San Marino

2.1. Zaman Purba dan Pertengahan

Menurut catatan legenda, yang pertama kali direkodkan berabad-abad selepas beliau dikatakan hidup, Santo Marinus meninggalkan pulau Rab di Croatia masa kini bersama sahabat karibnya Leo, dan pergi ke bandar Rimini sebagai tukang batu. Selepas Penganiayaan Diocletianus berikutan khutbah Kristiannya, beliau melarikan diri ke Gunung Titano yang berdekatan, di mana beliau membina sebuah gereja kecil dan dengan itu mengasaskan apa yang kini menjadi bandar dan negara San Marino. Tarikh rasmi penubuhan Republik ini ialah 3 September 301 Masihi.

Menurut William Miller, catatan-catatan mengenai asal usul San Marino ini "adalah campuran dongeng dan keajaiban, tetapi mungkin mengandungi beberapa butir fakta". Bukti sejarah terawal bagi komuniti biara di San Marino bertarikh abad ke-5 atau ke-6 Masihi, apabila seorang sami bernama Eugippus mencatatkan bahawa seorang sami lain telah tinggal di sebuah biara di kawasan itu. Pada pertengahan abad ke-5, sebuah komuniti telah dibentuk. Disebabkan lokasinya yang sukar dicapai dan kemiskinannya, negara ini berjaya mengekalkan kemerdekaannya walaupun dengan sedikit gangguan.

Pada tahun 1291, San Marino merayu kepada uskup Arezzo, Ildebrandino Guidi di Romena, menentang tuntutan sumbangan oleh Vicario del Montefeltro. Ahli undang-undang Palamede di Rimini memutuskan memihak kepada San Marino dan mengiktiraf pengecualian cukainya daripada tuntutan ufti Montefeltro. Pada tahun 1296, apabila Guglielmo Durante menjadi gabenor Romagna, penduduk San Marino merayu kepada Paus Boniface VIII menentang permintaan lanjut oleh podestà Montefeltro mengenai ufti. Abbot Ranieri di Sant'Anastasio ditugaskan untuk menghakimi pertikaian itu. Satu proses panjang telah diadakan menggunakan pelbagai saksi dan sumber untuk menentukan status pengecualian cukai San Marino. Keputusan itu mungkin memihak kepada autonomi San Marino, kerana kemudiannya Negara tidak membayar cukai kepada Montefeltro.

Pada tahun 1320, komuniti Chiesanuova memilih untuk menyertai negara ini. Pada tahun 1463, San Marino diperluaskan dengan kemasukan komuniti Faetano, Fiorentino, Montegiardino, dan Serravalle; sejak itu, sempadan negara kekal tidak berubah.

2.2. Zaman Moden Awal dan Moden

Pada tahun 1503, Cesare Borgia, anak kepada Paus Alexander VI, menduduki Republik selama enam bulan sehingga pengganti bapanya, Paus Julius II, campur tangan dan memulihkan kemerdekaan negara. Pada 1631, kemerdekaannya diakui oleh Negeri-Negeri Paus melalui Paus Urbanus VIII.

Pada 4 Jun 1543, Fabiano di Monte San Savino, anak saudara kepada Paus Julius III kemudiannya, cuba menakluki republik itu, tetapi infantri dan pasukan berkudanya gagal kerana mereka tersesat dalam kabus tebal, yang dikaitkan oleh penduduk San Marino dengan Santo Quirinus, yang hari perayaannya jatuh pada hari itu.

Selepas Duchy Urbino dilampirkan oleh Negeri-Negeri Paus pada tahun 1625, San Marino dikelilingi oleh negeri-negeri paus. Ini menyebabkan ia mencari perlindungan rasmi Negeri-Negeri Paus pada tahun 1631, tetapi ini tidak pernah membawa kepada kawalan de facto Paus terhadap republik itu.

Negara ini diduduki pada 17 Oktober 1739 oleh legatus (gabenor Paus) Ravenna, Kardinal Giulio Alberoni, tetapi kemerdekaan dipulihkan oleh Paus Clement XII pada 5 Februari 1740, hari perayaan Santa Agatha, selepas itu beliau menjadi santa penaung republik.

Kemaraan tentera Napoleon pada tahun 1797 memberikan ancaman singkat kepada kemerdekaan San Marino, tetapi negara itu diselamatkan daripada kehilangan kebebasannya oleh salah seorang regennya, Antonio Onofri, yang berjaya memperoleh penghormatan dan persahabatan Napoleon. Atas campur tangan Onofri, Napoleon berjanji, dalam surat kepada Gaspard Monge, saintis dan komisar Kerajaan Perancis untuk Sains dan Seni, untuk menjamin dan melindungi kemerdekaan Republik, malah menawarkan untuk meluaskan wilayahnya mengikut keperluannya. Tawaran itu ditolak oleh para regen, kerana takut akan tindakan balas dendam daripada revanchisme negara-negara lain pada masa hadapan. Napoleon menolak untuk merebut negara ini dan apabila ditanya mengapa, beliau berkata "Mengapa? Negara ini adalah sebuah model republik!".

Semasa fasa akhir proses Penyatuan Itali pada abad ke-19, San Marino berfungsi sebagai tempat perlindungan bagi ramai orang yang dianiaya kerana sokongan mereka terhadap penyatuan, termasuk Giuseppe Garibaldi dan isterinya Anita Garibaldi. Garibaldi membenarkan San Marino untuk kekal merdeka. San Marino dan Kerajaan Itali menandatangani Konvensyen Persahabatan pada tahun 1862. Kerajaan San Marino menjadikan Presiden Amerika Syarikat Abraham Lincoln sebagai warganegara kehormat. Beliau menulis sebagai balasan, mengatakan bahawa republik itu membuktikan bahawa "kerajaan yang diasaskan atas prinsip republik mampu ditadbir sedemikian rupa sehingga selamat dan berkekalan".

2.3. Abad ke-20 dan Seterusnya

Semasa Perang Dunia Pertama, apabila Itali mengisytiharkan perang terhadap Austria-Hungary pada 24 Mei 1915, San Marino kekal berkecuali. Itali mengambil pandangan bermusuhan terhadap kenetralan San Marino, mengesyaki bahawa San Marino boleh melindungi perisik Austria yang boleh diberi akses kepada stesen radiotelegraf barunya. Itali cuba menubuhkan detasmen Carabinieri secara paksa di republik itu dan kemudian memotong talian telefon republik itu apabila ia tidak bersetuju. Dua kumpulan seramai sepuluh sukarelawan menyertai pasukan Itali dalam pertempuran di barisan Itali, yang pertama sebagai pejuang dan yang kedua sebagai kor perubatan yang mengendalikan hospital medan Palang Merah. Kewujudan hospital ini kemudiannya menyebabkan Austria-Hungary menggantung hubungan diplomatik dengan San Marino.

Selepas perang, San Marino mengalami kadar pengangguran dan inflasi yang tinggi, yang membawa kepada peningkatan ketegangan antara kelas bawahan dan pertengahan. Kelas pertengahan, kerana takut kerajaan San Marino yang sederhana akan membuat konsesi kepada majoriti kelas bawahan, mula menunjukkan sokongan kepada Parti Fasis Sammarin (Partito Fascista Sammarinese_{Parti Fasis Sammarin}^{Bahasa Itali}, PFS), yang ditubuhkan pada tahun 1922 dan sebahagian besarnya bergaya seperti rakan sejawat Itali mereka. Pemerintahan PFS berlangsung dari tahun 1923 hingga 1943, dan selama ini mereka sering mendapatkan sokongan daripada kerajaan fasis Benito Mussolini di Itali.

Semasa Perang Dunia Kedua, San Marino kekal berkecuali, walaupun dilaporkan secara salah dalam sebuah artikel di The New York Times bahawa ia telah mengisytiharkan perang terhadap United Kingdom pada 17 September 1940. Kerajaan San Marino kemudiannya menghantar mesej kepada kerajaan British yang menyatakan bahawa mereka sebenarnya tidak mengisytiharkan perang.

Pada 28 Julai 1943, tiga hari selepas kejatuhan rejim Fasis di Itali, pemerintahan PFS runtuh dan kerajaan baru mengisytiharkan kenetralan dalam konflik tersebut. PFS memperoleh semula kuasa pada 1 April 1944, tetapi mengekalkan kenetralan. Pada 26 Jun 1944, San Marino dibom oleh empat gelombang pengebom Berikat di bawah kepercayaan bahawa San Marino telah diduduki oleh tentera Jerman dan digunakan untuk mengumpul bekalan dan peluru. Kerajaan San Marino mengisytiharkan pada hari yang sama bahawa tiada pemasangan atau peralatan ketenteraan terletak di wilayahnya, dan tiada pasukan perang telah dibenarkan masuk. San Marino menerima beribu-ribu pelarian awam apabila tentera Berikat menakluki Garis Gothic. Pada September 1944, ia diduduki secara ringkas oleh tentera Jerman, yang dikalahkan oleh pihak Berikat dalam Pertempuran San Marino. Tentera Berikat menduduki San Marino selama dua bulan sebelum berlepas.

San Marino mempunyai kerajaan komunis pertama yang dipilih secara demokratik di dunia - sebuah gabungan antara Parti Komunis Sammarin dan Parti Sosialis Sammarin, yang memegang jawatan antara tahun 1945 dan 1957. Gabungan itu kehilangan kuasa melalui fatti di Rovereta. San Marino menjadi anggota Majlis Eropah pada tahun 1988 dan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu pada tahun 1992. Ia bukan anggota Kesatuan Eropah, walaupun ia menggunakan euro sebagai mata wangnya (walaupun secara sah bukan sebahagian daripada Zon euro). Sebelum pengenalan euro, mata wang negara adalah lira San Marino.

3.1. Iklim

San Marino mempunyai iklim subtropika lembap (Pengelasan iklim Köppen: Cfa), dengan beberapa pengaruh benua. Ia mempunyai musim panas yang hangat hingga panas dan musim sejuk yang sejuk, tipikal kawasan pedalaman di tengah Semenanjung Itali. Kerpasan tersebar sepanjang tahun tanpa bulan kering yang sebenar. Salji turun adalah biasa dan lebat hampir setiap musim sejuk, terutamanya di atas ketinggian 400 m hingga 500 m.

4.1. Bentuk Kerajaan

San Marino adalah sebuah republik berparlimen. Ketua negara diketuai oleh dua orang Kapten Regen (Capitani Reggenti_{Kapten Regen}^{Bahasa Itali}). San Marino mengamalkan pengasingan kuasa antara cabang eksekutif, legislatif, dan yudikatif. Negara ini mempunyai sistem pelbagai parti. Walaupun tiada ketua kerajaan rasmi, setiausaha hal ehwal luar negeri dan politik dalam banyak cara setara dengan perdana menteri di negara lain.

San Marino pada asalnya dipimpin oleh Arengo, yang pada mulanya dibentuk daripada ketua setiap keluarga. Pada abad ke-13, kuasa diberikan kepada Majlis Agung dan Am. Pada tahun 1243, dua Kapten Regen pertama telah dicalonkan oleh majlis tersebut. Sehingga hari ini, Kapten Regen dipilih setiap enam bulan oleh majlis.

Amalan mempunyai dua ketua negara yang dipilih dalam pilihan raya yang kerap berasal secara langsung daripada adat Republik Rom. Majlis adalah setara dengan Senat Rom; Kapten Regen, setara dengan konsul Rom pada zaman Rom kuno. Adalah dipercayai bahawa penduduk kawasan itu bersatu apabila pemerintahan Rom runtuh untuk membentuk kerajaan asas bagi perlindungan mereka sendiri daripada pemerintahan asing.

4.2. Kapten Regen

Sistem ketua negara San Marino adalah unik dengan dua orang Kapten Regen (Capitani Reggenti_{Kapten Regen}^{Bahasa Itali}) yang berkhidmat serentak. Mereka dipilih oleh Majlis Agung dan Am dari kalangan ahlinya. Kapten Regen dipilih dari parti-parti yang berlawanan supaya terdapat keseimbangan kuasa. Tempoh perkhidmatan mereka adalah enam bulan, bermula dari 1 April dan 1 Oktober setiap tahun. Selepas tamat tempoh ini, rakyat mempunyai tiga hari untuk memfailkan aduan mengenai aktiviti Kapten. Jika aduan itu berasas, prosiding kehakiman terhadap bekas ketua negara boleh dimulakan. Mereka mempunyai kuasa yang sama dan menjalankan fungsi sebagai ketua negara dan ketua kerajaan secara bersama. Pada 1 Oktober 2007, Mirko Tomassoni telah dipilih sebagai Kapten Regen, menjadikannya orang kurang upaya pertama yang dipilih untuk jawatan itu. San Marino mempunyai lebih ramai ketua negara wanita berbanding negara lain: 15 orang sehingga Oktober 2014, termasuk tiga orang yang berkhidmat dua kali. Pada 1 April 2022, Paolo Rondelli yang berusia 58 tahun telah dipilih sebagai salah seorang daripada dua Kapten Regen. Beliau sebelum ini merupakan Duta Besar ke Amerika Syarikat dan merupakan ketua negara gay pertama di dunia yang secara terbuka.

4.3. Majlis Agung dan Am

Badan perundangan republik ialah Majlis Agung dan Am (Consiglio grande e generale_{Majlis Agung dan Am}^{Bahasa Itali}). Majlis ini adalah badan perundangan ekadewan dengan 60 ahli. Pilihan raya diadakan setiap lima tahun melalui perwakilan berkadar di kesemua sembilan daerah pentadbiran. Daerah-daerah ini (bandar raya) sepadan dengan paroki lama republik. Semua warganegara berumur 18 tahun ke atas layak mengundi.

Selain daripada perundangan am, Majlis Agung dan Am meluluskan belanjawan dan memilih Kapten Regen, Kongres Negeri (terdiri daripada sepuluh setiausaha dengan kuasa eksekutif), Majlis Dua Belas (yang membentuk cabang kehakiman semasa tempoh perundangan majlis), Suruhanjaya Penasihat, dan Kesatuan Kerajaan. Majlis juga mempunyai kuasa untuk meratifikasi perjanjian dengan negara lain. Majlis ini dibahagikan kepada lima Suruhanjaya Penasihat yang berbeza yang terdiri daripada lima belas ahli majlis yang memeriksa, mencadangkan, dan membincangkan pelaksanaan undang-undang baru yang sedang dalam perjalanan untuk dibentangkan di dewan majlis.

4.4. Parti Utama dan Pilihan Raya

San Marino adalah sebuah republik demokrasi sistem pelbagai parti. Undang-undang pilihan raya baru pada tahun 2008 menaikkan ambang batas bagi parti-parti kecil untuk memasuki Parlimen, menyebabkan parti-parti politik mengatur diri mereka menjadi dua perikatan: Pakatan untuk San Marino sayap kanan, yang diketuai oleh Parti Demokrat Kristian Sammarin; dan Reformasi dan Kebebasan sayap kiri, yang diketuai oleh Parti Sosialis dan Demokrat, satu gabungan Parti Sosialis San Marino dan bekas parti komunis Parti Demokrat. Pilihan raya umum San Marino, 2008 dimenangi oleh Pakatan untuk San Marino dengan 35 kerusi dalam Majlis Agung dan Am menentang 25 kerusi parti Reformasi dan Kebebasan.

Sejak pilihan raya umum 2019, parti-parti utama termasuk Parti Demokrat Kristian Sammarin (PDCS), RETE Gerakan Sivik, Libera San Marino (Libera), Kita untuk Republik (NplR), dan Parti Sosialis. Pilihan raya umum terkini diadakan pada Jun 2024, yang menyaksikan PDCS membentuk kerajaan campuran. Sistem pilihan raya menggunakan perwakilan berkadar dengan ambang batas 3.5%. Trend politik menunjukkan kestabilan melalui kerajaan campuran, dengan tumpuan kepada isu ekonomi dan hubungan antarabangsa.

5.1. Castelli

San Marino dibahagikan kepada sembilan castelli (kata mufrad: castello_castello^{Bahasa Itali}'), yang bermaksud "kastil" atau "kota benteng". Setiap castello diketuai oleh seorang Kapten Kastil (Capitano di Castello_{Kapten Kastil}^{Bahasa Itali}) dan Majlis Kastil (Giunta di Castello_{Majlis Kastil}^{Bahasa Itali}), yang dipilih setiap lima tahun.

Sembilan castelli tersebut ialah:

• Bandaraya San Marino (ibu negara)
• Acquaviva
• Borgo Maggiore
• Chiesanuova
• Domagnano
• Faetano
• Fiorentino
• Montegiardino
• Serravalle (petempatan terbesar ialah Dogana)

5.2. Curazie

Setiap castello dibahagikan lagi kepada unit-unit pentadbiran yang lebih kecil yang dipanggil curazia (kata mufrad: curazia), yang setara dengan frazione_frazione^{Bahasa Itali} di Itali, atau kampung dan mukim kecil. Terdapat sejumlah 44 curazie di San Marino. Antara curazie yang dikenali termasuk Cailungo, Dogana, Falciano, Rovereta, dan Gualdicciolo. Dogana, walaupun merupakan petempatan terbesar di San Marino, adalah sebuah curazia di bawah castello Serravalle, dan bukan sebuah castello yang autonomi.

Senarai penuh curazie adalah:
Cà Berlone, Cà Chiavello, Cà Giannino, Cà Melone, Cà Ragni, Cà Rigo, Cailungo (di Sopra dan di Sotto), Caladino, Calligaria, Canepa, Capanne, Casole, Castellaro, Cerbaiola, Cinque Vie, Confine, Corianino, Crociale, Dogana, Falciano, Fiorina, Galavotto, Gualdicciolo, La Serra, Lesignano, Molarini, Montalbo, Monte Pulito, Murata, Pianacci, Piandivello, Poggio Casalino, Poggio Chiesanuova, Ponte Mellini, Rovereta, San Giovanni sotto le Penne, Santa Mustiola, Spaccio Giannoni, Teglio, Torraccia, Valdragone (di Sopra dan di Sotto), Valgiurata, dan Ventoso.

6.1. Kor Panah Silang

Pernah menjadi nadi tentera San Marino, Kor Panah Silang (Corpo Balestrieri_{Kor Panah Silang}^{Bahasa Itali}) kini merupakan pasukan istiadat yang terdiri daripada kira-kira 80 sukarelawan. Sejak tahun 1295, Kor Panah Silang telah mengadakan demonstrasi menembak panah silang di pesta-pesta. Reka bentuk pakaian seragam mereka adalah zaman pertengahan. Walaupun masih merupakan unit tentera berkanun, Kor Panah Silang tidak mempunyai fungsi ketenteraan pada hari ini.

6.2. Pengawal Kubu (Guardia di Rocca)

Pengawal Kubu (Guardia di Rocca_{Pengawal Kubu}^{Bahasa Itali}) adalah unit tentera barisan hadapan dalam angkatan tentera San Marino, sebuah pasukan peronda sempadan negara, dengan tanggungjawab untuk meronda sempadan dan mempertahankannya. Dalam peranan mereka sebagai Pengawal Kubu, mereka bertanggungjawab untuk menjaga Palazzo Pubblico di Bandaraya San Marino, pusat kerajaan negara. Dalam peranan ini, mereka adalah pasukan yang paling kelihatan kepada pelancong dan terkenal dengan upacara Penukaran Pengawal mereka yang berwarna-warni. Di bawah statut 1987, Pengawal Kubu semuanya didaftarkan sebagai "Pegawai Polis Jenayah" (selain peranan ketenteraan mereka) dan membantu polis dalam menyiasat jenayah besar. Pakaian seragam Pengawal Kubu adalah berwarna merah dan hijau yang tersendiri.

6.3. Pengawal Majlis Agung dan Am

Pengawal Majlis Agung dan Am (Guardia del Consiglio Grande e Generale_{Pengawal Majlis Agung dan Am}^{Bahasa Itali}), yang lazimnya dikenali sebagai Pengawal Majlis atau secara tempatan sebagai "Pengawal Bangsawan" (Guardia dei Nobili_{Pengawal Bangsawan}^{Bahasa Itali}), ditubuhkan pada tahun 1741, adalah sebuah unit sukarelawan dengan tugas-tugas istiadat. Disebabkan pakaian seragam biru, putih, dan emasnya yang menarik, ia mungkin merupakan bahagian yang paling terkenal dalam tentera San Marino, dan muncul dalam banyak pemandangan poskad republik itu. Fungsi Pengawal Majlis adalah untuk melindungi Kapten Regen, dan untuk mempertahankan Majlis Agung dan Am semasa sesi rasminya. Mereka juga bertindak sebagai pengawal peribadi istiadat kepada pegawai kerajaan di festival negara dan gereja.

6.4. Militia Beruniform

Pada zaman dahulu, semua keluarga yang mempunyai dua atau lebih ahli lelaki dewasa dikehendaki mendaftarkan separuh daripada mereka dalam Kompeni Militia Beruniform (Compagnia Uniformata delle Milizie_{Kompeni Militia Beruniform}^{Bahasa Itali}). Unit ini kekal sebagai pasukan tempur asas angkatan tentera San Marino, tetapi sebahagian besarnya bersifat istiadat. Menjadi kebanggaan sivik bagi ramai warga San Marino untuk menyertai pasukan ini, dan semua warganegara yang telah menetap sekurang-kurangnya enam tahun di republik ini layak untuk mendaftar. Pakaian seragamnya berwarna biru tua, dengan kepi yang memakai jambul biru dan putih. Bentuk istiadat pakaian seragam termasuk tali silang putih, dan selepang putih dan biru, tanda pangkat putih, dan manset berhias putih.

6.5. Pancaragam Tentera

Secara rasmi, Pancaragam Tentera (Banda Militare_{Pancaragam Tentera}^{Bahasa Itali}) adalah sebahagian daripada Militia Tentera, dan merupakan pancaragam tentera istiadat San Marino. Ia terdiri daripada kira-kira 60 pemuzik. Pakaian seragamnya serupa dengan pakaian seragam Militia Tentera. Muzik Pancaragam Tentera mengiringi kebanyakan majlis rasmi di republik ini.

6.6. Gendarmerie

Ditubuhkan pada tahun 1842, Kor Gendarmerie San Marino (Corpo della Gendarmeria della Repubblica di San Marino_{Kor Gendarmerie San Marino}^{Bahasa Itali}) adalah sebuah agensi penguatkuasaan undang-undang separa tentera. Ahli-ahlinya adalah sepenuh masa dan bertanggungjawab untuk perlindungan rakyat dan harta benda, serta pemeliharaan undang-undang dan ketenteraman awam.

7.1. Hubungan dengan Itali

Sebagai sebuah enklaf yang dikelilingi sepenuhnya oleh Itali, San Marino mempunyai hubungan yang sangat rapat dan penting dengan negara jirannya itu. Hubungan ini merangkumi aspek sejarah, politik, ekonomi, dan budaya. Sejak tahun 1862, kedua-dua negara telah menandatangani pelbagai konvensyen dan perjanjian yang mengatur kerjasama dalam bidang seperti kastam, mata wang, keselamatan, dan pos. Terdapat perjanjian persahabatan dan kejiranan yang baik yang sentiasa dikemas kini. Itali bertanggungjawab terhadap pertahanan San Marino secara tidak rasmi, walaupun San Marino mempunyai pasukan tenteranya sendiri yang bersifat istiadat. Warganegara kedua-dua negara boleh bergerak bebas merentasi sempadan tanpa kawalan imigresen yang ketat.

7.2. Keahlian dalam Pertubuhan Antarabangsa

San Marino adalah ahli aktif dalam pelbagai pertubuhan antarabangsa. Ia menjadi ahli Majlis Eropah pada tahun 1988 dan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) pada tahun 1992. San Marino juga merupakan ahli Pertubuhan Keselamatan dan Kerjasama di Eropah (OSCE), Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF), dan Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO), antara lain. Walaupun bukan ahli Kesatuan Eropah (EU), San Marino mempunyai hubungan istimewa dengan EU melalui perjanjian kastam dan menggunakan Euro sebagai mata wang rasminya melalui perjanjian monetari dengan EU. San Marino sering mengambil pendirian mengenai isu-isu hak asasi manusia dan kedaulatan undang-undang di platform antarabangsa, selaras dengan tradisi sejarahnya sebagai sebuah republik yang bebas dan aman.

8.1. Industri Utama

Industri utama San Marino termasuk perbankan, elektronik, seramik, pembuatan wain, dan keju. Setem pos San Marino, yang sah untuk surat yang diposkan di negara ini, kebanyakannya dijual kepada filatelis dan merupakan sumber pendapatan yang penting. Sektor perkhidmatan, terutamanya kewangan dan pelancongan, menyumbang sebahagian besar kepada ekonomi negara.

8.2. Sistem Percukaian

Kadar cukai keuntungan korporat di San Marino ialah 8.5%. Keuntungan modal juga tertakluk kepada cukai 8.5%, dan faedah daripada deposit bank tertakluk kepada cukai 11%. Beberapa faedah dikenakan kepada perniagaan baru, yang boleh mengurangkan jumlah cukai yang perlu dibayar dengan ketara.

Cukai pendapatan peribadi (IGR, Imposta Generale sui Redditi_{Imposta Generale sui Redditi}^{Bahasa Itali}) diperkenalkan pada tahun 1984 dan telah dirombak secara besar-besaran pada tahun 2013 dengan matlamat untuk meningkatkan hasil fiskal. Kadar cukai nominal berkisar antara 9% untuk pendapatan tahunan di bawah 10.00 K EUR hingga 35% untuk pendapatan melebihi 80.00 K EUR.

Pada tahun 1972, sistem cukai nilai tambah (VAT) telah diperkenalkan di Itali, dan cukai yang setara juga diperkenalkan di San Marino, selaras dengan perjanjian persahabatan 1939. Walau bagaimanapun, cukai ini bukanlah cukai nilai tambah standard, sebaliknya ia adalah cukai import, oleh itu, ia hanya dikenakan ke atas barangan dan sumber mentah yang diimport. Atas sebab ini, ia lebih dikenali secara tempatan sebagai imposta monofase_{cukai satu peringkat}^{Bahasa Itali}, kerana ia hanya dikenakan sekali semasa pengimportan, manakala VAT dikenakan pada setiap pertukaran. Tambahan pula, walaupun VAT juga dikenakan ke atas perkhidmatan, cukai import hanya dikenakan ke atas barangan fizikal. Satu lagi perbezaan penting ialah sementara VAT dikira berdasarkan harga akhir yang dibayar oleh pengguna, cukai import dikenakan ke atas kos pengimportan yang dibayar oleh syarikat, yang biasanya jauh lebih rendah. Di bawah perjanjian Kesatuan Kastam Kesatuan Eropah, cukai import San Marino dianggap setara dengan sistem VAT Eropah. Cukai berasingan ke atas perkhidmatan, dengan kadar 3%, telah diperkenalkan pada tahun 2011. Pengenalan sistem VAT yang sebenar, tidak berbeza daripada sistem Eropah, sedang dibangunkan.

Oleh kerana kadar cukai San Marino lebih rendah daripada negara jirannya, Itali, banyak perniagaan memilih untuk berpusat di San Marino untuk mengelakkan kadar yang lebih tinggi. San Marino mempunyai kadar korporat 14.5% lebih rendah daripada Itali (23%) dan 12.5% lebih rendah daripada purata EU (21.3%). Ini telah menjadikan San Marino sebagai syurga cukai pilihan bagi ramai rakyat Itali dan perniagaan yang kaya.

8.3. Pelancongan

Sektor pelancongan menyumbang lebih 22% daripada Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) San Marino, dengan kira-kira 2 juta pelancong melawat pada tahun 2014. Tarikan utama termasuk Pusat Bersejarah San Marino dan Gunung Titano (Tapak Warisan Dunia UNESCO), Tiga Menara San Marino, muzium-muzium, serta peluang membeli-belah bebas cukai. Pemandangan panorama dari puncak Gunung Titano, yang boleh diakses melalui kereta kabel, adalah tarikan popular. Pelancongan memberi kesan sosial dan ekonomi yang signifikan, menyediakan pekerjaan dan menyokong perniagaan tempatan, tetapi pengurusan kesan alam sekitar dan pemeliharaan warisan budaya menjadi pertimbangan penting.

8.4. Konvensyen Ekonomi dengan Itali

San Marino dan Itali telah terlibat dalam konvensyen sejak tahun 1862, yang menentukan beberapa aktiviti ekonomi di wilayah San Marino. Penanaman tembakau dan pengeluaran barangan yang tertakluk kepada monopoli kerajaan Itali adalah dilarang di San Marino. Import langsung adalah dilarang; semua barangan yang datang dari pihak ketiga perlu melalui Itali sebelum sampai ke negara ini. Walaupun dibenarkan mencetak setem pos sendiri, San Marino tidak dibenarkan mencetak mata wangnya sendiri dan diwajibkan menggunakan kilang wang Itali; perjanjian itu tidak menjejaskan hak Republik San Marino untuk terus mengeluarkan syiling emas dalam denominasi Scudi (nilai sah 1 Scudo emas ialah 37.5 EUR). Perjudian adalah sah dan dikawal selia; walau bagaimanapun, kasino telah diharamkan sebelum tahun 2007. Terdapat satu kasino yang beroperasi secara sah.

Sebagai balasan untuk batasan-batasan ini, Itali menyediakan San Marino dengan elaun tahunan, yang dibekalkan pada kos, garam laut (tidak lebih daripada 250 t setahun), tembakau (40 t), rokok (20 t) dan mancis (jumlah tanpa had).

Di sempadan, tiada formaliti dengan Itali. Walau bagaimanapun, di pejabat pelancongan, pengunjung boleh membeli setem cenderamata yang dibatalkan secara rasmi untuk pasport mereka.

8.5. Mata Wang

Sebelum pengenalan euro, mata wang San Marino ialah lira San Marino, yang dipatokkan dan boleh ditukar dengan lira Itali. Pada 1 Januari 2002, San Marino secara rasmi menggunakan euro sebagai mata wangnya, hasil daripada perjanjian dengan Kesatuan Eropah, walaupun San Marino bukan ahli EU. Negara ini mempunyai hak untuk mencetak syiling euro versi nasionalnya sendiri, yang sangat popular di kalangan pengumpul numismatik kerana keluarannya yang terhad. Peralihan kepada euro berjalan lancar dan telah mengintegrasikan lagi ekonomi San Marino dengan Zon euro.

9.1. Pengangkutan Jalan Raya

Jalan utama ialah Lebuhraya San Marino, sebuah jalan raya kembar yang menghubungkan Borgo Maggiore dan Dogana melalui Domagnano dan Serravalle. Selepas melintasi sempadan antarabangsa di Dogana, lebuh raya itu bersambung melalui Itali sebagai jalan negeri SS72, menyentuh sempadan antarabangsa di Rovereta. Ia memberi perkhidmatan kepada Cerasolo, sebuah frazione_frazione^{Bahasa Itali} di Coriano, dan simpang keluar Rimini Sud dari lebuh raya bertol A14, sebelum berakhir di persimpangan dengan jalan negeri {{interlanguage link|SS16|it|Strada statale 16 Adriatica}}. Terdapat kira-kira 220 km jalan raya di negara ini. Beberapa syarikat teksi beroperasi di San Marino.

9.2. Pengangkutan Awam

Sehingga Disember 2023, lapan laluan bas beroperasi sepenuhnya di dalam San Marino. Semua kecuali satu laluan bermula di Bandaraya San Marino, dengan beberapa laluan memberi perkhidmatan kepada Borgo Maggiore, Domagnano, Serravalle, Dogana, dan Hospital San Marino. Start Romagna SpA mengendalikan beberapa laluan yang berjalan sepenuhnya di wilayah Itali tetapi berhampiran sempadan San Marino, menyediakan sambungan ke Rimini, Verucchio, dan Novafeltria.

Rimini dan San Marino dihubungkan oleh syarikat bas Bonelli dan Benedettini, yang menyediakan beberapa perkhidmatan setiap hari sepanjang tahun. Di Bandaraya San Marino, bas-bas itu berlepas dari perhentian bas pusat di Piazzale Marino Calcigni, kemudian berhenti di Borgo Maggiore, Domagnano, Serravalle, Dogana, dan Cerasolo, sebuah frazione_frazione^{Bahasa Itali} di Coriano, sebelum sampai ke Gerbang Augustus (Rimini) dan Stesen kereta api Rimini di Rimini. Bas-bas itu melengkapkan laluan dalam kira-kira lima puluh minit.

Sistem kereta kabel (Funivia di San Marino) menghubungkan Borgo Maggiore dengan Bandaraya San Marino di puncak Gunung Titano. Perjalanan selama dua minit ini, yang beroperasi setiap lima belas minit, terkenal dengan pemandangan panoramanya ke atas San Marino, Wilayah Rimini, dan Laut Adriatik. Sistem kereta kabel ini merupakan tarikan pelancong utama dan dianggap sebagai simbol penting San Marino. Ia telah dirasmikan pada 1 Ogos 1959 dan telah dimodenkan pada tahun 1995-1996 dan diubah suai pada musim bunga 2017. Ia mengangkut 500,000 penumpang setiap tahun merentasi kira-kira 21,000 perjalanan.

9.3. Pengangkutan Udara

San Marino tidak mempunyai lapangan terbang awam sendiri. Lapangan terbang terdekat ialah Lapangan Terbang Antarabangsa Federico Fellini di Miramare, Rimini, Itali, yang terletak kira-kira 16 km dari San Marino. Lapangan terbang lain yang berdekatan termasuk Lapangan Terbang Forlì, Lapangan Terbang Marche di Ancona, dan Lapangan Terbang Bologna Guglielmo Marconi di Bologna. Sejak tahun 1980-an, kerajaan San Marino dan Itali telah menandatangani beberapa perjanjian dua hala mengenai akses San Marino ke Lapangan Terbang Fellini. Pada Jun 2018, terminal lapangan terbang itu dicat semula untuk memaparkan nama Aeroporto Internazionale di Rimini e San Marino_{Lapangan Terbang Antarabangsa Rimini dan San Marino}^{Bahasa Itali}.

Lapangan Terbang Kecil Torraccia adalah satu-satunya kemudahan penerbangan di San Marino. Ia adalah sebuah aerodrom penerbangan am kecil di Torraccia, sebuah kampung di timur castello_castello^{Bahasa Itali} Domagnano, kurang daripada 200 m dari sempadan Itali. Landasan rumput tunggal Torraccia pertama kali digunakan pada tahun 1981, tetapi struktur lapangan terbang itu dibuka pada tahun 1985. Pada Julai 2012, landasan itu dipanjangkan kepada 650 m. Lapangan terbang ini dimiliki dan dikendalikan oleh Aeroclub San Marino. Ia menjadi tuan rumah sekolah latihan penerbangan, penerbangan rekreasi dan sukan, serta beberapa penerbangan pelancong dengan pesawat kecil.

Di tapak tempat letak kereta sekarang untuk terminus Funivia Borgo Maggiore pernah terdapat sebuah heliport, yang merasmikan penerbangan pertamanya pada September 1950. Pada 30 Jun 1959, sebuah laluan helikopter yang menghubungkan Borgo Maggiore dan sebuah heliport berhampiran pelabuhan Rimini telah dirasmikan. Perkhidmatan ini ditutup pada tahun 1969.

9.4. Kereta Api

San Marino pada masa ini tidak mempunyai perkhidmatan kereta api kecuali sebuah landasan warisan sepanjang 800 m, yang dibuka pada tahun 2012.

Antara tahun 1932 dan 1944, sebuah landasan kereta api tolok sempit berelektrik sepanjang 31.5 km beroperasi antara Rimini dan Bandaraya San Marino, memberi perkhidmatan kepada Dogana, Serravalle, Domagnano, dan Borgo Maggiore di sepanjang laluannya. Semasa Perang Dunia Kedua, landasan itu dibom dan ditutup, selepas itu terowongnya melindungi pelarian semasa Pertempuran Rimini dan Pertempuran San Marino. Selepas perang, landasan kereta api itu ditinggalkan dan digantikan dengan Lebuhraya San Marino. Pada tahun 2012, sebahagian landasan sepanjang 800 m dibuka semula sebagai landasan warisan di Bandaraya San Marino, berjalan antara Piazzale della Stazione dan berhampiran Via Napoleone. Bahagian yang dipulihkan ini merangkumi selekoh ladam terakhir landasan kereta api asal melalui terowong Montale sepanjang 502 m.

Walaupun sejarah operasinya yang singkat, kereta api Rimini-San Marino mengekalkan tempat penting dalam budaya dan sejarah San Marino, dan telah dipaparkan pada setem pos San Marino. Kedua-dua kerajaan San Marino dan Itali telah menyatakan minat untuk membuka semula landasan itu.

Antara tahun 1921 dan 1960, San Marino juga dilayan oleh sebuah stesen di landasan kereta api Rimini-Novafeltria di Torello, di seberang sempadan antarabangsa dari Gualdicciolo di barat San Marino. Ini menyediakan San Marino stesen kereta api pertamanya, walaupun terletak di wilayah Itali.

10.1. Demografi

Sehingga September 2023, San Marino dianggarkan mempunyai 33,896 penduduk. Daripada jumlah ini, 28,226 mempunyai kewarganegaraan San Marino, manakala 4,881 mempunyai kewarganegaraan Itali, dengan 789 warganegara dari negara lain. Kira-kira 13,000 lagi warga San Marino tinggal di luar negara (6,600 di Itali, 3,000 di AS, 2,000 di Perancis dan Argentina).

Banci pertama sejak 1976 telah dijalankan pada tahun 2010. Hasilnya dijangka pada akhir 2011; walau bagaimanapun, 13% keluarga tidak memulangkan borang mereka.

Menurut CIA World Factbook, jangka hayat purata bagi lelaki mencapai 78.52 tahun manakala bagi wanita mencapai 85.72 tahun. Laporan Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO) 2014 menyatakan bahawa pada tahun 2011, purata jangka hayat di San Marino adalah 82 tahun bagi lelaki (pertama di dunia) dan 84 tahun bagi wanita (kedua di dunia). Kadar kelahiran adalah 9.7 bagi setiap 1,000 orang (2009), kadar kematian adalah 7.4 bagi setiap 1,000 orang (2009), dan kadar kematian bayi adalah 1.0 bagi setiap 1,000 kelahiran hidup (2009). Jumlah kadar kesuburan adalah 1.5 (2008).

10.2. Bahasa

Bahasa rasmi San Marino ialah bahasa Itali. Dialek Sammarin bahasa Romagnol juga dituturkan, terutamanya oleh golongan tua, dan dianggap sebagai bahasa terancam.

10.3. Agama

San Marino adalah sebuah negara yang kebanyakannya beragama Katolik Rom, walaupun Katolik bukan agama rasmi. 97.2% daripada populasi menganut kepercayaan Katolik pada tahun 2011, dan kira-kira separuh daripadanya kerap menghadiri gereja. Tiada takhta episkopal di San Marino, walaupun namanya adalah sebahagian daripada gelaran keuskupan sekarang. Secara sejarah, pelbagai paroki di San Marino dibahagikan antara dua keuskupan Itali, kebanyakannya dalam Keuskupan Montefeltro, dan sebahagiannya dalam Keuskupan Rimini. Pada tahun 1977, sempadan antara Montefeltro dan Rimini telah diselaraskan semula supaya semua San Marino jatuh dalam keuskupan Montefeltro. Uskup Montefeltro-San Marino menetap di Pennabilli, dalam wilayah Pesaro e Urbino, Itali. Majoriti Katolik yang tinggi di negara ini sebahagian besarnya boleh dikesan kembali kepada penubuhan negara, apabila Santo Marinus menubuhkan kubu pertama untuk melindungi orang Kristian daripada penganiayaan Rom. Budaya negara kecil ini kebanyakannya kekal Katolik sejak itu.

Terdapat peruntukan di bawah peraturan cukai pendapatan bahawa pembayar cukai mempunyai hak untuk meminta peruntukan 0.3% daripada cukai pendapatan mereka kepada Gereja Katolik atau kepada badan amal.

Agama-agama lain termasuk Gereja Waldensian dan Saksi-Saksi Yehuwa. Terdapat kehadiran Yahudi di San Marino selama sekurang-kurangnya 600 tahun. Semasa Perang Dunia Kedua, San Marino menyediakan tempat perlindungan kepada lebih daripada 100,000 orang Yahudi dan orang Itali lain daripada penganiayaan Nazi. Sehingga 2012, hanya sedikit orang Yahudi yang tinggal. Pada tahun 2019, sebuah arca bernama Dialog oleh Michele Chiaruzzi telah dirasmikan di Kapel Saint Anne, monumen pertama seumpamanya yang dikhaskan untuk dialog antara agama.

San Marino juga menempatkan kuil Shinto pertama yang dibina di Eropah yang diluluskan oleh Persatuan Kuil Shinto, iaitu San Marino Jinja. Ini mencerminkan keterbukaan negara terhadap pelbagai budaya dan agama.

10.4. Tokoh Terkemuka

Beberapa tokoh terkemuka telah mempengaruhi sejarah dan masyarakat San Marino. Antaranya ialah:

• Santo Marinus: Pengasas legenda San Marino, seorang tukang batu Kristian yang melarikan diri dari penganiayaan Romawi dan menubuhkan komuniti bebas di Gunung Titano pada tahun 301 M. Beliau dihormati sebagai simbol kemerdekaan dan kedaulatan negara.
• Antonio Onofri (1759-1825): Seorang negarawan yang memainkan peranan penting dalam mengekalkan kemerdekaan San Marino semasa zaman Napoleon. Beliau dianggap sebagai "Bapa Tanah Air" kerana kebijaksanaan diplomasinya.
• Giuseppe Garibaldi: Walaupun bukan warga San Marino, beliau dan tenteranya mencari perlindungan di San Marino pada tahun 1849 semasa Penyatuan Itali. Sebagai balasan atas layanan baik, Garibaldi menghormati kemerdekaan San Marino.
• Giovanni Battista Belluzzi (1506-1554): Seorang arkitek tentera yang terkenal.
• Little Tony (Antonio Ciacci, 1941-2013): Seorang penyanyi pop dan rock yang mencapai kejayaan di Itali dan antarabangsa, berasal dari Tivoli tetapi mempunyai warisan San Marino.
• Massimo Bonini (lahir 1959): Bekas pemain bola sepak profesional yang bermain untuk Juventus dan pasukan kebangsaan San Marino. Beliau dianggap sebagai salah seorang atlet terhebat San Marino.
• Valentina Monetta (lahir 1975): Penyanyi yang telah mewakili San Marino beberapa kali dalam Pertandingan Lagu Eurovision, meningkatkan profil budaya negara di peringkat antarabangsa.
• Alessandra Perilli (lahir 1988): Atlet menembak yang memenangi pingat Olimpik pertama untuk San Marino (gangsa dan perak) di Sukan Olimpik Musim Panas 2020 di Tokyo, menjadikannya negara terkecil yang memenangi pingat Olimpik.
• Mirko Tomassoni (lahir 1969): Seorang ahli politik yang menjadi Kapten Regen pada tahun 2007, beliau adalah ketua negara kurang upaya pertama di dunia yang dipilih secara demokrasi, menunjukkan komitmen San Marino terhadap keterangkuman.
• Paolo Rondelli (lahir 1963): Dipilih sebagai Kapten Regen pada tahun 2022, beliau menjadi ketua negara gay pertama di dunia yang secara terbuka, mengukuhkan lagi imej San Marino sebagai negara yang progresif dalam hak asasi manusia.

Penilaian terhadap tokoh-tokoh ini selalunya menumpukan kepada sumbangan mereka terhadap pemeliharaan kemerdekaan, pembangunan institusi demokrasi, kemajuan sosial, dan peningkatan nama baik San Marino di persada antarabangsa.

10.5. Hak LGBTQ+

San Marino telah menunjukkan kemajuan yang ketara dalam hak LGBTQ+. Aktiviti seksual sesama jenis telah disahkan pada tahun 1865, dengan usia persetujuan yang sama rata sejak 1974. Diskriminasi berdasarkan orientasi seksual adalah dilarang. Pada tahun 2018, perkongsian sivil untuk pasangan sesama jenis telah disahkan, memberikan banyak hak yang sama seperti perkahwinan. Pada tahun 2022, Paolo Rondelli menjadi salah seorang Kapten Regen, menjadikannya ketua negara gay pertama di dunia yang diisytiharkan secara terbuka. Langkah-langkah ini menunjukkan komitmen negara terhadap kesaksamaan dan hak asasi manusia, selaras dengan nilai-nilai demokrasi dan keterangkuman yang dipegang.

11.1. Nama Negara, Bendera, Jata, dan Lagu Kebangsaan

Nama San Marino berasal daripada Santo Marinus, pengasas legenda republik ini. Nama rasmi penuh, Serenissima Repubblica di San Marino_{Republik Teramat Mulia San Marino}^{Bahasa Itali} ("Republik Teramat Mulia San Marino"), mencerminkan sejarah panjang dan kedaulatannya yang damai.

Bendera San Marino terdiri daripada dua jalur mendatar yang sama, putih di atas dan biru muda di bawah. Putih melambangkan keamanan dan salji di Gunung Titano, manakala biru melambangkan langit dan kebebasan. Di tengah-tengah bendera (untuk kegunaan rasmi) terdapat Jata San Marino.

Jata negara menampilkan perisai yang di atasnya terdapat tiga menara hijau di atas tiga puncak hijau (melambangkan Tiga Menara San Marino di Gunung Titano). Setiap menara dihiasi dengan bulu burung unta perak. Perisai itu diapit oleh dahan laurel dan oak, melambangkan kestabilan dan pertahanan kebebasan. Di atas perisai terdapat mahkota, simbol kedaulatan. Di bawah perisai terdapat skrol dengan moto "LIBERTAS_Kebebasan^{Bahasa Latin}" (Kebebasan).

Lagu kebangsaan San Marino ialah "Inno Nazionale della Repubblica_{Lagu Kebangsaan Republik}^{Bahasa Itali}" (Lagu Kebangsaan Republik). Ia adalah salah satu daripada sedikit lagu kebangsaan tanpa lirik rasmi, yang digubah oleh Federico Consolo pada tahun 1894.

11.2. Tapak Warisan Dunia UNESCO

Pusat Bersejarah San Marino dan Gunung Titano telah diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO pada tahun 2008. Pengiktirafan ini merangkumi pusat bandar bersejarah Bandaraya San Marino, Tiga Menara San Marino (Guaita, Cesta, dan Montale), serta lereng Gunung Titano. Tapak ini dihargai kerana menjadi saksi kepada kesinambungan sebuah republik bebas sejak abad ke-13, dengan seni bina, landskap bandar, dan rangkaian menara pertahanan, dinding, dan gerbang yang terpelihara dengan baik. Ia juga melambangkan nilai-nilai kebebasan dan demokrasi yang telah lama dipegang oleh San Marino.

11.3. Muzium dan Galeri

San Marino mempunyai beberapa muzium dan galeri negeri yang penting, yang mempamerkan sejarah, seni, dan budaya republik ini. Antaranya ialah:

• Museo di Stato (Muzium Negara): Terletak di Palazzo Pergami Belluzzi, ia memaparkan koleksi arkeologi, seni, dan numismatik yang luas yang menceritakan sejarah San Marino dari zaman prasejarah hingga kini. Koleksinya termasuk artifak dari zaman Etruscan dan Rom, lukisan dari abad ke-14 hingga ke-19 (termasuk karya oleh Guercino dan murid-muridnya), syiling, dan barangan bersejarah.
• Pinacoteca di San Francesco (Galeri Seni San Francesco): Terletak di dalam bekas Biara San Francesco, ia menempatkan koleksi seni suci, termasuk lukisan dan arca dari abad ke-14 hingga ke-18.
• Galleria Nazionale (Galeri Nasional): Didedikasikan untuk perlindungan, pemuliharaan dan penambahbaikan warisan UNESCO.
• Museo delle Armi Antiche (Muzium Senjata Purba): Terletak di Menara Cesta (menara kedua), ia mempamerkan koleksi senjata dan perisai purba dari zaman pertengahan hingga abad ke-19.
• Museo del Francobollo e della Moneta (Muzium Setem dan Syiling): Mempamerkan sejarah filateli dan numismatik San Marino, yang merupakan sumber pendapatan penting bagi negara.
• Galleria d'Arte Moderna e Contemporanea (Galeri Seni Moden dan Kontemporari): Menempatkan lebih 1,000 karya dari awal abad ke-20 hingga kini.
• Museo dell'Emigrante (Muzium Emigran): Pusat kajian tetap yang didedikasikan untuk emigrasi, dibuka pada tahun 1997 dan ditempatkan di Biara Santa Chiara.
• Museo di Storia Naturale (Muzium Sejarah Alam): Berpusat di Pusat Sejarah Alam San Marino di perbandaran Borgo Maggiore.

Selain itu, terdapat beberapa muzium swasta yang menarik seperti Muzium Penyeksaan dan Muzium Makhluk Aneh.

11.4. Masakan

Masakan San Marino sangat mirip dengan masakan tengah Itali, terutamanya dari wilayah Emilia-Romagna dan Marche yang bersebelahan. Walau bagaimanapun, ia mempunyai beberapa hidangan dan produk uniknya sendiri. Antara makanan tradisional termasuk:

• Torta Tre Monti: Kek wafer berlapis yang disalut coklat, dinamakan sempena Tiga Menara San Marino. Ia adalah pencuci mulut yang terkenal dan sering dijadikan cenderahati.
• Piadina: Roti rata yang popular di rantau Romagna, juga biasa dijumpai di San Marino, sering dihidangkan dengan keju, daging diawet, atau sayur-sayuran.
• Nidi di rondine: Pasta bakar yang serupa dengan lasagna, tetapi dengan pasta yang digulung seperti sarang burung layang-layang.
• Fagioli con le cotiche: Sup kacang dengan kulit babi, hidangan desa yang lazat.
• Bustrengo: Kek padat yang dibuat dengan pelbagai bahan seperti tepung jagung, buah-buahan kering, dan madu.

San Marino juga menghasilkan wainnya sendiri, terutamanya wain putih seperti Biancale dan Roncale, dan wain merah seperti Sangiovese. Minyak zaitun dan madu tempatan juga merupakan produk penting. Restoran-restoran di San Marino sering menawarkan hidangan yang menggunakan bahan-bahan segar tempatan dan resipi tradisional.

11.5. Muzik

San Marino mempunyai tradisi muzik yang panjang dan kaya, berkait rapat dengan Itali, tetapi juga sangat bebas. Seorang komposer abad ke-17 yang terkenal ialah Francesco Maria Marini. Penyanyi pop Little Tony mencapai kejayaan yang besar di United Kingdom dan Itali pada tahun 1950-an dan 1960-an.

San Marino telah mengambil bahagian dalam Pertandingan Lagu Eurovision sebanyak sebelas kali, mencapai tiga kelayakan akhir setakat ini (dengan peserta tiga kali, akhirnya empat kali dan anak jati San Marino Valentina Monetta dengan "Maybe" pada 2014, penyanyi Turki Serhat dengan "Say Na Na Na" yang mencapai tempat ke-19 di pusingan akhir pada 2019 dan penyanyi Itali Senhit bersama penyanyi rap Amerika Flo Rida yang layak ke pusingan akhir 2021 dengan lagu "Adrenalina"). Penyertaan dalam Eurovision telah membantu meningkatkan profil budaya San Marino di peringkat antarabangsa. Institut Muzik Sammarin (Istituto Musicale Sammarinese_{Institut Muzik Sammarin}^{Bahasa Itali}) adalah sebuah institusi penting dalam pendidikan muzik di negara ini.

11.6. Teater

Teatro Nuovo di Dogana, Serravalle, adalah teater utama di Republik San Marino. Ia mempunyai kapasiti 872 tempat duduk, menjadikannya teater terbesar di negara ini. Teater ini menjadi tuan rumah kepada pelbagai persembahan, termasuk drama, konsert muzik, dan acara kebudayaan lain. Aktiviti teater di San Marino disokong oleh institusi tempatan dan sering melibatkan kerjasama dengan artis dan kumpulan dari Itali. Teatro Titano, yang terletak di pusat bersejarah Bandaraya San Marino, adalah sebuah lagi teater penting dengan sejarah yang panjang, walaupun lebih kecil saiznya.

11.7. Cuti Umum dan Perayaan

San Marino mempunyai beberapa cuti umum kebangsaan dan perayaan tradisional yang mencerminkan sejarah dan budayanya.

12.1. Universiti

Institusi pengajian tinggi utama di San Marino ialah Universiti Republik San Marino (Università degli Studi della Repubblica di San Marino_{Universiti Republik San Marino}^{Bahasa Itali}). Ditubuhkan pada tahun 1985, universiti ini menawarkan pelbagai program sarjana muda dan sarjana dalam bidang seperti ekonomi, kejuruteraan, komunikasi, kajian sejarah, dan reka bentuk. Salah satu jabatan terkenalnya ialah Scuola Superiore di Studi Storici di San Marino (Scuola Superiore di Studi Storici di San Marino_{Sekolah Pengajian Sejarah Siswazah}^{Bahasa Itali}), sebuah pusat penyelidikan dan pengajian antarabangsa lanjutan yang terkemuka yang ditadbir oleh Jawatankuasa Saintifik antarabangsa yang diselaraskan oleh sejarawan emeritus Luciano Canfora.

Institusi muzik penting ialah Istituto Musicale Sammarinese_{Institut Muzik Sammarin}^{Bahasa Itali} (Institut Muzik Sammarin). Akademio Internacia de la Sciencoj San Marino (Akademi Sains Antarabangsa San Marino) dahulunya terkenal kerana menggunakan bahasa Esperanto sebagai bahasa pengajaran dan penerbitan saintifik, tetapi ia telah dibubarkan pada tahun 2020. Penulis Itali Umberto Eco pernah cuba mewujudkan "universiti tanpa struktur fizikal" di San Marino.