran Tentera British mengambil alih daripada Jepun dan kekal sehingga Julai 1946.

3.6. Pasca Perang Dunia Kedua dan Kemerdekaan

Selepas Perang Dunia Kedua, sebuah kerajaan baru dibentuk di Brunei di bawah Pentadbiran Tentera British (BMA). Ia kebanyakannya terdiri daripada pegawai dan anggota tentera Australia. Pentadbiran Brunei diserahkan kepada Pentadbiran Awam pada 6 Julai 1945. Majlis Negeri Brunei juga dihidupkan semula pada tahun itu. BMA ditugaskan untuk memulihkan ekonomi Brunei, yang rosak teruk oleh Jepun semasa pendudukan mereka. Mereka juga terpaksa memadamkan kebakaran di telaga-telaga Seria, yang telah dibakar oleh Jepun sebelum kekalahan mereka.

Sebelum tahun 1941, Gabenor Negeri-negeri Selat, yang berpusat di Singapura, bertanggungjawab ke atas tugas-tugas Pesuruhjaya Tinggi British untuk Brunei, Sarawak, dan Borneo Utara (kini Sabah). Pesuruhjaya Tinggi British pertama untuk Brunei ialah Gabenor Sarawak, Sir Charles Ardon Clarke. Barisan Pemuda ("Barisan Pemuda"; disingkat sebagai BARIP) merupakan parti politik pertama yang dibentuk di Brunei, pada 12 April 1946. Parti itu bertujuan untuk "memelihara kedaulatan Sultan dan negara, dan untuk mempertahankan hak-hak orang Melayu". BARIP juga menyumbang kepada penggubahan lagu kebangsaan negara. Parti itu dibubarkan pada tahun 1948 kerana tidak aktif.

Pada tahun 1959, sebuah perlembagaan baru ditulis yang mengisytiharkan Brunei sebagai sebuah negeri yang memerintah sendiri, manakala hal ehwal luar negeri, keselamatan, dan pertahanannya kekal menjadi tanggungjawab United Kingdom. Proses mencapai taraf kerajaan sendiri ini dipacu oleh Sultan Omar Ali Saifuddien III. Pada Julai 1953, Sultan Omar Ali Saifuddien III membentuk sebuah jawatankuasa tujuh anggota bernama Tujuh Serangkai, untuk menentukan pandangan rakyat mengenai perlembagaan bertulis untuk Brunei. Pada Mei 1954, Sultan, Residen dan Pesuruhjaya Tinggi bertemu untuk membincangkan penemuan jawatankuasa tersebut. Mereka bersetuju untuk membenarkan penggubalan perlembagaan. Pada Mac 1959, Sultan Omar Ali Saifuddien III mengetuai sebuah delegasi ke London untuk membincangkan Perlembagaan yang dicadangkan. Delegasi British diketuai oleh Sir Alan Lennox-Boyd, Setiausaha Negara bagi Tanah Jajahan. Kerajaan British kemudiannya menerima draf perlembagaan tersebut. Pada 29 September 1959, Perjanjian Perlembagaan ditandatangani di Bandar Brunei. Perjanjian itu ditandatangani oleh Sultan Omar Ali Saifuddien III dan Sir Robert Scott, Pesuruhjaya Agung untuk Asia Tenggara. Ia termasuk peruntukan berikut: Sultan dijadikan Ketua Negara Tertinggi; Brunei bertanggungjawab ke atas pentadbiran dalamannya; Kerajaan British bertanggungjawab ke atas hal ehwal luar dan pertahanan sahaja; jawatan Residen dimansuhkan dan digantikan oleh seorang Pesuruhjaya Tinggi British. Lima majlis telah ditubuhkan: Majlis Eksekutif, Majlis Mesyuarat Negara Brunei, Majlis Privy, Majlis Penggantian, dan Majlis Agama Negeri.

Satu pemberontakan kecil meletus menentang monarki pada tahun 1962, yang dikenali sebagai Pemberontakan Brunei, yang diketuai oleh Parti Rakyat Brunei (PRB) di bawah pimpinan A.M. Azahari. PRB ketika itu memenangi semua kerusi yang dipertandingkan dalam pilihan raya Majlis Daerah dan berhasrat untuk menolak cadangan penyertaan Brunei ke dalam Persekutuan Malaysia serta menyatukan Brunei, Sarawak dan Borneo Utara di bawah sebuah negara kesatuan Borneo Utara. Pemberontakan ini berjaya ditumpaskan dengan bantuan pihak UK. Pemberontakan ini juga menyumbang kepada keputusan Sultan untuk tidak menyertai Persekutuan Malaysia yang baru dibentuk.

Pada 14 November 1971, Sultan Hassanal Bolkiah berangkat ke London untuk membincangkan perkara-perkara berkaitan pindaan kepada perlembagaan 1959. Sebuah perjanjian baru telah ditandatangani pada 23 November 1971 dengan wakil British ialah Anthony Royle. Di bawah perjanjian ini, Brunei diberikan pemerintahan sendiri dalaman sepenuhnya, UK masih bertanggungjawab ke atas hal ehwal luar dan pertahanan, dan Brunei serta UK bersetuju untuk berkongsi tanggungjawab bagi keselamatan dan pertahanan. Perjanjian ini juga menyebabkan unit Gurkha ditempatkan di Brunei, di mana mereka kekal sehingga hari ini.

Pada 7 Januari 1979, satu lagi perjanjian ditandatangani antara Brunei dan United Kingdom. Ia ditandatangani dengan Lord Goronwy-Roberts sebagai wakil UK. Perjanjian ini memberikan Brunei untuk mengambil alih tanggungjawab antarabangsa sebagai sebuah negara merdeka. Britain bersetuju untuk membantu Brunei dalam urusan diplomatik. Pada Mei 1983, UK mengumumkan bahawa tarikh kemerdekaan Brunei ialah 1 Januari 1984.

Pada 31 Disember 1983, satu perhimpunan besar-besaran diadakan di masjid-masjid utama di keempat-empat daerah negara dan pada tengah malam, 1 Januari 1984, Pengisytiharan Kemerdekaan dibacakan oleh Sultan Hassanal Bolkiah. Sultan kemudiannya menggunakan gelaran "Duli Yang Maha Mulia", berbanding "Duli Yang Teramat Mulia Paduka Seri" sebelumnya. Brunei telah diterima masuk ke Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu pada 22 September 1984, menjadi ahli ke-159 pertubuhan itu. Hari Kebangsaan rasmi, yang meraikan kemerdekaan negara, disambut secara tradisi pada 23 Februari.

Rancangan pembangunan negara telah dimulakan oleh Sultan Brunei ke-28, Omar Ali Saifuddien III. Rancangan pertama diperkenalkan pada tahun 1953 dengan jumlah 100.00 M BND diluluskan oleh Majlis Negeri Brunei. E.R. Bevington, dari Pejabat Tanah Jajahan di Fiji, dilantik untuk melaksanakannya. Sebuah Loji Gas bernilai 14.00 M USD dibina di bawah rancangan itu. Pada tahun 1954, kerja-kerja tinjauan dan penerokaan dijalankan oleh Brunei Shell Petroleum di medan luar pesisir dan darat. Menjelang tahun 1956, pengeluaran mencapai 114,700 bpd. Rancangan itu juga membantu pembangunan pendidikan awam. Menjelang tahun 1958, perbelanjaan untuk pendidikan berjumlah 4.00 M BND. Komunikasi dipertingkatkan, jalan raya baru dibina dan pembinaan semula di Lapangan Terbang Berakas siap pada tahun 1954. Rancangan Pembangunan Negara kedua dilancarkan pada tahun 1962. Medan minyak dan gas utama ditemui pada tahun 1963. Pembangunan dalam sektor minyak dan gas berterusan, dan pengeluaran minyak meningkat secara berterusan sejak itu. Rancangan itu juga menggalakkan pengeluaran daging dan telur untuk kegunaan rakyat. Industri perikanan meningkatkan pengeluarannya sebanyak 25% sepanjang tempoh rancangan itu. Pelabuhan air dalam di Muara juga dibina dalam tempoh ini. Keperluan tenaga dipenuhi, dan kajian dibuat untuk membekalkan elektrik ke kawasan luar bandar. Usaha membasmi malaria, penyakit endemik di rantau ini, dilakukan dengan bantuan Pertubuhan Kesihatan Sedunia. Kes malaria berkurangan daripada 300 kes pada tahun 1953 kepada hanya 66 kes pada tahun 1959. Kadar kematian menurun daripada 20 setiap seribu pada tahun 1947 kepada 11.3 setiap seribu pada tahun 1953. Penyakit berjangkit telah dicegah melalui sanitasi awam dan penambahbaikan saliran, serta penyediaan air bersih berpaip kepada penduduk.

3.7. Abad Ke-21

Sejak tahun 2000, Brunei telah menyaksikan perubahan dan pembangunan utama dalam aspek politik, ekonomi, dan sosial, serta memainkan peranannya dalam masyarakat antarabangsa. Pada Oktober 2013, Sultan Hassanal Bolkiah mengumumkan hasratnya untuk melaksanakan Kanun Keseksaan berasaskan Syariah ke atas penduduk Muslim negara itu, yang merangkumi kira-kira dua pertiga daripada populasi negara. Pelaksanaan ini dilakukan secara berperingkat, mencapai kemuncaknya pada tahun 2016, menjadikan Brunei negara pertama dan satu-satunya di Asia Timur yang memperkenalkan Syariah ke dalam kanun keseksaannya, tidak termasuk wilayah khas Indonesia Aceh. Langkah ini menarik kritikan antarabangsa, dengan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu menyatakan "kebimbangan yang mendalam". Antara isu sosial utama yang timbul ialah kontroversi pelaksanaan undang-undang Syariah dan kesannya terhadap hak asasi manusia, khususnya berkaitan hukuman seperti sebat dan rejam, serta hak komuniti LGBT dan kebebasan beragama.

Walaupun terdapat tindak balas antarabangsa, kerajaan Brunei menyatakan bahawa keputusan itu dibuat untuk mengekalkan keamanan dan kestabilan dalam negara, dan untuk mengelakkan sebarang kesan negatif terhadap ekonomi dan reputasi negara. Sultan Hassanal Bolkiah juga mengeluarkan kenyataan bahawa negara akan terus "memperkukuh dan memperbaiki" sistem perundangannya selaras dengan norma dan amalan terbaik antarabangsa. Fasa pertama kanun keseksaan Syariah, yang merangkumi denda dan pemenjaraan untuk kesalahan seperti tidak menunaikan solat Jumaat dan mengambil alkohol, tetap berkuat kuasa.

4.1. Topografi dan Iklim

Kira-kira 97% daripada populasi tinggal di bahagian barat yang lebih besar (Belait, Tutong, dan Brunei-Muara), manakala hanya kira-kira 10,000 orang tinggal di bahagian timur yang bergunung-ganang (Daerah Temburong). Brunei terdiri daripada dua bahagian wilayah yang terpisah di barat laut Borneo. Garis pantainya menghadap Laut China Selatan. Kawasan pedalaman merangkumi kawasan pergunungan, terutamanya di Daerah Temburong, di mana Gunung Pagon (1850m) merupakan puncak tertinggi.

Iklim Brunei adalah iklim khatulistiwa tropika iaitu iklim hutan hujan tropika yang lebih dipengaruhi oleh Zon Penumpuan Antara Tropika berbanding angin pasat dan tiada atau jarang berlaku siklon. Brunei terdedah kepada risiko yang berpunca daripada perubahan iklim bersama-sama dengan negara anggota ASEAN yang lain. Ciri-cirinya ialah suhu tinggi, kelembapan tinggi, dan hujan lebat sepanjang tahun. Suhu purata tahunan ialah 26.1 °C. Suhu purata adalah lebih rendah sedikit pada bulan April hingga Mei iaitu 24.7 °C dan sedikit meningkat pada bulan Oktober hingga Disember iaitu 23.8 °C.

4.2. Alam Sekitar dan Ekosistem

Brunei kaya dengan sumber hutan, dengan litupan hutan sekitar 72% daripada jumlah keluasan tanah, bersamaan dengan 380.00 K ha hutan pada tahun 2020, menurun daripada 413.00 K ha pada tahun 1990. Pada tahun 2020, hutan yang tumbuh semula secara semula jadi meliputi 374.74 K ha dan hutan tanaman meliputi 5.26 K ha. Daripada hutan yang tumbuh semula secara semula jadi, 69% dilaporkan sebagai hutan primer (terdiri daripada spesies pokok asli tanpa tanda-tanda aktiviti manusia yang jelas kelihatan) dan sekitar 5% daripada kawasan hutan ditemui dalam kawasan perlindungan. Untuk tahun 2015, 100% daripada kawasan hutan dilaporkan berada di bawah pemilikan awam.

Sebahagian besar Brunei berada dalam ekoregion hutan hujan pamah Borneo, yang meliputi sebahagian besar pulau itu. Kawasan hutan hujan gunung terletak di pedalaman. Negara ini mempunyai kepelbagaian biologi yang tinggi. Taman negara utama dan kawasan perlindungan termasuk Taman Negara Ulu Temburong. Brunei telah mengambil langkah-langkah untuk pemuliharaan alam sekitar, tetapi menghadapi cabaran seperti isu penebangan hutan haram dan kesan perubahan iklim. Kempen awam untuk melindungi tenggiling, yang dianggap sebagai khazanah terancam di Brunei, sedang giat dijalankan.

5.1. Struktur Kerajaan

Brunei mengamalkan sistem pemerintahan raja mutlak dengan Sultan sebagai ketua negara dan ketua kerajaan. Sultan Hassanal Bolkiah kini memegang jawatan Perdana Menteri, Menteri Kewangan, dan Menteri Pertahanan. Kuasa eksekutif terletak pada Sultan dan Kabinet Menteri-menteri yang dilantik oleh baginda. Badan legislatif ialah Majlis Mesyuarat Negara, yang bersifat perundingan dan semua ahlinya dilantik oleh Sultan. Pilihan raya terakhir diadakan pada tahun 1962. Sejak Pemberontakan Brunei pada tahun 1962, negara berada di bawah darurat, yang diperbaharui setiap dua tahun, memberikan Sultan kuasa darurat. Keadaan darurat yang berterusan ini memberi kesan kepada hak-hak sivil dan politik rakyat. Sistem kehakiman adalah berdasarkan undang-undang lazim Inggeris, dengan mahkamah Syariah mempunyai bidang kuasa ke atas orang Islam dalam hal-hal tertentu. Mahkamah tertinggi, walaupun dalam kes sivil tertakluk kepada bidang kuasa rayuan Jawatankuasa Kehakiman Majlis Privi, ialah Mahkamah Agung, yang terdiri daripada Mahkamah Rayuan dan Mahkamah Tinggi. Kedua-duanya mempunyai seorang ketua hakim dan dua orang hakim.

5.2. Sultan

Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu'izzaddin Waddaulah ibni Al-Marhum Sultan Haji Omar 'Ali Saifuddien Sa'adul Khairi Waddien ialah Sultan Brunei ke-29 dan Yang Di-Pertuan Negara Brunei Darussalam. Baginda telah memerintah sejak tahun 1967 selepas ayahandanya, Sultan Omar Ali Saifuddien III, turun takhta. Sultan memainkan peranan utama dalam semua aspek pemerintahan dan kehidupan negara. Kuasa Sultan adalah mutlak dan merangkumi bidang eksekutif, perundangan (melalui titah perintah), dan kehakiman (Sultan adalah ketua agama dan mempunyai pengaruh dalam pelantikan hakim). Sistem penggantian takhta adalah berdasarkan warisan dalam kerabat diraja Bolkiah. Kerabat diraja mempunyai pengaruh sosial yang besar dan dihormati secara meluas. Walaupun pemerintahan Sultan telah membawa kestabilan dan kemakmuran ekonomi melalui hasil minyak dan gas, ia juga menimbulkan persoalan mengenai pembangunan demokrasi dan hak asasi manusia. Ketiadaan pilihan raya yang kompetitif dan batasan terhadap kebebasan bersuara serta berpersatuan adalah antara isu yang sering dibangkitkan oleh pemerhati antarabangsa. Walau bagaimanapun, sistem kebajikan yang komprehensif dan penekanan terhadap nilai-nilai Islam dan Melayu di bawah falsafah MIB menyumbang kepada sokongan rakyat terhadap pemerintahan beraja.

5.3. Melayu Islam Beraja (MIB)

Melayu Islam Beraja (MIB) ialah falsafah negara Brunei Darussalam. Ia merangkumi tiga teras utama: budaya Melayu, agama Islam, dan sistem pemerintahan Beraja (Monarki). Konsep MIB secara rasmi diisytiharkan sebagai ideologi negara pada hari kemerdekaan Brunei, 1 Januari 1984, oleh Sultan Hassanal Bolkiah. Latar belakang sejarahnya boleh dijejaki sejak kedatangan Islam ke Brunei dan pembentukan Kesultanan. MIB bertujuan untuk memelihara identiti Melayu, mengukuhkan ajaran Islam sebagai panduan hidup, dan mengekalkan sistem pemerintahan beraja sebagai tunggak kestabilan dan kesinambungan negara.

Falsafah MIB mempunyai pengaruh yang mendalam terhadap semua aspek masyarakat Brunei, termasuk sistem pendidikan, perundangan, pentadbiran, sosial, dan budaya. Dalam pendidikan, nilai-nilai MIB diserapkan dalam kurikulum. Dalam perundangan, ia dilihat melalui pelaksanaan undang-undang Syariah di samping undang-undang sivil. Dari segi sosial, MIB membentuk etika dan cara hidup masyarakat Brunei. Walau bagaimanapun, pelaksanaan MIB juga mempunyai implikasi terhadap kepelbagaian budaya dan kebebasan beragama. Penekanan terhadap identiti Melayu dan Islam kadangkala dilihat sebagai mengehadkan ekspresi budaya dan agama kumpulan minoriti di negara tersebut. Kritikan dari perspektif hak asasi manusia sering kali menumpukan kepada bagaimana falsafah ini mungkin mengekang kebebasan individu tertentu, terutamanya dalam konteks kebebasan bersuara dan beragama bagi mereka yang tidak sepenuhnya selari dengan tafsiran rasmi MIB.

5.4. Parti Politik

Status semasa parti-parti politik di Brunei adalah terhad. Walaupun terdapat beberapa parti politik yang berdaftar, seperti Parti Perpaduan Kebangsaan Brunei (PPKB) dan Parti Kesedaran Rakyat (PAKAR), peranan politik mereka sangat minimum. Sejak Pemberontakan Brunei pada tahun 1962 dan pengisytiharan darurat yang berterusan, aktiviti politik telah dihadkan dengan ketara. Pilihan raya umum tidak diadakan, dan Majlis Mesyuarat Negara (badan perundangan) terdiri daripada ahli-ahli yang dilantik oleh Sultan.

Realiti politik di Brunei hampir menyerupai sistem tanpa parti atau sistem satu parti secara de facto, di mana kuasa politik tertumpu sepenuhnya kepada Sultan dan institusi kerajaan. Batasan terhadap aktiviti parti politik termasuk sekatan ke atas perhimpunan awam dan kebebasan bersuara. Pegawai kerajaan, yang merupakan sebahagian besar daripada tenaga kerja, dilarang menjadi ahli parti politik. Keadaan ini memberi kesan yang besar terhadap penyertaan demokratik rakyat dalam proses politik negara. Kekurangan platform politik yang aktif dan pilihan raya yang kompetitif mengehadkan ruang untuk perbezaan pendapat politik dan penglibatan rakyat dalam membuat keputusan. Walaupun rakyat boleh menyuarakan kebimbangan melalui saluran rasmi seperti ketua kampung atau pegawai daerah, mekanisme untuk akauntabiliti politik dan perwakilan yang lebih luas adalah terhad di bawah sistem semasa.

6.1. Bandar Utama

Brunei mempunyai beberapa bandar utama yang memainkan peranan penting dalam ekonomi dan budaya negara.

• Bandar Seri Begawan: Merupakan ibu negara dan bandar terbesar di Brunei, terletak di Daerah Brunei-Muara. Dengan populasi kira-kira 180,000 penduduk (anggaran 2023, termasuk kawasan metropolitan), ia adalah pusat pentadbiran, komersial, dan kebudayaan negara. Bandar ini terkenal dengan mercu tanda ikonik seperti Masjid Sultan Omar Ali Saifuddien, Kampong Ayer (perkampungan air terbesar di dunia), dan Muzium Alat Kebesaran Diraja. Ia juga menempatkan istana rasmi Sultan, Istana Nurul Iman. Fungsi ekonominya tertumpu pada perkhidmatan, kewangan, dan pentadbiran awam.
• Kuala Belait: Terletak di Daerah Belait, ia adalah bandar kedua terbesar dan pusat pentadbiran daerah tersebut. Kuala Belait adalah nadi industri minyak dan gas Brunei, dengan banyak syarikat minyak antarabangsa beroperasi di sini. Populasinya lebih kecil berbanding Bandar Seri Begawan. Bandar ini mempunyai pelabuhan yang penting untuk industri petroleum.
• Seria: Juga terletak di Daerah Belait, Seria adalah sebuah bandar yang berkembang pesat hasil daripada penemuan minyak pada tahun 1929. Ia bersebelahan dengan Kuala Belait dan merupakan pusat operasi utama bagi Brunei Shell Petroleum. Seria terkenal dengan Tugu Peringatan Billionth Barrel, yang menandakan pencapaian pengeluaran satu bilion tong minyak. Populasinya terdiri daripada pekerja industri minyak dan gas serta keluarga mereka.

Bandar-bandar ini mencerminkan gabungan warisan budaya Melayu Islam dengan pembangunan moden yang didorong oleh kekayaan sumber asli negara.

7.1. Hubungan Dua Hala Utama

Brunei mengekalkan hubungan diplomatik yang rapat dengan negara-negara jiran dan rakan kongsi utama.

• United Kingdom: Sebagai bekas kuasa penaung, hubungan dengan UK kekal kukuh, terutamanya dalam bidang pertahanan dan pendidikan. Perjanjian pertahanan membenarkan penempatan Gurkha British di Brunei. Dari segi manfaat, ia menyediakan jaminan keselamatan dan peluang pendidikan berkualiti tinggi untuk rakyat Brunei. Potensi konflik kepentingan adalah minimal, lebih kepada perbezaan pandangan mengenai isu-isu global tertentu.
• Singapura: Hubungan dengan Singapura amat rapat dan pelbagai rupa, merangkumi kerjasama pertahanan (latihan ketenteraan bersama), ekonomi (perjanjian pertukaran mata wang antara Dolar Brunei dan Dolar Singapura pada kadar 1:1), dan diplomatik. Kedua-dua negara berkongsi pandangan yang serupa mengenai banyak isu serantau dan antarabangsa. Manfaat bersama termasuk kestabilan kewangan dan keselamatan serantau. Konflik kepentingan hampir tiada.
• Malaysia: Sebagai negara jiran yang berkongsi sempadan darat dan budaya, hubungan dengan Malaysia adalah penting. Kerjasama wujud dalam pelbagai bidang, termasuk perdagangan dan keselamatan. Walau bagaimanapun, isu-isu seperti pertikaian sempadan (terutamanya isu Limbang) dan tuntutan bertindih di Laut China Selatan kadangkala menimbulkan potensi konflik kepentingan, walaupun kedua-dua negara komited untuk menyelesaikannya secara aman melalui rundingan. Manfaat bersama termasuk perdagangan rentas sempadan dan kestabilan serantau.
• Indonesia: Hubungan dengan Indonesia juga rapat, didorong oleh perkongsian warisan Melayu dan Islam. Kerjasama meliputi bidang ekonomi, budaya, dan pendidikan. Kedua-dua negara adalah anggota aktif ASEAN dan OIC. Manfaat bersama termasuk pertukaran budaya dan sokongan dalam forum antarabangsa. Potensi konflik kepentingan adalah rendah.

Pada April 2009, Brunei dan Filipina menandatangani Memorandum Persefahaman (MOU) yang bertujuan untuk mengukuhkan kerjasama dua hala kedua-dua negara dalam bidang pertanian dan perdagangan serta pelaburan berkaitan ladang.

7.2. Aktiviti dalam Pertubuhan Antarabangsa

Brunei memainkan peranan aktif dalam pelbagai pertubuhan antarabangsa, selaras dengan dasar luarnya untuk mempromosikan keamanan, keselamatan, dan kestabilan serantau serta global.

• ASEAN (Persatuan Negara-negara Asia Tenggara): Brunei menjadi ahli ASEAN pada 7 Januari 1984, sejurus selepas mencapai kemerdekaan. Keahlian dalam ASEAN adalah teras dasar luar Brunei. Negara ini telah menjadi pengerusi ASEAN beberapa kali (contohnya pada tahun 2013) dan menjadi tuan rumah Sidang Kemuncak ASEAN. Brunei secara konsisten menyokong inisiatif ASEAN untuk integrasi serantau, keamanan, dan kemakmuran. Pendiriannya terhadap isu-isu global sering kali selari dengan pendirian bersama ASEAN.
• PBB (Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu): Brunei menyertai PBB pada 21 September 1984. Melalui PBB, Brunei menyumbang kepada usaha antarabangsa dalam menjaga keamanan, mempromosikan hak asasi manusia, dan pembangunan mampan. Brunei sering menyokong resolusi PBB yang berkaitan dengan isu-isu Palestin dan dekolonisasi.
• OIC (Pertubuhan Kerjasama Islam): Sebagai sebuah negara Islam, Brunei menjadi ahli penuh OIC pada Januari 1984. Brunei aktif dalam OIC, menyokong solidariti Islam dan menangani isu-isu yang dihadapi oleh dunia Islam.
• Komanwel: Brunei menyertai Komanwel pada 1 Januari 1984. Keahlian ini membolehkan Brunei menjalin hubungan rapat dengan negara-negara anggota lain, berkongsi amalan terbaik dalam tadbir urus, dan mengambil bahagian dalam program kerjasama Komanwel.
• APEC (Kerjasama Ekonomi Asia-Pasifik): Brunei menjadi ahli APEC pada tahun 1989 dan menjadi tuan rumah Mesyuarat Pemimpin Ekonomi APEC pada tahun 2000. Melalui APEC, Brunei berusaha untuk mempromosikan perdagangan bebas dan terbuka serta kerjasama ekonomi di rantau Asia-Pasifik.
• WTO (Pertubuhan Perdagangan Dunia): Brunei adalah ahli pengasas WTO sejak 1 Januari 1995.
• BIMP-EAGA (Kawasan Pertumbuhan ASEAN Timur Brunei Darussalam-Indonesia-Malaysia-Filipina): Brunei adalah pemain utama dalam BIMP-EAGA, yang dibentuk pada 24 Mac 1994, bertujuan untuk memacu pembangunan di kawasan-kawasan terpencil dan kurang maju di negara-negara anggota.

Pendirian Brunei terhadap isu-isu global secara amnya adalah berprinsip, menyokong penyelesaian konflik secara aman, kedaulatan undang-undang antarabangsa, dan kerjasama pelbagai hala.

7.3. Pertikaian Wilayah

Brunei terlibat dalam beberapa pertikaian wilayah, terutamanya di Laut China Selatan dan dengan negara jirannya, Malaysia.

• Kepulauan Spratly di Laut China Selatan: Brunei adalah salah satu daripada beberapa negara yang menuntut sebahagian daripada Kepulauan Spratly yang dipertikaikan. Tuntutan Brunei adalah berdasarkan landas benuanya dan merangkumi beberapa ciri maritim di bahagian selatan Laut China Selatan, termasuk Terumbu Semarang Barat Kecil (Louisa Reef). Brunei secara konsisten menyokong penyelesaian pertikaian ini secara aman melalui dialog dan rundingan, selaras dengan undang-undang antarabangsa, termasuk Konvensyen Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu mengenai Undang-undang Laut (UNCLOS). Brunei juga menyokong pelaksanaan penuh dan efektif Deklarasi Tatalaku Pihak-Pihak di Laut China Selatan (DOC) dan usaha ke arah Kod Tatalaku (COC) yang mengikat secara sah.
• Isu Limbang dengan Malaysia: Status Limbang, sebuah daerah di Sarawak, Malaysia, yang memisahkan dua bahagian Brunei, telah menjadi isu pertikaian sejarah antara Brunei dan Malaysia sejak kawasan itu pertama kali diilhak oleh Sarawak pada tahun 1890. Brunei tidak pernah secara rasmi menggugurkan tuntutannya ke atas Limbang. Walaupun terdapat laporan pada tahun 2009 bahawa isu itu telah diselesaikan dengan Brunei bersetuju menerima sempadan sebagai balasan Malaysia melepaskan tuntutan ke atas medan minyak di perairan Brunei, kerajaan Brunei menafikan laporan ini dan menyatakan bahawa tuntutan mereka ke atas Limbang tidak pernah digugurkan. Namun, kedua-dua negara telah bersetuju untuk meneruskan perbincangan dan kerjasama dalam isu-isu sempadan dan maritim.

Pendirian Brunei dalam rundingan mengenai pertikaian wilayah adalah untuk mengutamakan diplomasi, dialog, dan pematuhan kepada undang-undang antarabangsa untuk mencapai penyelesaian yang aman dan saling menguntungkan.

8.1. Angkatan Tentera dan Organisasi

Angkatan Bersenjata Diraja Brunei (ABDB) adalah organisasi ketenteraan utama Brunei. Ia terdiri daripada tiga cabang perkhidmatan:

• Tentera Darat Diraja Brunei (TDDB): Merupakan komponen terbesar ABDB, dengan tiga batalion infantri yang ditempatkan di seluruh negara. TDDB bertanggungjawab untuk operasi darat dan pertahanan sempadan.
• Tentera Laut Diraja Brunei (TLDB): Bertanggungjawab untuk keselamatan maritim, termasuk melindungi perairan wilayah Brunei, zon ekonomi eksklusif, dan laluan perkapalan. TLDB dilengkapi dengan beberapa kapal peronda kelas "Ijtihad" yang dibeli dari pengeluar Jerman dan kapal-kapal lain.
• Tentera Udara Diraja Brunei (TUDB): Menyediakan sokongan udara untuk operasi ABDB, termasuk pengangkutan, pengawasan, dan keupayaan serangan terhad. TUDB mengendalikan pelbagai pesawat, termasuk helikopter seperti Bell 212 dan S-70i Black Hawks, serta pesawat pengangkut. Satu kemalangan helikopter Bell 212 yang dikendalikan oleh tentera udara berlaku di Kuala Belait pada 20 Julai 2012, mengakibatkan kehilangan 12 daripada 14 anak kapal. Kemalangan itu merupakan insiden penerbangan terburuk dalam sejarah Brunei.

Sistem persenjataan utama ABDB termasuk pelbagai senjata infantri moden, kenderaan berperisai ringan, artileri, dan sistem peluru berpandu. ABDB sedang dalam proses memperoleh peralatan baru, termasuk pesawat tanpa pemandu (UAV). Belanjawan pertahanan Brunei secara konsisten mencerminkan komitmen untuk memodenkan dan mengekalkan keupayaan angkatan tenteranya.

8.2. Angkatan Tentera Asing yang Ditempatkan

United Kingdom mengekalkan kehadiran tentera di Brunei melalui unit Gurkha Tentera British yang ditempatkan di Seria, pusat industri minyak di Brunei. Penempatan ini adalah berdasarkan perjanjian pertahanan yang ditandatangani antara kedua-dua negara. Batalion Gurkha ini terdiri daripada kira-kira 1,500 anggota.

Peranan utama unit Gurkha ini adalah untuk melindungi kepentingan British di rantau ini, termasuk kemudahan minyak dan gas, serta untuk menjalankan latihan ketenteraan di persekitaran hutan tropika. Kehadiran mereka juga dilihat sebagai satu bentuk sokongan kepada pertahanan Brunei dan menyumbang kepada kestabilan serantau. Latar belakang penempatan ini berakar umbi sejak zaman Brunei menjadi negeri naungan British dan diteruskan selepas kemerdekaan sebagai sebahagian daripada hubungan pertahanan dua hala yang erat. Impak kehadiran tentera Gurkha terhadap pertahanan negara Brunei adalah signifikan, menyediakan lapisan keselamatan tambahan dan peluang untuk latihan bersama dengan ABDB, sekali gus meningkatkan kesiapsiagaan dan kebolehoperasian kedua-dua angkatan tentera.

9.1. Sistem Kehakiman

Sistem perundangan Brunei adalah dwi, terdiri daripada mahkamah sivil yang berdasarkan undang-undang lazim Inggeris dan mahkamah Syariah yang mengendalikan kes-kes berkaitan undang-undang keluarga dan agama bagi orang Islam. Mahkamah sivil tertinggi ialah Mahkamah Agung, yang merangkumi Mahkamah Rayuan dan Mahkamah Tinggi. Dalam kes-kes sivil tertentu, rayuan boleh dibuat kepada Jawatankuasa Kehakiman Majlis Privi di United Kingdom. Struktur mahkamah sivil juga termasuk Mahkamah Majistret. Undang-undang utama yang diguna pakai dalam mahkamah sivil adalah berdasarkan statut yang digubal secara tempatan dan prinsip undang-undang lazim Inggeris. Mahkamah Syariah pula mempunyai bidang kuasa terhadap orang Islam dalam hal-hal seperti perkahwinan, perceraian, pewarisan, dan kesalahan agama tertentu. Dengan pengenalan Kanun Keseksaan Syariah, bidang kuasa mahkamah Syariah telah diperluaskan untuk meliputi kesalahan jenayah tertentu.

9.2. Pengenalan Undang-undang Syariah

Brunei telah memperkenalkan Kanun Keseksaan Syariah secara berperingkat sejak tahun 2014, dengan fasa terakhir dilaksanakan pada April 2019. Latar belakang pengenalan ini adalah sejajar dengan falsafah negara Melayu Islam Beraja dan hasrat untuk mengukuhkan undang-undang Islam di negara ini. Kanun ini terpakai kepada orang Islam dan dalam beberapa keadaan, kepada bukan Islam juga.

Kandungan utama Kanun Keseksaan Syariah termasuk pelbagai kesalahan dan hukuman, sebahagian daripadanya adalah kontroversi. Contohnya, hukuman bagi kesalahan mencuri boleh merangkumi pemotongan tangan (hudud), manakala kesalahan zina dan liwat bagi orang Islam boleh membawa kepada hukuman rejam sampai mati. Kesalahan lain seperti minum arak bagi orang Islam boleh dihukum sebat. Hukuman mati juga diperuntukkan bagi kesalahan seperti menghina Nabi Muhammad, menghina mana-mana ayat al-Quran dan Hadis, kufur, mengaku sebagai nabi atau bukan Islam (bagi orang Islam), rompakan, rogol, dan pembunuhan.

Status pelaksanaan undang-undang ini adalah aktif, walaupun terdapat laporan bahawa beberapa hukuman yang lebih berat seperti rejam belum dilaksanakan, dan Sultan telah mengumumkan moratorium ke atas hukuman mati di bawah kanun ini selepas kritikan antarabangsa. Masyarakat antarabangsa, termasuk Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu dan pelbagai kumpulan hak asasi manusia, telah menyuarakan kebimbangan yang mendalam mengenai pelaksanaan kanun ini, terutamanya berkaitan dengan hukuman yang dianggap kejam dan tidak berperikemanusiaan, serta kesannya terhadap hak asasi manusia, termasuk hak wanita, kanak-kanak, minoriti agama, dan komuniti LGBT. Rupert Colville, jurucakap Pejabat Pesuruhjaya Tinggi Hak Asasi Manusia Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (OHCHR) mengisytiharkan bahawa, "Pemakaian hukuman mati untuk pelbagai kesalahan yang begitu luas adalah bertentangan dengan undang-undang antarabangsa." Kritikan juga ditujukan kepada potensi diskriminasi dan pelanggaran terhadap prinsip keadilan asasi.

Pada Mei 2019, kerajaan Brunei melanjutkan moratorium sedia ada mengenai hukuman mati kepada kanun keseksaan Syariah yang menjadikan perbuatan homoseksual boleh dihukum mati dengan rejam. Pada tahun 2019, Brunei mengumumkan bahawa ia tidak lagi akan melaksanakan fasa kedua kanun keseksaan syariahnya yang kontroversi. Kanun tersebut, yang pertama kali diperkenalkan pada tahun 2014, merangkumi pelbagai hukuman untuk jenayah seperti kecurian, kesalahan dadah, dan hubungan sejenis, termasuk amputasi dan hukuman mati dengan rejam. Keputusan untuk menghentikan pelaksanaan fasa kedua kanun tersebut dibuat selepas mendapat kritikan antarabangsa yang ketara dan tekanan daripada negara-negara serta organisasi hak asasi manusia, yang mengkritik hukuman berat tersebut sebagai tidak berperikemanusiaan dan pelanggaran hak asasi manusia. Fasa pertama kanun keseksaan syariah, yang merangkumi denda dan pemenjaraan untuk kesalahan seperti tidak menunaikan solat Jumaat dan mengambil alkohol, masih berkuat kuasa.

9.3. Hak Asasi Wanita dan Kanak-kanak

Laporan Jabatan Negara A.S. 2010 menyatakan bahawa diskriminasi terhadap wanita adalah satu masalah di Brunei. Undang-undang Brunei melarang gangguan seksual dan menetapkan bahawa sesiapa yang menyerang atau menggunakan kekerasan jenayah, dengan niat untuk mencabul atau mengetahui bahawa ia berkemungkinan mencabul kehormatan seseorang, akan dihukum penjara sehingga lima tahun dan rotan. Undang-undang menetapkan hukuman penjara sehingga 30 tahun, dan rotan tidak kurang daripada 12 sebatan untuk rogol. Undang-undang tidak mengkriminalisasikan rogol suami isteri; ia secara eksplisit menyatakan bahawa persetubuhan oleh seorang lelaki dengan isterinya, selagi isterinya tidak berumur di bawah 13 tahun, bukanlah rogol. Perlindungan terhadap serangan seksual oleh pasangan disediakan di bawah Perintah Undang-undang Keluarga Islam (Pindaan) 2010 dan Perintah Akta Wanita Berkahwin 2010. Penalti bagi pelanggaran perintah perlindungan ialah denda tidak melebihi 2.00 K BND atau penjara tidak melebihi enam bulan. Mengikut undang-undang, persetubuhan dengan perempuan di bawah umur 14 tahun merupakan rogol dan boleh dihukum penjara tidak kurang daripada lapan tahun dan tidak lebih daripada 30 tahun dan tidak kurang daripada 12 sebatan rotan. Tujuan undang-undang ini adalah untuk melindungi kanak-kanak perempuan daripada eksploitasi melalui pelacuran dan "tujuan tidak bermoral lain", termasuk pornografi.

Kewarganegaraan Brunei diperoleh melalui kewarganegaraan ibu bapa dan bukannya jus soli. Ibu bapa yang berstatus tanpa kerakyatan dikehendaki memohon pas khas untuk anak yang dilahirkan di negara ini. Kegagalan mendaftarkan anak boleh menyukarkan pendaftaran anak ke sekolah. Wanita di Brunei mempunyai akses yang luas kepada pendidikan dan penyertaan dalam pelbagai sektor sosial dan ekonomi. Walau bagaimanapun, hak wanita dalam undang-undang perkahwinan dan keluarga, terutamanya bagi wanita Islam, dikawal oleh undang-undang Syariah yang mungkin mempunyai tafsiran yang berbeza mengenai hak dan tanggungjawab suami isteri. Mekanisme undang-undang untuk perlindungan hak kanak-kanak wujud, termasuk undang-undang yang berkaitan dengan penderaan dan pengabaian kanak-kanak. Namun, keberkesanan pelaksanaan dan kesedaran awam masih menjadi cabaran. Pengenalan Kanun Keseksaan Syariah juga menimbulkan kebimbangan mengenai potensi impaknya terhadap hak wanita dan kanak-kanak dalam kes-kes tertentu.

9.4. Hak LGBT

Peruntukan undang-undang mengenai homoseksualiti di Brunei adalah tegas. Sebelum pengenalan penuh Kanun Keseksaan Syariah, undang-undang sivil sedia ada telah pun mengharamkan perlakuan homoseksual. Dengan pelaksanaan Kanun Keseksaan Syariah, perbuatan liwat (hubungan seks antara lelaki) boleh membawa hukuman mati melalui rejam, manakala hubungan seks antara wanita (musahaqah) boleh dihukum sebat atau penjara. Walaupun Sultan telah mengumumkan moratorium ke atas hukuman mati, undang-undang itu sendiri masih wujud dan mewujudkan suasana ketakutan dan diskriminasi terhadap komuniti LGBT.

Situasi hak asasi komuniti LGBT di Brunei adalah amat sukar. Tiada pengiktirafan undang-undang untuk hubungan sejenis, dan tiada perlindungan daripada diskriminasi berdasarkan orientasi seksual atau identiti gender. Komuniti LGBT terpaksa hidup secara tersembunyi dan menghadapi risiko pendakwaan serta stigma sosial yang kuat. Persepsi sosial terhadap homoseksualiti secara amnya adalah negatif, selaras dengan ajaran Islam konservatif yang dominan dan falsafah negara MIB. Advokasi terbuka untuk hak LGBT adalah hampir mustahil disebabkan oleh sekatan terhadap kebebasan bersuara dan perhimpunan, serta risiko tindakan balas daripada pihak berkuasa dan masyarakat.

9.5. Kebebasan Beragama

Walaupun Perlembagaan Brunei menjamin hak bukan Islam untuk mengamalkan kepercayaan mereka, kebebasan ini tertakluk kepada beberapa batasan. Islam adalah agama rasmi negara, dan undang-undang serta dasar negara mencerminkan kedudukan ini. Perayaan dan upacara keagamaan bagi agama-agama selain Islam, seperti Kristian dan Buddha, mesti dihadkan kepada tempat ibadat dan kediaman persendirian. Paparan awam simbol-simbol agama bukan Islam adalah terhad. Sebagai contoh, Kementerian Hal Ehwal Ugama telah melarang hiasan Krismas di tempat awam, tetapi tidak melarang sambutan Krismas di gereja dan premis persendirian. Pada 25 Disember 2015, 4,000 daripada kira-kira 18,000 penganut Katolik tempatan menghadiri misa Hari Krismas dan Malam Krismas. Pada tahun 2015, ketua Gereja Katolik di Brunei ketika itu, Cornelius Sim, memberitahu The Brunei Times, "Sejujurnya tiada perubahan bagi kami tahun ini; tiada sekatan baru yang dikenakan, walaupun kami menghormati sepenuhnya dan mematuhi peraturan sedia ada bahawa perayaan dan ibadat kami dihadkan kepada perkarangan gereja dan kediaman persendirian".

Isu penukaran agama daripada Islam kepada agama lain adalah sangat sensitif dan secara praktikalnya dilarang. Undang-undang Syariah juga mengenakan hukuman berat bagi kesalahan murtad. Terdapat juga sekatan terhadap penyebaran agama bukan Islam kepada orang Islam. Ekspresi agama di tempat awam bagi penganut bukan Islam adalah terkawal, dan pembinaan tempat ibadat baru bagi agama bukan Islam adalah sukar dan memerlukan kelulusan yang ketat. Secara keseluruhan, walaupun penganut agama minoriti dibenarkan mengamalkan kepercayaan mereka secara peribadi, ruang untuk ekspresi agama secara terbuka dan pengembangan agama adalah terhad.

Kanun keseksaan Brunei yang disemak semula mula berkuat kuasa secara berperingkat, bermula pada 22 April 2014 dengan kesalahan yang boleh dihukum denda atau penjara. Kanun lengkap, yang dijadualkan untuk pelaksanaan akhir kemudian, menetapkan hukuman mati untuk banyak kesalahan (kedua-dua ganas dan tidak ganas), seperti menghina atau memfitnah Nabi Muhammad, menghina mana-mana ayat Al-Quran dan Hadis, menghujat, mengisytiharkan diri sebagai nabi atau bukan Islam, rompakan, rogol, zina, liwat, hubungan seksual luar nikah bagi orang Islam, dan pembunuhan. Rejam sampai mati adalah "kaedah pelaksanaan hukuman bagi jenayah bersifat seksual" yang ditetapkan.

9.6. Hak Haiwan

Brunei telah menunjukkan komitmen terhadap perlindungan haiwan dalam beberapa aspek. Negara ini merupakan yang pertama di Asia yang mengharamkan penangkapan sirip yu secara nasional, satu langkah penting dalam usaha pemuliharaan marin. Undang-undang berkaitan perlindungan haiwan wujud, walaupun penguatkuasaannya mungkin berbeza-beza. Terdapat juga usaha dan kesedaran awam mengenai perlindungan haiwan terancam. Sebagai contoh, kempen awam telah dilancarkan untuk melindungi tenggiling, yang dianggap sebagai khazanah terancam di Brunei dan sering menjadi mangsa penyeludupan haram. Walaupun begitu, cabaran masih wujud dalam memastikan perlindungan haiwan yang komprehensif dan menangani isu-isu seperti perdagangan hidupan liar haram dan kebajikan haiwan secara menyeluruh.

10.1. Industri Utama

Ekonomi Brunei sangat didominasi oleh industri minyak dan gas asli. Sektor ini menyumbang sebahagian besar daripada Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) dan pendapatan eksport negara. Brunei menghasilkan kira-kira 167,000 tong (26.60 K m³) minyak setiap hari, menjadikannya pengeluar minyak keempat terbesar di Asia Tenggara. Ia juga menghasilkan kira-kira 25.30 M m³ gas asli cecair (LNG) setiap hari, menjadikan Brunei pengeksport gas kesembilan terbesar di dunia. Forbes juga meletakkan Brunei sebagai negara kelima terkaya daripada 182 negara, berdasarkan medan petroleum dan gas aslinya. Pendapatan besar daripada pelaburan luar negara menambah pendapatan daripada pengeluaran domestik. Kebanyakan pelaburan ini dibuat oleh Agensi Pelaburan Brunei (BIA), sebuah cabang Kementerian Kewangan.

Walau bagaimanapun, kesedaran tentang kebergantungan yang tinggi terhadap sumber yang akan habis ini telah mendorong kerajaan untuk berusaha mempelbagaikan ekonomi. Usaha-usaha ini termasuk mempromosikan sektor pelancongan, perkhidmatan kewangan (terutamanya kewangan Islam), dan pertanian (termasuk pengeluaran makanan Halal). Kerajaan Brunei juga telah mempromosikan sara diri makanan, terutamanya dalam pengeluaran beras. Brunei menamakan semula Beras Brunei Darussalam 1 sebagai Beras Laila semasa pelancaran upacara "Penanaman Padi Ke Arah Mencapai Sara Diri Pengeluaran Beras di Brunei Darussalam" di sawah padi Wasan pada April 2009. Pada Ogos 2009, Keluarga Diraja menuai beberapa tangkai padi Laila pertama, selepas bertahun-tahun mencuba untuk meningkatkan pengeluaran beras tempatan, satu matlamat yang pertama kali diutarakan kira-kira setengah abad yang lalu. Pada Julai 2009, Brunei melancarkan skim penjenamaan halal kebangsaannya, Brunei Halal, dengan matlamat untuk mengeksport ke pasaran asing.

Kebergantungan kepada minyak juga membawa impak sosial dan alam sekitar. Dari segi sosial, kekayaan minyak membolehkan kerajaan menyediakan sistem kebajikan yang komprehensif, tetapi juga boleh membawa kepada kekurangan daya saing dalam sektor lain. Dari segi alam sekitar, aktiviti perlombongan minyak dan gas mempunyai potensi untuk menyebabkan pencemaran jika tidak diurus dengan baik.

Pada tahun 2020, pengeluaran elektrik Brunei sebahagian besarnya berdasarkan bahan api fosil; tenaga boleh diperbaharui menyumbang kurang daripada 1% daripada elektrik yang dihasilkan di negara ini. Brunei menduduki tempat ke-88 dalam Indeks Inovasi Global pada tahun 2024.

10.2. Trend Ekonomi dan Rancangan Pembangunan

Petunjuk ekonomi utama Brunei menunjukkan KDNK yang tinggi disumbangkan oleh sektor minyak dan gas, yang juga menghasilkan pendapatan per kapita yang tinggi bagi rakyatnya. Namun, negara ini menghadapi cabaran seperti kadar pengangguran yang agak tinggi (6.9% pada 2014) dan keperluan untuk mempelbagaikan ekonomi. Inflasi secara amnya terkawal.

Untuk menangani cabaran ini dan memastikan pembangunan jangka panjang, Brunei telah melancarkan Wawasan Brunei 2035. Matlamat utama Wawasan ini adalah untuk menjadikan Brunei sebagai sebuah negara yang mempunyai rakyat yang berpendidikan tinggi, berkemahiran dan berjaya; kualiti hidup yang tinggi; dan ekonomi yang dinamik dan mampan. Strategi pelaksanaan Wawasan Brunei 2035 merangkumi pelbagai inisiatif, termasuk pembangunan sumber manusia, pengukuhan sektor swasta, peningkatan produktiviti, dan pelaburan dalam industri bukan minyak dan gas. Penekanan diberikan kepada pembangunan mampan yang mengambil kira aspek alam sekitar, dan ekuiti sosial untuk memastikan semua lapisan masyarakat mendapat manfaat daripada pembangunan negara. Pemimpin Brunei bimbang bahawa peningkatan integrasi dalam ekonomi dunia akan menjejaskan perpaduan sosial dalaman dan oleh itu telah meneruskan dasar pengasingan. Walau bagaimanapun, ia telah menjadi pemain yang lebih menonjol dengan berkhidmat sebagai pengerusi forum Kerjasama Ekonomi Asia Pasifik (APEC) tahun 2000. Para pemimpin Brunei merancang untuk menaik taraf tenaga buruh, mengurangkan pengangguran, memperkukuh sektor perbankan dan pelancongan, dan, secara amnya, meluaskan asas ekonomi.

10.3. Perdagangan dan Pelaburan

Barangan eksport utama Brunei hampir keseluruhannya terdiri daripada minyak mentah dan gas asli cecair (LNG). Destinasi eksport utama termasuk Jepun, Korea Selatan, Thailand, dan negara-negara Asia yang lain. Dari segi import, Brunei mengimport pelbagai jenis barangan, termasuk jentera dan peralatan pengangkutan, barangan perkilangan, makanan, dan bahan kimia. Rakan dagang import utama termasuk Singapura, Malaysia, China, dan Amerika Syarikat. Brunei amat bergantung kepada import untuk produk pertanian (contohnya, beras, produk makanan, ternakan, dll.), kenderaan, dan produk elektrik dari negara lain. Brunei mengimport 60% makanannya; daripada jumlah itu, kira-kira 75% datang dari negara-negara ASEAN lain.

Kerajaan Brunei aktif dalam menarik pelaburan langsung asing (FDI), terutamanya dalam sektor-sektor yang dikenal pasti untuk mempelbagaikan ekonomi, seperti industri halal, teknologi maklumat dan komunikasi (ICT), pelancongan, dan perkhidmatan. Dasar-dasar untuk menarik FDI termasuk insentif cukai, penyediaan infrastruktur, dan usaha untuk memperbaiki persekitaran perniagaan. Agensi Pelaburan Brunei (BIA), sebuah badan kerajaan, memainkan peranan penting dalam menguruskan rizab mata wang asing negara dan membuat pelaburan strategik di luar negara untuk menjana pendapatan tambahan bagi negara.

11.1. Pengangkutan

Sehingga 2019, rangkaian jalan raya negara ini mempunyai jumlah panjang 3.71 K km, di mana 86.8% daripadanya adalah jalan berturap. Lebuh raya sepanjang 135 km dari Bandar Muara ke Kuala Belait adalah jalan raya kembar. Brunei boleh diakses melalui pengangkutan udara, laut, dan darat.

Walaupun rangkaian jalan raya di Brunei secara amnya dibangunkan dengan baik, terdapat beberapa batasan. Sistem pengangkutan awam, seperti bas, kurang komprehensif dan tidak meliputi semua kawasan secara meluas, menyebabkan ramai penduduk bergantung kepada kenderaan persendirian. Ini menyumbang kepada kadar pemilikan kenderaan yang tinggi di Brunei, dengan satu kereta persendirian untuk setiap 2.09 orang, salah satu kadar tertinggi di dunia. Ini disebabkan oleh ketiadaan sistem pengangkutan yang komprehensif, cukai import yang rendah, dan harga petrol tanpa plumbum yang rendah iaitu 0.53 BND setiap liter.

Salah satu pembangunan infrastruktur pengangkutan utama baru-baru ini ialah Jambatan Temburong, yang menghubungkan Daerah Muara dengan Daerah Temburong yang terpisah. Jambatan sepanjang 30 km ini dibuka kepada lalu lintas pada 17 Mac 2020, dengan 14 km daripadanya merentasi Teluk Brunei. Kos pembinaan jambatan ini ialah 1.60 B BND.

11.1.1. Penerbangan

Pengangkutan udara Brunei berpusat di Lapangan Terbang Antarabangsa Brunei (BIA), yang merupakan pintu masuk utama ke negara ini. BIA sedang menjalani kerja-kerja naik taraf yang meluas untuk memodenkan kemudahannya. Changi Airport International adalah perunding yang mengendalikan pemodenan ini, yang kosnya dirancang pada masa ini sebanyak 150.00 M BND. Projek ini dijadualkan untuk menambah 14.00 K m² ruang lantai baru dan termasuk terminal baru serta dewan ketibaan. Dengan selesainya projek ini, kapasiti penumpang tahunan lapangan terbang dijangka berganda daripada 1.5 juta kepada 3 juta.

Syarikat penerbangan nasional, Royal Brunei Airlines (RBA), mengendalikan penerbangan ke destinasi-destinasi utama di Asia, Timur Tengah, Eropah (London), dan Australia. RBA berusaha untuk membangunkan Brunei sebagai hab perjalanan antarabangsa antara Eropah dan Australia/New Zealand. Pusat strategi ini adalah kedudukan yang dikekalkan oleh syarikat penerbangan itu di Lapangan Terbang Heathrow London. Ia memegang slot harian di lapangan terbang yang sangat terhad kapasitinya itu, yang dilayaninya dari Bandar Seri Begawan melalui Dubai.

Terdapat sebuah lagi lapangan terbang, iaitu Lapangan Terbang Anduki, yang terletak di Seria dan digunakan terutamanya untuk industri minyak dan gas.

11.2. Telekomunikasi

Brunei mempunyai kadar penembusan telefon talian tetap dan mudah alih yang tinggi. Akses internet semakin meluas, dengan perkhidmatan jalur lebar gentian optik dan mudah alih tersedia. Kerajaan telah berusaha untuk membangunkan infrastruktur teknologi maklumat dan komunikasi (ICT) sebagai sebahagian daripada usaha mempelbagaikan ekonomi dan meningkatkan ketersambungan digital. Penyedia perkhidmatan telekomunikasi utama di negara ini menawarkan pelbagai perkhidmatan data dan suara. Radio kampus dalam talian, UBD FM, bersiaran dari universiti pertamanya, Universiti Brunei Darussalam.

11.3. Kewangan

Bank China menerima kebenaran untuk membuka cawangan di Brunei pada April 2016. Citibank, yang masuk pada tahun 1972, menutup operasinya di Brunei pada tahun 2014. HSBC, yang telah masuk pada tahun 1947, menutup operasinya di Brunei pada November 2017. Maybank dari Malaysia, RHB Bank dari Malaysia, Standard Chartered Bank dari United Kingdom, United Overseas Bank dari Singapura dan Bank China kini beroperasi di Brunei.

Sektor kewangan Brunei dikawal selia oleh Autoriti Monetari Brunei Darussalam (AMBD), yang berfungsi sebagai bank pusat negara. AMBD bertanggungjawab untuk kestabilan monetari, pengawasan institusi kewangan, dan pembangunan industri kewangan. Terdapat beberapa bank komersial tempatan dan antarabangsa yang beroperasi di Brunei, termasuk bank-bank yang menawarkan perkhidmatan perbankan Islam. Kerajaan Brunei juga aktif dalam mempromosikan negara sebagai pusat kewangan Islam antarabangsa, selaras dengan falsafah Melayu Islam Beraja. Dasar pembangunan industri kewangan memberi tumpuan kepada pengukuhan rangka kerja kawal selia, pembangunan produk dan perkhidmatan kewangan yang inovatif, dan peningkatan literasi kewangan.

12.1. Statistik Penduduk

Jumlah penduduk Brunei pada tahun 2023 ialah 455,858, dengan 76% tinggal di kawasan bandar. Kadar pembandaran dianggarkan pada 2.13% setahun dari 2010 hingga 2015. Jangka hayat purata ialah 77.7 tahun. Pada tahun 2014, 65.7% penduduk adalah Melayu, 10.3% adalah Cina, 3.4% adalah orang asli, dengan 20.6% kumpulan kecil membentuk selebihnya. Terdapat komuniti ekspatriat yang agak besar. Kebanyakan ekspatriat berasal dari negara bukan Islam seperti Australia, United Kingdom, Korea Selatan, Jepun, Filipina, Thailand, Kemboja, Vietnam dan India.

Kepadatan penduduk secara keseluruhan adalah rendah, tetapi tertumpu di kawasan bandar seperti Bandar Seri Begawan. Kadar kelahiran telah menurun dalam beberapa dekad kebelakangan ini, manakala kadar kematian kekal rendah, menyumbang kepada pertumbuhan penduduk yang sederhana. Nisbah jantina agak seimbang. Struktur umur penduduk menunjukkan populasi yang semakin menua, walaupun masih mempunyai kohort belia yang signifikan.

12.2. Komposisi Etnik

Majoriti penduduk Brunei adalah orang Melayu, yang secara rasmi merangkumi tujuh puak Melayu yang diiktiraf: Melayu Brunei, Kedayan, Tutong, Belait, Bisaya, Dusun, dan Murut. Kumpulan etnik minoriti yang signifikan termasuk orang Cina, yang memainkan peranan penting dalam sektor perdagangan dan perniagaan. Terdapat juga puak-puak asli lain yang tidak dikategorikan sebagai Melayu. Selain itu, sejumlah besar pekerja asing dari pelbagai negara, terutamanya dari Asia Tenggara dan Asia Selatan, menyumbang kepada kepelbagaian demografi negara, bekerja dalam sektor pembinaan, perkhidmatan, dan domestik.

Dasar kerajaan terhadap kumpulan minoriti secara amnya adalah inklusif dalam kerangka falsafah Melayu Islam Beraja (MIB). Walau bagaimanapun, isu-isu berkaitan kewarganegaraan dan hak-hak tertentu bagi sesetengah kumpulan minoriti, terutamanya mereka yang tidak berstatus warganegara tetap, kadangkala timbul. Integrasi sosial diusahakan melalui pelbagai program kebangsaan, tetapi penekanan terhadap identiti Melayu Islam sebagai teras negara boleh menimbulkan cabaran bagi kumpulan minoriti dalam mengekalkan dan menyatakan identiti budaya dan agama mereka secara bebas sepenuhnya.

12.3. Bahasa

Bahasa rasmi dan kebangsaan Brunei ialah Bahasa Melayu Piawai, yang menggunakan kedua-dua tulisan Rumi dan tulisan Jawi. Pada mulanya, Bahasa Melayu ditulis dalam tulisan Jawi sebelum beralih kepada tulisan Rumi sekitar tahun 1941. Walau bagaimanapun, bahasa pertuturan harian yang paling meluas digunakan ialah Bahasa Melayu Brunei, yang mempunyai perbezaan ketara dari segi kosa kata dan sebutan berbanding Bahasa Melayu Piawai. Bahasa Melayu Brunei agak berbeza daripada bahasa Melayu baku dan dialek Melayu yang lain, kira-kira 84% seasal dengan bahasa Melayu baku, dan kebanyakannya saling difahami dengannya.

Bahasa Inggeris digunakan secara meluas sebagai bahasa perniagaan dan bahasa rasmi kedua, serta bahasa pengantar utama dalam sistem pendidikan dari peringkat rendah hingga pengajian tinggi. Tahap penggunaan Bahasa Inggeris adalah tinggi dalam kalangan penduduk, terutamanya di kawasan bandar dan dalam sektor profesional.

Bahasa-bahasa Cina, seperti Mandarin, Hokkien, dan Hakka, juga dituturkan secara meluas dalam kalangan komuniti Cina. Selain itu, terdapat pelbagai dialek dan bahasa etnik minoriti yang digunakan oleh puak-puak asli, termasuk dialek Melayu Kedayan, bahasa Tutong, bahasa Murut, dan bahasa Dusun.

Bahasa Arab adalah bahasa agama bagi umat Islam dan diajar di sekolah-sekolah, terutamanya sekolah agama, dan juga di institut pengajian tinggi. Sehingga tahun 2004, terdapat enam sekolah Arab dan satu maktab perguruan agama di Brunei. Majoriti penduduk Muslim Brunei telah mendapat pendidikan formal atau tidak formal dalam membaca, menulis dan menyebut bahasa Arab sebagai sebahagian daripada pendidikan agama mereka.

12.4. Agama

Agama rasmi Brunei ialah Islam, khususnya aliran Ahli Sunah Waljamaah mazhab Syafi'i. Lebih daripada 82% penduduk, termasuk majoriti Melayu Brunei dan Kedayan, adalah Muslim. Agama memainkan peranan penting dalam kehidupan seharian dan dalam pentadbiran negara, selaras dengan falsafah Melayu Islam Beraja (MIB).
Menurut bancian 2021, 82.1% (362,035 orang) penduduk adalah Muslim, diikuti oleh Kristian sebanyak 6.7% (29,462 orang), Buddha sebanyak 6.3% (27,745 orang), dan lain-lain (termasuk kepercayaan asli dan tidak beragama) sebanyak 4.9% (21,473 orang).
Agama-agama lain yang dianuti termasuk Kristian (6.7%) dan Buddha (6.3%), terutamanya dalam kalangan komuniti Cina. Terdapat juga sebilangan kecil penganut kepercayaan asli dan mereka yang tidak beragama atau ateis (kira-kira 2% daripada populasi, kebanyakannya orang Cina yang mengamalkan unsur-unsur Buddha, Konfusianisme, dan Taoisme tetapi memilih untuk tidak menyatakan agama secara rasmi).

Isu kebebasan beragama adalah kompleks. Walaupun Perlembagaan secara nominal menjamin kebebasan beragama, terdapat sekatan terhadap amalan dan penyebaran agama bukan Islam. Pembinaan tempat ibadat baru bagi agama minoriti adalah sukar, dan aktiviti keagamaan mereka sering dihadkan kepada premis persendirian. Penukaran agama daripada Islam kepada agama lain adalah dilarang dan boleh membawa hukuman di bawah undang-undang Syariah.

12.5. Pendidikan

Sistem persekolahan di Brunei merangkumi pendidikan rendah, menengah, dan pengajian tinggi. Pendidikan adalah wajib bagi kanak-kanak sehingga umur tertentu dan sebahagian besarnya dibiayai oleh kerajaan. Universiti utama di negara ini ialah Universiti Brunei Darussalam (UBD), yang menawarkan pelbagai program ijazah dan pascasiswazah. Terdapat juga institusi pengajian tinggi lain seperti Universiti Teknologi Brunei (UTB) dan Kolej Universiti Perguruan Ugama Seri Begawan (KUPU SB). Pendidikan agama Islam diberi penekanan penting dalam sistem pendidikan, dengan sekolah-sekolah agama dan mata pelajaran agama Islam diwajibkan bagi pelajar Muslim.

Dasar pendidikan negara bertujuan untuk melahirkan warganegara yang berpendidikan, berkemahiran, dan berpegang teguh kepada nilai-nilai Melayu Islam Beraja (MIB). Terdapat juga sekolah-sekolah antarabangsa yang memenuhi keperluan komuniti ekspatriat dan sebilangan rakyat tempatan. Kerajaan menyediakan pelbagai bentuk bantuan yuran pendidikan dan biasiswa untuk memastikan akses kepada pendidikan berkualiti untuk semua lapisan masyarakat, termasuk peluang untuk melanjutkan pelajaran ke luar negara. Walau bagaimanapun, cabaran tetap wujud dalam memastikan kualiti pendidikan yang konsisten di semua peringkat dan menyediakan graduan dengan kemahiran yang relevan untuk pasaran kerja yang semakin kompetitif dan usaha mempelbagaikan ekonomi negara. Bahasa Inggeris digunakan secara meluas sebagai bahasa pengantar, terutamanya di peringkat pengajian tinggi, untuk meningkatkan daya saing global pelajar.

12.6. Kesihatan

Brunei mempunyai sistem perkhidmatan kesihatan kebangsaan yang komprehensif dan sebahagian besarnya dibiayai oleh kerajaan, menyediakan perkhidmatan perubatan dengan kos yang sangat minimum atau percuma kepada warganegara dan penduduk tetap. Hospital utama negara ialah Hospital Raja Isteri Pengiran Anak Saleha (RIPAS) di Bandar Seri Begawan, yang merupakan pusat rujukan utama dengan kemudahan dan pakar perubatan yang pelbagai. Terdapat juga hospital-hospital daerah dan rangkaian klinik kesihatan serta pusat kesihatan komuniti di seluruh negara.

Tahap kesihatan awam di Brunei secara amnya adalah baik, dengan jangka hayat yang tinggi dan kadar kematian bayi yang rendah. Penyakit-penyakit utama yang dihadapi termasuk penyakit tidak berjangkit seperti penyakit jantung, diabetes, dan kanser, yang berkaitan dengan gaya hidup. Kerajaan menyediakan bantuan kos perubatan yang meluas, termasuk rawatan di luar negara bagi kes-kes yang tidak dapat dirawat di dalam negara.

Walaupun akses kepada perkhidmatan kesihatan secara amnya adalah saksama, cabaran mungkin wujud dalam menyediakan perkhidmatan khusus di kawasan luar bandar atau untuk populasi tertentu. Kerajaan terus berusaha untuk meningkatkan kualiti dan kecekapan sistem kesihatan, termasuk pencegahan penyakit dan promosi gaya hidup sihat.

12.7. Kebajikan

Brunei terkenal dengan sistem kebajikan sosialnya yang komprehensif, yang banyak disokong oleh hasil pendapatan daripada industri minyak dan gas. Antara ciri utama sistem kebajikan ini termasuk:

• Pendidikan Percuma: Warganegara Brunei menikmati pendidikan percuma dari peringkat rendah hingga pengajian tinggi di institusi awam dalam negara. Biasiswa juga disediakan untuk pengajian di luar negara.
• Perkhidmatan Perubatan Percuma atau Kos Rendah: Perkhidmatan kesihatan di hospital dan klinik kerajaan adalah percuma atau dikenakan bayaran yang sangat minimum kepada warganegara.
• Bantuan Perumahan: Kerajaan menyediakan pelbagai skim perumahan untuk rakyat, termasuk rumah mampu milik dan subsidi perumahan.
• Pencen Hari Tua: Warganegara yang layak menerima pencen hari tua.
• Subsidi Makanan dan Keperluan Asas: Kerajaan memberikan subsidi untuk barangan keperluan asas seperti beras dan gula, serta bahan api.

Asas pembiayaan sistem kebajikan ini sebahagian besarnya bergantung kepada kekayaan sumber minyak dan gas negara. Ini menimbulkan persoalan mengenai kemampanan jangka panjang sistem ini, terutamanya apabila sumber minyak semakin berkurangan atau harga minyak global tidak menentu. Walaupun sistem kebajikan ini telah berjaya meningkatkan kualiti hidup rakyat secara keseluruhan, analisis mengenai keberkesanannya dalam menangani ketidaksamaan pendapatan atau kekayaan masih relevan. Usaha untuk mempelbagaikan ekonomi juga penting untuk memastikan kesinambungan sistem kebajikan ini pada masa hadapan.

13.1. Tradisi dan Gaya Hidup

Adat resam tradisional Brunei kaya dengan nilai-nilai Melayu dan Islam. Antara nilai utama yang ditekankan ialah menghormati kerabat diraja, ketaatan kepada pemimpin dan orang tua, serta menjaga keharmonian masyarakat. Sistem kekeluargaan adalah penting, dengan ikatan keluarga yang rapat dan penghormatan kepada ahli keluarga yang lebih tua. Pakaian tradisional seperti Baju Melayu bagi lelaki dan Baju Kurung serta Tudung bagi wanita sering dipakai, terutamanya semasa majlis rasmi, perayaan, dan pada hari Jumaat. Cara hidup masyarakat Brunei secara amnya tenang dan teratur, dengan penekanan kepada amalan keagamaan seperti solat dan menghadiri masjid. Budaya larangan alkohol adalah ketara, di mana penjualan dan pengambilan alkohol secara terbuka adalah dilarang. Pengaruh Islam juga membentuk norma-norma sosial dalam interaksi harian, etika berpakaian, dan pelbagai aspek kehidupan lain.

13.2. Budaya Makanan

Makanan tradisional utama Brunei yang paling terkenal ialah Ambuyat, sejenis hidangan yang diperbuat daripada tepung sagu rumbia yang dimakan dengan mencicahnya ke dalam pelbagai jenis kuah atau sos yang masam dan pedas, seperti cacah binjai. Ambuyat sering dimakan bersama hidangan sampingan lain seperti ikan bakar, sayur-sayuran, dan ulam.

Selain Ambuyat, hidangan utama lain termasuk nasi katok (nasi putih dengan ayam goreng dan sambal), pelbagai jenis masakan laut, dan hidangan yang dipengaruhi oleh masakan Melayu serantau seperti rendang, soto, dan laksa. Bahan-bahan masakan utama terdiri daripada beras, ikan, ayam, daging, sayur-sayuran tempatan, dan rempah-ratus.

Budaya makanan Halal sangat penting di Brunei, selaras dengan statusnya sebagai negara Islam. Hampir semua makanan yang dijual dan dihidangkan adalah dijamin halal. Adab makan juga mencerminkan nilai-nilai kesopanan Melayu dan ajaran Islam, seperti makan menggunakan tangan kanan dan membaca doa sebelum dan selepas makan. Pasar malam dan gerai makanan popular sebagai tempat untuk menikmati pelbagai hidangan tempatan.

13.3. Kesenian

Kesenian Brunei merangkumi pelbagai cabang yang mencerminkan warisan budaya Melayu dan pengaruh Islam.

• Muzik Tradisional: Alat muzik tradisional yang terkenal ialah Gulintangan, sejenis ensambel gamelan kecil yang terdiri daripada gong-gong kecil dan gendang. Ia sering dimainkan semasa majlis perkahwinan dan upacara adat.
• Tarian Tradisional: Antara tarian tradisional yang popular ialah Tarian Adai-adai, sejenis tarian nelayan yang menggambarkan kehidupan komuniti nelayan, dan Alai Sekap.
• Kraf Tangan: Brunei terkenal dengan kraf tangan yang halus, termasuk kain Tenunan (kain songket Brunei), ukiran perak, anyaman bakul, dan pembuatan keris.
• Seni Moden: Seni moden juga berkembang di Brunei, dengan pelukis dan penggiat seni kontemporari menghasilkan karya dalam pelbagai medium.
• Seni Bina: Seni bina Brunei menggabungkan elemen tradisional Melayu dengan ciri-ciri Islam. Contoh terkenal termasuk Masjid Sultan Omar Ali Saifuddien yang ikonik dengan kubah emasnya, Masjid Jame' Asr Hassanil Bolkiah, dan Istana Nurul Iman, kediaman rasmi Sultan yang merupakan antara istana kediaman terbesar di dunia. Seni bina rumah-rumah tradisional di Kampong Ayer juga mempunyai ciri-ciri yang unik.

13.3.2. Seni Moden dan Muzium

Trend seni moden di Brunei menyaksikan kemunculan artis-artis kontemporari yang meneroka pelbagai medium dan tema, sering kali menggabungkan unsur-unsur tradisional dengan ekspresi moden. Galeri-galeri seni, walaupun tidak banyak, menyediakan platform untuk artis-artis ini mempamerkan karya mereka.

Brunei mempunyai beberapa muzium utama yang memainkan peranan penting dalam memelihara dan mempamerkan warisan sejarah dan budaya negara:

• Muzium Alat Kebesaran Diraja: Terletak di Bandar Seri Begawan, muzium ini mempamerkan alat-alat kebesaran diraja, perhiasan, dan hadiah-hadiah yang diterima oleh Sultan Hassanal Bolkiah. Ia memberikan gambaran tentang institusi beraja di Brunei.
• Muzium Brunei: Muzium ini menempatkan koleksi artifak sejarah, etnografi, dan arkeologi Brunei, termasuk seramik, tekstil, dan senjata tradisional. Ia juga mempunyai galeri sejarah semula jadi.

Muzium-muzium ini bukan sahaja berfungsi sebagai tarikan pelancong tetapi juga sebagai pusat penyelidikan dan pendidikan mengenai sejarah dan budaya Brunei.

13.4. Media Massa

Landskap media di Brunei dikawal selia dengan ketat oleh kerajaan. Akhbar utama termasuk Borneo Bulletin, sebuah akhbar harian berbahasa Inggeris, dan Media Permata, sebuah akhbar harian berbahasa Melayu. Kedua-dua akhbar ini cenderung untuk memaparkan berita dari perspektif pro-kerajaan. The Brunei Times, sebuah akhbar bebas berbahasa Inggeris yang diterbitkan sejak 2006, pernah wujud tetapi telah menghentikan penerbitannya.

Penyiaran awam dikendalikan oleh Radio Televisyen Brunei (RTB), yang mengendalikan beberapa saluran televisyen (RTB Perdana, RTB Aneka, RTB Sukmaindera) dan stesen radio (Nasional FM, Pilihan FM, Nur Islam FM, Harmony FM, Pelangi FM). Kandungan siaran juga secara amnya menyokong dasar-dasar kerajaan. Perkhidmatan televisyen kabel swasta (Astro-Kristal) dan stesen radio swasta (Kristal FM) juga tersedia.

Penggunaan internet dan media sosial semakin meningkat dalam kalangan penduduk Brunei. Walaupun ini menyediakan platform alternatif untuk mendapatkan maklumat dan menyatakan pendapat, kerajaan juga memantau kandungan dalam talian. Tahap kawalan kerajaan terhadap media adalah tinggi, dan kebebasan media adalah terhad. Kritikan terbuka terhadap kerajaan atau institusi diraja adalah jarang berlaku dan boleh membawa akibat undang-undang di bawah akta seperti Akta Hasutan dan undang-undang fitnah. Organisasi seperti Freedom House secara konsisten menilai Brunei sebagai "Tidak Bebas" dari segi kebebasan media.

13.5. Sukan

Sukan popular di Brunei termasuk bola sepak, yang dianggap sebagai sukan kebangsaan, badminton, sepak takraw, dan silat (seni mempertahankan diri). Liga bola sepak domestik, seperti Liga Super Brunei, diuruskan oleh Persatuan Bola Sepak Brunei Darussalam (FABD). Pasukan bola sepak kebangsaan Brunei mengambil bahagian dalam pertandingan serantau dan antarabangsa, walaupun pencapaiannya terhad.

Selain bola sepak, badminton juga mempunyai pengikut yang ramai, dengan gelanggang badminton mudah didapati di seluruh negara. Sepak takraw, sukan tradisional yang dimainkan dengan bola rotan, juga popular. Silat, sebagai seni mempertahankan diri tradisional, bukan sahaja diamalkan untuk mempertahankan diri tetapi juga sebagai aktiviti kebudayaan dan sukan.

Brunei mengambil bahagian secara aktif dalam pertandingan sukan antarabangsa, terutamanya Sukan Asia Tenggara (Sukan SEA), di mana atlet-atlet negara telah memenangi pingat dalam pelbagai acara. Negara ini juga telah menghantar wakil ke Sukan Asia dan Sukan Olimpik. Walaupun saiznya yang kecil, Brunei komited untuk membangunkan sektor sukannya dan menggalakkan gaya hidup aktif dalam kalangan rakyatnya. Majlis Olimpik Kebangsaan Brunei Darussalam ialah Jawatankuasa Olimpik Kebangsaan untuk Brunei. Brunei membuat penampilan sulung di Sukan Olimpik pada tahun 1996 dan telah bertanding di semua Sukan Olimpik Musim Panas berikutnya kecuali edisi 2008. Negara ini telah bertanding dalam badminton, menembak, renang, dan trek dan padang, tetapi belum memenangi sebarang pingat. Brunei telah mencapai kejayaan yang sedikit lebih baik di Sukan Asia, memenangi empat pingat gangsa. Acara sukan antarabangsa utama pertama yang dihoskan di Brunei ialah Sukan Asia Tenggara 1999. Mengikut jadual pingat Sukan Asia Tenggara sepanjang zaman, atlet Brunei telah memenangi sejumlah 14 pingat emas, 55 perak dan 163 gangsa dalam temasya tersebut.

13.6. Hari Kelepasan Am

Brunei mempunyai beberapa hari kelepasan am yang merangkumi perayaan kebangsaan dan keagamaan. Tarikh bagi hari kelepasan keagamaan Islam adalah berdasarkan kalendar lunar Islam dan mungkin berubah setiap tahun.

• Hari Kebangsaan: Disambut pada 23 Februari setiap tahun untuk memperingati kemerdekaan penuh Brunei daripada United Kingdom pada tahun 1984.
• Hari Keputeraan Sultan: Disambut pada 15 Julai setiap tahun, sempena hari keputeraan Sultan Hassanal Bolkiah. Ia merupakan perayaan besar dengan pelbagai acara di seluruh negara.
• Hari Raya Aidilfitri: Perayaan utama bagi umat Islam, menandakan berakhirnya bulan Ramadan (bulan berpuasa). Disambut dengan solat sunat Aidilfitri, ziarah-menziarahi, dan rumah terbuka. Biasanya merupakan cuti umum selama beberapa hari.
• Hari Raya Aidiladha: Juga dikenali sebagai Hari Raya Korban, memperingati kesanggupan Nabi Ibrahim untuk mengorbankan anaknya. Disambut dengan solat sunat Aidiladha dan penyembelihan haiwan korban.
• Awal Tahun Hijrah (Maal Hijrah): Menandakan permulaan tahun baru dalam kalendar Islam.
• Maulidur Rasul: Memperingati hari kelahiran Nabi Muhammad S.A.W.
• Israk dan Mikraj: Memperingati peristiwa perjalanan malam Nabi Muhammad S.A.W. dari Mekah ke Baitulmaqdis dan naik ke langit.
• Nuzul Al-Quran: Memperingati hari penurunan Al-Quran yang pertama.
• Awal Ramadhan: Menandakan permulaan bulan puasa bagi umat Islam.
• Tahun Baru Cina: Disambut oleh komuniti Cina di Brunei dan merupakan cuti umum.
• Hari Krismas: Disambut oleh komuniti Kristian pada 25 Disember dan merupakan cuti umum.
• Tahun Baru Masihi: 1 Januari, disambut sebagai cuti umum.
• Hari Angkatan Bersenjata Diraja Brunei: Disambut pada 31 Mei.

Hari-hari kelepasan ini mencerminkan kepelbagaian budaya dan kepentingan agama serta institusi beraja dalam kehidupan masyarakat Brunei.