Mohammad Fuad Stephens

1.1. Kelahiran dan Keluarga

Tun Fuad Stephens, yang nama asalnya ialah Donald Aloysius Marmaduke Stephens, dilahirkan pada 14 September 1920 di Kudat. Bapanya, Jules Stephen Pavitt (kemudian dikenali sebagai Jules Pavitt Stephens, Snr.), berketurunan kacukan Kadazan dan British. Jules dilahirkan dan dibesarkan di Borneo Utara, di daerah Papar. Datuk sebelah bapanya, Ernest Alfred Pavitt, dilahirkan di Akaroa, New Zealand, tetapi mempunyai akar keturunan di Colchester, Essex, England, United Kingdom. Apabila Ernest Alfred Pavitt meninggalkan Borneo Utara untuk tinggal di New Zealand, Jules menggugurkan nama Pavitt dan menjadikan Stephens sebagai nama keluarganya. Ibu Tun Fuad, Edith Cope, mempunyai keturunan kacukan Jepun, British, dan Dusun dari Kinabatangan, Sandakan. Stephens mempunyai lima orang adik-beradik; dua adik perempuan dan tiga adik lelaki. Dua daripada adik lelakinya, John dan Martin, meninggal dunia semasa bayi. Adik lelakinya yang ketiga, Leo Benedict, dilahirkan pada tahun 1926 dan kemudiannya menjadi Yang di-Pertua Dewan Negara dari tahun 1985 hingga 1988. Adik-adik perempuannya ialah Esther (lahir 1928) dan Agnes (lahir 1930).

2.1. Penubuhan UNKO dan Peranan dalam Pembentukan Malaysia

Donald Stephens mengasaskan parti politik Pertubuhan Kebangsaan Kadazan Bersatu (UNKO) pada Ogos 1961. Beliau memainkan peranan penting dalam rundingan kemerdekaan Sabah dan pembentukan Malaysia, bersama-sama dengan Tun Mustapha dari Pertubuhan Kebangsaan Sabah Bersatu (USNO), Lee Kuan Yew dari Singapura, dan Tunku Abdul Rahman, yang ketika itu merupakan Perdana Menteri Tanah Melayu. Pembentukan Malaysia akhirnya tercapai pada 16 September 1963, yang kini dikenali sebagai Hari Malaysia. Beliau menjadi Ketua Menteri Sabah yang pertama apabila UNKO bersama USNO dan Persatuan Cina Sabah (SCA) membentuk gabungan Perikatan Sabah untuk memerintah Kerajaan Negeri Sabah yang baharu. Tun Fuad juga merupakan ahli Jawatankuasa Perundingan Perpaduan Malaysia.

2.2. Ketua Menteri Sabah Pertama (1963-1964)

Tun Fuad Stephens memegang jawatan Ketua Menteri Sabah dari 16 September 1963 sehingga 31 Disember 1964, apabila beliau terpaksa meletak jawatan. Beliau digantikan oleh Peter Lo Sui Yin dari Persatuan Cina Sabah (SCA).

2.3. Menteri Persekutuan dan Yang di-Pertua Negeri Sabah

Pada tahun 1964, Donald Stephens meletak jawatan sebagai Ketua Menteri untuk menjadi ahli kabinet persekutuan Malaysia yang pertama dari Sabah. Beliau menjadi menteri yang bertanggungjawab dalam hal ehwal Sabah di bawah Jabatan Perdana Menteri. Pada tahun 1973, Tun Fuad Stephens dilantik sebagai Yang di-Pertua Negara Sabah (jawatan ini kemudiannya diturunkan taraf kepada Yang di-Pertua Negeri selepas 1976). Beliau memegang jawatan ini sehingga tahun 1975. Dari tahun 1968 hingga 1973, beliau memegang jawatan Pesuruhjaya Tinggi Malaysia ke Australia.

2.4. Penubuhan BERJAYA dan Kemenangan Pilihan Raya 1976

Pada tahun 1975, Tun Fuad Stephens bersama Harris Salleh menubuhkan parti politik baharu, Parti Bersatu Rakyat Jelata Sabah (BERJAYA). Parti ini memenangi pilihan raya negeri 1976, mengalahkan USNO pimpinan Tun Mustapha, dan membentuk kerajaan baharu Sabah. Dalam pilihan raya tersebut, Tun Fuad Stephens bertanding di kawasan N15 Kiulu atas tiket BERJAYA dan menang dengan mudah. Parti BERJAYA berjaya menewaskan USNO setelah memenangi 28 daripada 48 kerusi Dewan Undangan Negeri (DUN).

2.5. Ketua Menteri Sabah Kelima (1976)

Tun Fuad Stephens mengangkat sumpah sebagai Ketua Menteri Sabah yang kelima pada 15 April 1976. Beliau memegang jawatan ini selama 54 hari sebelum kematiannya dalam nahas pesawat.

2.6. Pandangan Mengenai Struktur Malaysia

Tun Fuad Stephens melihat Malaysia sebagai persekutuan empat negara - Tanah Melayu, Sabah, Sarawak, dan Singapura - sebagai rakan kongsi yang setara, berbeza dengan sebelas negeri yang membentuk Persekutuan Tanah Melayu yang mempunyai autonomi yang lebih rendah. Selepas Singapura keluar dari Malaysia pada 9 Ogos 1965, Stephens mengusulkan kajian semula mengenai penyertaan Sabah dalam persekutuan, walaupun beliau tidak bertujuan untuk pemisahan. Beliau berpendapat bahawa Sabah menyertai persekutuan kerana Singapura, dan dengan keluarnya Singapura, tiada lagi keperluan untuk Sabah kekal dalam Malaysia. Namun, cadangan ini ditolak oleh kerajaan persekutuan, yang bimbang langkah sedemikian akan membahayakan persekutuan secara keseluruhan. Beliau juga pernah berbincang dengan Lee Kuan Yew mengenai kemungkinan Lee menjadi Perdana Menteri dan beliau menjadi Timbalan Perdana Menteri, dengan Stephens kemudiannya menggantikan Lee sebagai Perdana Menteri, namun idea ini tidak menjadi kenyataan selepas Singapura keluar.

3.1. Huguan Siou dan Kepimpinan Kadazandusun

Tun Fuad Stephens merupakan Huguan Siou yang pertama, iaitu pemimpin tertinggi bagi masyarakat Kadazandusun di Sabah. Peranan ini menunjukkan kepimpinan dan kepentingannya yang besar dalam komuniti tersebut.

3.2. Penukaran Agama dan Perubahan Identiti

Tun Fuad Stephens memeluk agama Islam pada 7 Januari 1971, ketika beliau berkhidmat sebagai Pesuruhjaya Tinggi Malaysia ke Australia. Beliau memeluk Islam bersama isteri dan lima orang anaknya di kediaman Tun Mustapha. Stephens menyatakan bahawa beliau dan Mustapha adalah "saudara sedarah" selepas mereka mencucuk jari pada Ogos 1969, dan keluarga mereka mempunyai hubungan yang rapat. Beliau juga menganggap agama Islam sebagai faktor penyatuan di Sabah dan juga di Malaysia secara keseluruhan untuk membawa kemakmuran dan kebahagiaan kepada negara. Stephens mengambil nama 'Muhammad Fuad', di mana 'Fuad' bermaksud "hati" dalam bahasa Arab. Walaupun digalakkan untuk menukar nama keluarganya pada masa penukaran agama, beliau menolak untuk berbuat demikian.

3.3. Hubungan dengan Tokoh Politik Lain

Tun Fuad Stephens mempunyai hubungan yang kompleks dengan tokoh-tokoh politik lain, termasuk Tunku Abdul Rahman dan Lee Kuan Yew. Beliau pernah berunding dengan Lee Kuan Yew mengenai masa depan kepimpinan negara, di mana Lee mencadangkan agar beliau menjadi Perdana Menteri dan Tun Fuad menjadi Timbalan Perdana Menteri, dengan Tun Fuad kemudiannya menggantikan Lee sebagai Perdana Menteri. Walau bagaimanapun, idea ini tidak menjadi kenyataan selepas Singapura keluar dari Persekutuan Malaysia pada 9 Ogos 1965. Hubungan beliau dengan Tunku Abdul Rahman juga penting dalam proses pembentukan Malaysia. Walaupun pada mulanya menentang idea penyertaan Sabah, beliau akhirnya diyakinkan untuk bekerjasama ke arah itu.

4.1. Kehidupan Berkeluarga

Tun Fuad Stephens telah berkahwin dengan Toh Puan Rahimah Stephens. Mereka mempunyai lima orang anak, termasuk seorang anak lelaki bernama Johari, yang turut terkorban dalam nahas pesawat Double Six bersama bapanya. Toh Puan Rahimah Stephens meninggal dunia pada 14 Mac 2022 pada usia 92 tahun akibat serangan jantung setelah terjatuh di rumahnya. Beliau merupakan Menteri Kebajikan Negeri Sabah dan Ahli Dewan Undangan Negeri (ADUN) bagi kawasan Kiulu, menjadikannya wanita pertama yang dilantik ke jawatan menteri negeri. Hajiji Noor, Ketua Menteri Sabah, turut melawat keluarganya untuk menyampaikan ucapan takziah. Jenazah Toh Puan Rahimah Stephens dikebumikan di Tanah Perkuburan Islam Kampung Likas.

5.1. Nahas Pesawat GAF Nomad

Pada 6 Jun 1976, yang dikenali sebagai "Double Six", Tun Fuad Stephens dan beberapa ahli kabinet Sabah menaiki pesawat dari Labuan menuju ke Kota Kinabalu. Kira-kira 2 km dari Lapangan Terbang Antarabangsa Kota Kinabalu, pesawat jenis GAF Nomad buatan Australia itu terhempas di Kampung Sembulan, meragut nyawa semua yang berada di dalamnya. Pesawat ini dikendalikan oleh Sabah Air. Seramai 11 orang terkorban dalam nahas tersebut, termasuk anak kapal.

Mangsa-mangsa yang terkorban dalam nahas itu adalah:

• Ketua Menteri Sabah, Tun Mohd Fuad Stephens
• Menteri Kerajaan Tempatan Negeri, Datuk Peter Mojuntin
• Menteri Perhubungan dan Kerja Raya, Datuk Chong Thain Vun
• Menteri Kewangan Negeri, Datuk Salleh Sulong
• Pembantu Menteri kepada Timbalan Ketua Menteri, Darius Binion
• Setiausaha Tetap Kementerian Kewangan, Wahid Peter Andau
• Pengarah Unit Perancang Ekonomi Negeri Sabah, Dr Syed Hussein Wafa
• Setiausaha Sulit kepada Menteri Kewangan Malaysia Tengku Razaleigh Hamzah, Ishak Atan
• Pengawal peribadi kepada Tun Fuad, Koperal Said Mohammad
• Juruterbang, Gandhi J Nathan
• Johari Tun Fuad Stephens (anak Tun Fuad)

5.2. Punca dan Spekulasi Kemalangan

Punca sebenar nahas pesawat GAF Nomad itu tidak diketahui secara pasti dan diselubungi pelbagai spekulasi. Antara faktor yang disebut-sebut ialah pesawat tersebut dipercayai lebih muatan; sepatutnya hanya membawa enam penumpang tetapi membawa 11 orang. Juruterbang juga dikatakan gagal menaikkan sayap pesawat untuk diselaraskan dengan tekanan minyak, yang akhirnya menyebabkan kemalangan. Sejak itu, kerajaan tidak menggalakkan VIP menaiki pesawat yang sama pada waktu serentak, terutamanya membabitkan jumlah yang ramai.

Terdapat juga spekulasi mengenai kemungkinan campur tangan kerajaan persekutuan Malaysia dalam nahas ini. Antara sebab yang dikemukakan untuk spekulasi ini termasuk:

• Tun Fuad Stephens adalah penyokong kemerdekaan Sabah dan dikatakan ingin menarik diri dari Malaysia seperti yang dilakukan Singapura.
• Beliau menentang kerajaan persekutuan Malaysia.
• Beliau menuntut royalti minyak sebanyak 20% untuk Sabah.

Namun, ini hanyalah spekulasi dan campur tangan kerajaan persekutuan tidak dapat disahkan. Pasukan penyiasat dari Australia, negara pengeluar pesawat Nomad, telah dihantar sejurus selepas kejadian dan melaporkan bahawa terdapat beberapa kerosakan mekanikal. Walau bagaimanapun, siasatan itu bersifat sementara dan tidak terperinci, menyebabkan punca sebenar kemalangan kekal tidak diketahui.

Menariknya, Tengku Razaleigh Hamzah sepatutnya menaiki pesawat yang sama, tetapi pada saat-saat akhir beliau diminta turun oleh Timbalan Ketua Menteri ketika itu, Harris Salleh, untuk merasmikan projek ladang lembu di Pulau Banggi, Kudat. Tengku Razaleigh, yang juga menaiki jenis pesawat yang sama, telah diarahkan untuk menjauhi pesawat sebaik sahaja mendarat di Kudat kerana dikhuatiri pesawat mengalami masalah yang sama. Sebaik sahaja mereka mendapat berita buruk ini, mereka diterbangkan oleh helikopter tentera ke Kota Kinabalu.

5.3. Pengebumian dan Peringatan

Jenazah Tun Mohammad Fuad Stephens telah dikebumikan di Tanah Perkuburan Islam Negeri Sabah berhampiran Masjid Negeri Sabah, Kota Kinabalu. Tapak nahas pesawat itu ditandai dengan sebuah monumen yang dikenali sebagai Monumen Double Six, yang dibina tidak lama selepas kemalangan untuk memperingati semua mangsa yang terkorban. Tapak monumen ini terletak di kawasan Sembulan berhampiran kompleks perumahan Grace Garden di Kota Kinabalu, bertentangan dengan Jalan Coastal Highway dari pusat peranginan Sutera Harbour.

6.1. Gelaran Kehormat dan Peringatan

Tun Fuad Stephens telah dianugerahkan gelaran anumerta Bapa Malaysia Dari Sabah dan Huguan Siou. Sebagai tanda penghormatan dan ingatan terhadap sumbangannya, beberapa tempat, bangunan, dan kemudahan awam telah dinamakan sempena nama beliau, termasuk:

• Taman Tun Fuad Stephens, sebuah taman awam di Kota Kinabalu.
• SMK Tun Fuad Stephens, sebuah sekolah menengah di Kiulu, Tamparuli, Tuaran.
• SMK Taman Tun Fuad, sebuah sekolah menengah di Kota Kinabalu.
• Jalan Tun Fuad Stephens, sebuah lebuh raya utama di kawasan metropolitan Kota Kinabalu.
• Jalan Tun Mohd Fuad, sebuah jalan di Taman Tun Dr Ismail, Kuala Lumpur.
• SK Tun Fuad, sebuah sekolah rendah di Kunak, Tawau.
• Dewan Tun Fuad Stephens, dewan komuniti utama daerah Penampang yang terletak di Donggongon, Penampang.
• Maktab Rendah Sains Mara Tun Muhammad Fuad Stephens, sebuah sekolah berasrama penuh elit milik kerajaan di Sandakan.
• Wisma Tun Fuad Stephens, sebuah kompleks bangunan kerajaan negeri di Kota Kinabalu.
• Kolej Kediaman Tun Fuad Stephens, salah satu kawasan kediaman pelajar di Universiti Malaysia Sabah.

6.2. Anugerah dan Pingat

Sepanjang kerjaya politiknya, Tun Fuad Stephens telah dianugerahkan pelbagai pingat kebesaran dan anugerah rasmi:

• Malaysia:
  • Panglima Setia Mahkota (PSM) - membawa gelaran Tan Sri (1970).
  • Seri Maharaja Mangku Negara (SMN) - membawa gelaran Tun (1975).
• Sabah:
  • Seri Panglima Darjah Kinabalu (SPDK) - membawa gelaran Datuk Seri Panglima (1963).
• Sarawak:
  • Panglima Negara Bintang Sarawak (PNBS) - membawa gelaran Dato (1964).