1. Latar Belakang dan Kehidupan Awal
Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah diputerakan dengan latar belakang keluarga diraja yang kaya dengan tradisi dan pendidikan yang komprehensif.
1.1. Kehidupan Awal dan Pendidikan
Tunku Azizah diputerakan pada hari Jumaat, 5 Ogos 1960, bersamaan dengan 11 Safar 1380 Hijrah, di Istana Bukit Stulang, Johor Bahru, Johor. Baginda memulakan pendidikan awal di Sekolah Taman Kanak-kanak Tunku Ampuan Mariam Johor Bahru dari tahun 1962 hingga 1966. Kemudian, baginda meneruskan pendidikan rendah di Sekolah Perempuan Rendah Sultan Ibrahim, Johor Bahru.
Pendidikan menengah baginda pula adalah di Sekolah Tun Fatimah, Johor Bahru, dari tahun 1973 hingga 1979. Selepas itu, dari tahun 1980 hingga 1986, Tunku Azizah mengikuti pelbagai kursus, termasuk di Maktab Perguruan Temenggong Ibrahim, Johor Bahru, serta Kursus Sains Politik dan Kemasyarakatan di Universiti Nasional Singapura (NUS).
1.2. Keluarga
Tunku Azizah merupakan puteri ketiga kepada Almarhum Sultan Iskandar ibni Almarhum Sultan Ismail, Sultan Johor yang ke-24, dan isteri pertama baginda, Enche' Besar Hajah Khalsom binti Abdullah (nama asal: Josephine Ruby Trevorrow). Baginda mempunyai darah kacukan Melayu dan Inggeris. Kekanda baginda ialah Sultan Ibrahim ibni Almarhum Sultan Iskandar, Sultan Johor yang ke-25.
2. Perkahwinan dan Keturunan
Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah berkahwin dengan Sultan Abdullah dan dikurniakan beberapa orang anakanda.
2.1. Perkahwinan
Tunku Azizah bertemu jodoh dengan Sultan Abdullah Ri'ayatuddin Al-Mustafa Billah Shah, yang ketika itu bergelar Tengku Mahkota Pahang. Pertemuan pertama baginda berdua berlaku ketika Tunku Azizah berusia 12 tahun dan Tengku Abdullah berusia 13 tahun. Majlis ijab kabul pasangan diraja Pahang dan Johor ini telah dilangsungkan pada 6 Mac 1986 di Masjid Negeri Sultan Abu Bakar, Johor Bahru. Istiadat Membatalkan Air Sembahyang pula diadakan di Istana Bukit Serene. Selepas perkahwinan, Tunku Azizah dikurniakan gelaran Kebawah Duli Yang Teramat Mulia Tengku Puan Pahang. Al-Sultan Abdullah juga mempunyai isteri kedua, pelakon Julia Rais.
2.2. Anakanda
Tunku Azizah dan Al-Sultan Abdullah dikurniakan empat orang putera dan dua orang puteri. Selain itu, baginda juga telah mengambil seorang anak angkat.
Di awal perkahwinan, Tunku Azizah diuji dengan masalah kesuburan dan kerap kali mengalami keguguran. Namun, baginda sentiasa berusaha dengan menggunakan kaedah In-Vitro dan akhirnya berjaya hamil. Pengalaman ini memberikan inspirasi kepada baginda untuk mengasaskan Yayasan Fertiliti Tunku Azizah (TAFF) bagi membantu pasangan yang ingin mendapatkan cahaya mata tetapi tidak berkemampuan untuk menjalani rawatan kesuburan. TAFF mula dibangunkan pada Mac 2005 dan telah terbukti berjaya membantu ramai pasangan yang kurang berkemampuan untuk mendapatkan cahaya mata. TAFF juga merupakan satu-satunya yayasan fertiliti di Malaysia yang membantu pasangan yang menginginkan cahaya mata.
Anakanda-anakanda Tunku Azizah dan Al-Sultan Abdullah adalah seperti berikut:
| Nama | Tarikh Keputeraan | Tarikh Kemangkatan | Pendidikan |
|---|---|---|---|
| Yang Amat Mulia Almarhum Tengku Ahmad Iskandar Shah | 24 Julai 1990 | 24 Julai 1990 | Tiada maklumat |
| Kebawah Duli Yang Maha Mulia Tengku Hassanal Ibrahim Alam Shah | 17 September 1995 | Graduan Geneva School of Diplomacy and International Relations, Switzerland; Royal Military Academy Sandhurst, England; sedang melanjutkan pengajian pascasiswazah di Lee Kuan Yew School of Public Policy, Universiti Nasional Singapura. | |
| Yang Amat Mulia Tengku Muhammad Iskandar Ri'ayatuddin Shah | 3 Ogos 1997 | Graduan Oxford Brookes University, England. | |
| Yang Amat Mulia Tengku Ahmad Ismail Mu'adzam Shah | 11 September 2000 | Menamatkan pengajian Ijazah Sarjana Muda Sains dalam bidang Sosiologi dan Kriminologi dari Royal Holloway, Universiti London, England; sedang melanjutkan pengajian di Royal Military Academy Sandhurst, England. | |
| Yang Amat Mulia Tengku Puteri Afzan Aminah Hafidzatullah | 11 September 2000 | Menamatkan pengajian Ijazah Sarjana Muda Sains dalam bidang Pengurusan dan Perakaunan dari Royal Holloway, Universiti London, England. | |
| Yang Amat Mulia Tengku Puteri Jihan Azizah 'Athiyatullah | 27 April 2002 | Sedang melanjutkan pengajian di University for the Creative Arts, Farnham, England. | |
| Yang Mulia Tengku Amir Nasser Ibrahim Shah (anak angkat) | 25 Ogos 1986 | Tiada maklumat |
Tunku Azizah juga telah mengambil seorang anak angkat lelaki, Yang Mulia Tengku Amir Nasser Ibrahim Shah bin Tengku Arif Bendahara Tengku Ibrahim, pada tahun 1987. Tengku Amir Nasser Ibrahim Shah diputerakan pada 25 Ogos 1986 dan merupakan anak bongsu kepada Tengku Arif Bendahara Tengku Ibrahim dan isteri ketiga, Czarina binti Abdullah. Beliau juga merupakan sepupu kepada Al-Sultan Abdullah dan cucunda kepada Sultan Ahmad Shah Al-Musta'in Billah ibni Almarhum Sultan Abu Bakar. Tengku Amir Nasser Ibrahim Shah telah melangsungkan perkahwinan bersama Yang Mulia Puteri Suraiya Afzan.
3. Peranan Diraja dan Aktiviti
Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah aktif dalam pelbagai bidang, menunjukkan minat yang mendalam dalam seni, budaya, masakan, dan kerja-kerja sosial serta khairat.
3.1. Seni Kraftangan dan Pemuliharaan Budaya
Tunku Azizah mempunyai minat yang mendalam terhadap kerja-kerja kraftangan seperti menjahit dan menenun. Baginda telah memainkan peranan penting dalam menghidupkan semula dan memasyhurkan Tenun Pahang sebagai Tenun Pahang Diraja. Perkembangan industri ini dipantau rapi melalui Badan Penasihat Pembangunan Tenun Pahang Diraja.
Pada tahun 2010, baginda menubuhkan Institut Kemahiran Tenun Pahang Diraja Tengku Ampuan Besar Meriam di Kompleks Budaya dan Kraftangan Pulau Keladi, Pekan, Pahang, untuk melatih golongan muda dalam memartabatkan Tenun Pahang Diraja. Baginda juga mengasaskan Yayasan Tenun Pahang Diraja. Selain itu, Tunku Azizah mengasaskan projek Tenun Pahang Diraja yang diusahakan di Penjara Penor, Pahang. Baginda turut menubuhkan syarikat yang menghasilkan dan menjual kain tenun berjenama CHEMINAHSAYANG.
Tunku Azizah juga pakar dalam seni jahitan, mengait, jahitan silang (cross stitch), dan sulaman. Bakat semula jadi ini telah menjadi inspirasi kepada ramai wanita. Baginda berkongsi kepakaran ini dengan menubuhkan kelab jahitan di Kuantan pada awal tahun 1990-an untuk mengajar teknik seni jahitan halus. Inisiatif baginda untuk menubuhkan pusat jahitan melalui Pertubuhan Perkumpulan Perempuan (Women's Institute) pada tahun 2006 membuka peluang kepada golongan wanita untuk menjana pendapatan melalui kerja-kerja jahitan.
3.2. Aktiviti Kulinari
Tunku Azizah terkenal dengan kemahiran memasak pelbagai jenis sajian. Atas minat yang mendalam dalam bidang masakan, baginda menubuhkan Sekolah Masak Tunku Azizah di bawah Women's Institute Negeri Pahang. Baginda juga berjaya menghasilkan beberapa buku resipi, termasuk "Air Tangan Tengku Puan Pahang" (2005), "Air Tangan Tengku Puan Pahang - Masakan Tradisional Pahang", dan "Air Tangan Tengku Puan Pahang - Manisan Tradisional Pahang" (kedua-duanya pada 2018). Kini, buku masakan tersebut dijenamakan semula sebagai "Air Tangan Tengku Ampuan Pahang". Baginda juga dilantik sebagai Penaung Diraja Persatuan Jurumasak Pantai Timur dan Malaysia. Tunku Azizah juga sering turun padang untuk memasak dan menyantuni mangsa-mangsa banjir di Pahang.
3.3. Aktiviti Sosial dan Khairat
Tunku Azizah bergiat aktif dalam pelbagai aktiviti sosial dan khairat, terutamanya dalam pembangunan belia dan pemerkasaan wanita.
3.3.1. Persatuan Pandu Puteri
Baginda aktif dalam aktiviti persatuan beruniform Pandu Puteri dan telah memegang beberapa jawatan di peringkat nasional dan antarabangsa. Antara jawatan yang pernah disandang termasuk Yang Dipertua Persatuan Pandu Puteri Malaysia (PPPM) Cawangan Pahang, dan Naib Yang Dipertua PPPM Peringkat Kebangsaan dari 1999 hingga 2011.
Pada tahun 2005, baginda dilantik sebagai Penaung Diraja Friends of Asia Pacific WAGGGS (FAPW), yang melibatkan keahlian dari 27 buah negara di Rantau Asia Pasifik. Sebagai Ahli Lembaga Pengarah The Olave Baden-Powell Society, sebuah pertubuhan wanita berpengaruh di seluruh dunia, baginda bertekad untuk mengembangkan potensi anak-anak gadis dan wanita ke persada antarabangsa dalam bidang Pandu Puteri.
3.3.2. Pertubuhan Wanita
Atas komitmen baginda dalam memartabatkan golongan wanita, Tunku Azizah dilantik sebagai Presiden Serantau untuk Asia Tenggara dan Timur Jauh bagi Persatuan Wanita Desa Sedunia dari tahun 2010 hingga 2016. Sebelum itu, baginda adalah Timbalan Presiden Persatuan Wanita Desa Sedunia, Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu dari tahun 2007 hingga 2010.
Pada tahun 1989, baginda dilantik sebagai Presiden Women's Institute of Pahang, organisasi wanita pertama yang ditubuhkan di Malaysia. Baginda membawa persatuan ini ke peringkat antarabangsa dan mendaftarkannya sebagai ahli Associated Country Women of the World (ACWW), Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu, yang menggabungkan 10 juta ahli dari 70 buah negara di seluruh dunia. Sebagai Presiden Serantau dan Timbalan Presiden Jawatankuasa Bangsa-Bangsa Bersatu, baginda telah menghadiri lima persidangan sedunia Persatuan Wanita Desa Dunia di Tasmania, Australia; Arkansas, Amerika Syarikat; Finland; India; dan United Kingdom, serta beberapa persidangan serantau. Baginda juga pernah dinamakan sebagai calon Presiden ACWW pada persidangan di Melbourne, Australia pada April 2019, namun terpaksa menarik diri kerana komitmen dan tanggungjawab semasa baginda.
3.3.3. Yayasan Fertiliti Tunku Azizah (TAFF)
Baginda bertekad untuk membantu wanita yang mempunyai masalah untuk memperoleh cahaya mata dengan menubuhkan Yayasan Fertiliti Tunku Azizah (TAFF) pada tahun 2004. Sehingga kini, seramai 493 pasangan telah mendapat manfaat daripada penajaan prosedur perubatan yang dibiayai sepenuhnya oleh TAFF, dan 115 bayi telah berjaya dilahirkan menerusi kaedah ini.
3.4. Penaung Diraja
Kebawah Duli Paduka Baginda Tengku Ampuan Pahang merupakan penaung diraja bagi beberapa organisasi penting, antaranya:
- Rektor Universiti Islam Antarabangsa Malaysia
- Rektor Kolej Universiti Yayasan Pahang
- Penaung Persatuan Pandu Puteri Malaysia
- Presiden Persatuan Pandu Puteri Negeri Pahang
- Pengerusi Pertubuhan Perkumpulan Perempuan (WI) Negeri Pahang
- Pengerusi Seumur Hidup Yayasan Fertiliti Tunku Azizah (TAFF)
4. Gelaran, Gaya dan Kehormatan
Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah telah menerima pelbagai gelaran diraja, gaya panggilan, serta kehormatan dan anugerah sepanjang hayat baginda.
4.1. Gelaran Diraja dan Gaya
Gelaran dan gaya panggilan Tunku Azizah telah berubah mengikut peranan dan status diraja baginda:
- 5 Ogos 1960 - 11 Mei 1981: Yang Amat Mulia Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Tunku Mahmood Iskandar
- 11 Mei 1981 - 6 Mac 1986: Yang Amat Mulia Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Al-Mutawakkil Alallah Sultan Iskandar Al-Haj
- 6 Mac 1986 - 22 Januari 2010: Kebawah Duli Yang Teramat Mulia Tengku Puan Pahang Tunku Hajah Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Al-Mutawakkil Alallah Sultan Iskandar Al-Haj
- 22 Januari 2010 - 11 Januari 2019: Kebawah Duli Yang Teramat Mulia Tengku Puan Pahang Tunku Hajah Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Almarhum Al-Mutawakkil Alallah Sultan Iskandar Al-Haj
- 11 Januari 2019 - 22 Januari 2019: Yang Maha Mulia Tunku Hajah Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Almarhum Al-Mutawakkil Alallah Sultan Iskandar Al-Haj
- 22 Januari 2019 - 31 Januari 2019: Kebawah Duli Yang Maha Mulia Tengku Ampuan Pahang Tunku Hajah Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Almarhum Al-Mutawakkil Alallah Sultan Iskandar Al-Haj
- 31 Januari 2019 - 30 Januari 2024: Kebawah Duli Yang Maha Mulia Seri Paduka Baginda Raja Permaisuri Agong XVI Tunku Hajah Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Almarhum Al-Mutawakkil Alallah Sultan Iskandar Al-Haj
- 31 Januari 2024 - 13 Mac 2024: Kebawah Duli Yang Maha Mulia Tengku Ampuan Pahang Tunku Hajah Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Almarhum Al-Mutawakkil Alallah Sultan Iskandar Al-Haj
- 14 Mac 2024 - kini: Kebawah Duli Paduka Baginda Tengku Ampuan Pahang Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Almarhum Sultan Iskandar Al-Haj
Gelaran penuh Paduka Baginda dalam bahasa Melayu ialah:
Kebawah Duli Paduka Baginda Tengku Ampuan Pahang Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Almarhum Sultan Iskandar Al-Haj, D.K., D.M.N., S.A.A.S., S.S.A.P., S.I.M.P., D.K. (Johor), S.P.M.J., D.K. (Brunei), D.K. (Selangor)Bahasa Melayu
Dalam bahasa Inggeris:
Her Royal Highness Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah binti Almarhum Sultan Iskandar Al-Haj, D.K., D.M.N., S.A.A.S., S.S.A.P., S.I.M.P., D.K. (Johor), S.P.M.J., D.K. (Brunei), D.K. (Selangor), Tengku Ampuan of PahangBahasa Inggeris
4.2. Kehormatan dan Anugerah
Tunku Azizah telah dikurniakan pelbagai darjah kebesaran dan pingat dari dalam dan luar negara.
4.2.1. Kurniaan Pahang
Darjah Kerabat Sri Indera Mahkota Pahang Yang Amat Dihormati - Kelas I (DK I) 
Darjah Kerabat Sri Indera Mahkota Pahang Yang Amat Dihormati - Kelas II (DK II), dikurniakan pada 24 Oktober 1989. 
Darjah Kebesaran Al-Sultan Abdullah Pahang Yang Amat Mulia - Peringkat Pertama Sri Setia Al-Sultan Abdullah Ahmad Shah (SAAS), membawa gelaran Dato' Sri Setia, dikurniakan pada 30 Julai 2024. 
Darjah Sri Sultan Ahmad Shah Pahang (SSAP), membawa gelaran Dato' Sri. 
Darjah Sri Indera Mahkota Pahang (SIMP), membawa gelaran Dato' Indera. 
Penerima Pingat Jubli Perak Sultan Ahmad Shah (1999).
4.2.2. Kurniaan Persekutuan dan Negeri
- Malaysia:
Darjah Utama Seri Mahkota Negara (DMN), dikurniakan pada 11 Julai 2019. - Malaysia:
Penerima Pingat Pertabalan Yang di-Pertuan Agong XVI (30 Julai 2019). - Malaysia:
Penerima Pingat Pertabalan Yang di-Pertuan Agong XV (24 April 2017). - Malaysia:
Penerima Pingat Pertabalan Yang di-Pertuan Agong XIV (11 April 2012). - Malaysia:
Penerima Pingat Pertabalan Yang di-Pertuan Agong XII (25 April 2002). - Malaysia:
Penerima Pingat Pertabalan Yang di-Pertuan Agong X (22 September 1994). - Malaysia:
Penerima Pingat Pertabalan Yang di-Pertuan Agong IX (18 September 1989). - Malaysia:
Penerima Pingat Pertabalan Yang di-Pertuan Agong VIII (15 November 1984).
- Johor:
Darjah Kerabat Johor Yang Amat Dihormati Kelas I (DK I), dikurniakan pada 8 Disember 2023. - Johor:
Darjah Kerabat Johor Yang Amat Dihormati Kelas II (DK II), dikurniakan pada 15 April 1996. - Johor:
Darjah Mahkota Johor Yang Amat Mulia Pangkat Pertama (SPMJ), membawa gelaran Datin Paduka, dikurniakan pada 1983.
- Selangor:
Darjah Kerabat Selangor Yang Amat Dihormati Pangkat Pertama (DK I), dikurniakan pada 11 Disember 2023. - Selangor:
Penerima Pingat Pertabalan Sultan Sharafuddin (8 Mac 2003).
4.2.3. Kurniaan Luar Negara
- Brunei:
Darjah Kerabat Laila Utama Yang Amat Dihormati (DK) dari Brunei, dikurniakan pada 2019.
4.3. Ijazah Kehormat
Tunku Azizah juga menerima pengiktirafan akademik melalui penganugerahan ijazah kehormat:
- Ijazah Kedoktoran Kehormat dalam bidang Seni Kreatif dari Universiti Teknologi Mara (2024).
- Ijazah Kedoktoran Kehormat dalam bidang Pengurusan dari Multimedia University (2024).
5. Silsilah dan Keturunan
Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah mempunyai salasilah keluarga yang berakar umbi dalam keturunan diraja Johor. Baginda merupakan puteri kepada Sultan Iskandar ibni Almarhum Sultan Ismail, Sultan Johor yang ke-24. Ayahanda baginda, Sultan Iskandar, merupakan putera kepada Sultan Ismail ibni Almarhum Sultan Ibrahim, Sultan Johor yang ke-23, dan Sultanah Ungku Tun Amina.
Sultan Ismail pula merupakan putera kepada Sultan Ibrahim ibni Almarhum Sultan Abu Bakar, Sultan Johor yang ke-22, dan Sultanah Ungku Maimuna binti Abdul Majid. Sultan Ibrahim adalah putera kepada Sultan Abu Bakar ibni Almarhum Raja Temenggung Tun Daeng Ibrahim, Sultan Johor yang ke-21, dan Che' Zubaida binti Abdullah (nama asal: Cecilia Catharina Lange).
Ungku Maimuna pula merupakan puteri kepada Ungku Abdul Majid bin Dato' Temenggong dan Che' Puan Amina binti Abdullah. Ungku Tun Amina adalah puteri kepada Ungku Ahmad bin Muhammad Khalid dan Ungku Khadija binti Muhammad. Ungku Muhammad Khalid merupakan putera kepada Dato' Temenggong dan Ungku Fatima. Ungku Khadija adalah puteri kepada Ungku Muhammad.
Bonda Tunku Azizah, Enche' Besar Hajah Khalsom binti Abdullah (nama asal: Josephine Ruby Trevorrow), merupakan puteri kepada Reginald George Trevorrow dan Ruby May Alderman. Ruby May Alderman pula merupakan puteri kepada Thomas Alderman.
6. Eponim
Beberapa institusi dan tempat telah dinamakan sempena nama Tunku Azizah Aminah Maimunah Iskandariah sebagai pengiktirafan kepada sumbangan dan peranan baginda:
- Sekolah Kebangsaan Tunku Azizah, Kuantan, Pahang.
- Hospital Tunku Azizah, Kuala Lumpur.
- Masjid Tunku Azizah Iskandar, Bentong, Pahang.