Botswana

3.1. Sejarah Awal dan Masyarakat Suku

Bukti arkeologi menunjukkan bahawa hominid telah mendiami kawasan Botswana semasa zaman Pleistosen. Alat-alat batu dan tinggalan haiwan yang ditemui menunjukkan bahawa semua kawasan di negara ini telah didiami sekurang-kurangnya 400,000 tahun yang lalu. Malah, terdapat dakwaan bahawa Botswana mungkin merupakan tempat kelahiran semua manusia moden awal kira-kira 200,000 tahun yang lalu, walaupun ini masih menjadi subjek perdebatan saintifik. Bukti yang lebih konkrit mengenai kehadiran manusia moden, seperti lukisan gua di Bukit Tsodilo (sebuah Tapak Warisan Dunia UNESCO), berusia kira-kira 73,000 tahun. Penduduk terawal yang diketahui di selatan Afrika dipercayai merupakan nenek moyang kepada kaum San ("Bushmen") dan Khoi masa kini. Kedua-dua kumpulan ini menuturkan bahasa-bahasa klik daripada keluarga bahasa Khoe-Kwadi, Kx'a, dan Tuu yang kecil. Mereka hidup sebagai pemburu-pengumpul dan pedagang, bergerak dalam jarak yang jauh. Kira-kira 2,000 tahun yang lalu, penternakan lembu diperkenalkan ke selatan Afrika, dan ia menjadi ciri utama ekonomi memandangkan kawasan ini mempunyai padang rumput yang luas dan bebas daripada lalat tsetse.

Tidak jelas bila penutur bahasa Bantu pertama kali berpindah ke negara ini dari utara, walaupun tahun 600 Masihi dianggap sebagai anggaran konsensus. Pada era itu, nenek moyang orang Kalanga moden berpindah ke kawasan yang kini merupakan bahagian timur laut negara ini. Golongan proto-Kalanga ini mempunyai hubungan rapat dengan kerajaan-kerajaan di Zimbabwe serta kerajaan Mapungubwe. Salah satu tinggalan penting dari tempoh ini ialah runtuhan Domboshaba, sebuah tapak budaya dan warisan di Botswana yang pada mulanya diduduki menjelang akhir zaman Zimbabwe Raya (1250-1450 M), dengan tembok batu yang mempunyai ketinggian purata 1.8 m. Tapak ini dihormati oleh penduduk di rantau ini, dan dipercayai bahawa ketua suku tinggal di puncak bukit bersama pembantu-pembantunya. Kerajaan-kerajaan ini, yang terletak di luar sempadan Botswana sekarang, nampaknya memelihara kawanan lembu yang besar di kawasan yang kini dikenali sebagai Daerah Tengah. Kompleks penternakan lembu secara besar-besaran ini berkembang maju sehingga sekitar tahun 1300 dan tampaknya merosot selepas kejatuhan Mapungubwe.

Semasa era ini, kumpulan penutur bahasa Tswana yang pertama, Bakgalagadi, berpindah ke kawasan selatan Gurun Kalahari. Pelbagai kumpulan masyarakat ini terhubung dengan laluan perdagangan yang melalui Sungai Limpopo ke Lautan Hindi; barangan dagangan dari Asia seperti manik-manik sampai ke Botswana, kemungkinan besar sebagai pertukaran untuk gading, emas, dan tanduk badak sumbu.

Penempatan Zaman Besi di Bukit Toutswemogala mempunyai pentarikhan radiokarbon dari abad ke-7 hingga akhir abad ke-19, menunjukkan ia diduduki selama lebih dari 1,000 tahun. Bukit ini merupakan sebahagian daripada pembentukan negara-negara awal di selatan Afrika, dengan lembu sebagai sumber utama ekonomi. Penempatan Toutswe merangkumi lantai rumah, timbunan besar najis lembu yang telah menjadi kaca, dan tapak perkuburan, manakala struktur yang paling menonjol ialah tembok batu. Sekitar tahun 1000 M, orang Toutswe berpindah ke Botswana. Pertanian juga memainkan peranan penting dalam pendudukan jangka panjang Bukit Toutswemogala, kerana banyak struktur penyimpanan bijirin juga ditemui di tapak tersebut. Banyak lapisan lantai perumahan yang berbeza menandakan pendudukan berterusan selama ratusan tahun.

Ketibaan nenek moyang penutur bahasa Tswana yang kemudiannya menguasai rantau ini masih belum dapat dipastikan tarikhnya dengan tepat. Ahli-ahli Bakwena, sebuah ketuaan di bawah pimpinan Kgabo II, telah sampai ke selatan Kalahari selewat-lewatnya pada tahun 1500 M, dan orang-orangnya telah menghalau penduduk Bakgalagadi ke arah barat menuju ke padang pasir. Selama bertahun-tahun, beberapa cabang Bakwena berpindah ke wilayah-wilayah bersebelahan. Bangwaketse menduduki kawasan-kawasan di sebelah barat, manakala Bangwato bergerak ke timur laut memasuki bekas kawasan Kalanga. Tidak lama selepas itu, satu cabang Bangwato yang dikenali sebagai Batawana berhijrah ke Delta Okavango, kemungkinan besar pada tahun 1790-an.

3.2. Ketibaan Orang Eropah dan Konflik

Catatan bertulis pertama yang berkaitan dengan Botswana moden muncul pada tahun 1824. Catatan ini menunjukkan bahawa Bangwaketse telah menjadi kuasa dominan di rantau ini. Di bawah pemerintahan Makaba II, Bangwaketse memelihara kawanan lembu yang besar di kawasan padang pasir yang dilindungi dengan baik, dan menggunakan kehebatan ketenteraan mereka untuk menyerang jiran-jiran mereka. Ketua-ketua suku lain di kawasan itu, pada masa ini, mempunyai ibu kota dengan kira-kira 10,000 penduduk dan agak makmur. Keseimbangan ini berakhir semasa tempoh Mfecane, 1823-1843, apabila siri pencerobohan oleh kumpulan-kumpulan dari Afrika Selatan memasuki negara ini. Walaupun Bangwaketse berjaya mengalahkan penceroboh Bakololo pada tahun 1826, lama-kelamaan, semua ketuaan utama di Botswana diserang, dilemahkan dan dimiskinkan. Bakololo dan AmaNdebele menyerang berulang kali dan mengambil sejumlah besar lembu, wanita, dan kanak-kanak daripada Batswana-kebanyakan mereka dihalau ke padang pasir atau kawasan perlindungan seperti puncak bukit dan gua. Hanya selepas tahun 1843, apabila Amandebele berpindah ke barat Zimbabwe, ancaman ini reda.

Semasa tahun 1840-an dan 1850-an, perdagangan dengan pedagang yang berpangkalan di Koloni Cape dibuka dan membolehkan ketuaan Batswana membina semula kekuatan mereka. Bakwena, Bangwaketse, Bangwato, dan Batawana bekerjasama untuk mengawal perdagangan gading yang menguntungkan dan menggunakan hasilnya untuk mengimport kuda dan senapang, yang seterusnya membolehkan mereka mengukuhkan kawalan ke atas kawasan yang kini dikenali sebagai Botswana. Proses ini sebahagian besarnya selesai menjelang tahun 1880, dan Batswana dengan itu menundukkan kaum Bushmen, Kalanga, Bakgalagadi, dan minoriti semasa yang lain.

Berikutan Great Trek, Afrikaner dari Koloni Cape menubuhkan penempatan di sempadan Botswana di Republik Transvaal. Pada tahun 1852, gabungan ketuaan Tswana yang diketuai oleh Sechele I mengalahkan pencerobohan Afrikaner dalam Pertempuran Dimawe dan, selepas kira-kira lapan tahun ketegangan dan permusuhan yang berselang-seli, akhirnya mencapai perjanjian damai di Potchefstroom pada tahun 1860. Sejak itu, sempadan moden antara Afrika Selatan dan Botswana telah dipersetujui, dan Afrikaner serta Batswana berdagang dan bekerjasama secara relatif aman.

Pada tahun 1884, pasukan berkuda Batawana, sebuah puak Tswana yang berpusat di utara di bawah pimpinan Kgosi Moremi, bertempur dan mengalahkan pencerobohan Ndebele ke utara Botswana dalam Pertempuran Khutiyabasadi. Ini menandakan permulaan kejatuhan Kerajaan Ndebele di Zimbabwe dan membantu mengukuhkan kuasa berbahasa Tswana.

Disebabkan keadaan yang aman, perdagangan berkembang pesat antara tahun 1860 dan 1880. Mubaligh Kristian dapat memanfaatkan keadaan ini. Golongan Lutheran dan Persatuan Mubaligh London (LMS) kedua-duanya telah bertapak di negara ini menjelang tahun 1856. Menjelang tahun 1880, setiap kampung utama mempunyai seorang mubaligh yang menetap, dan pengaruh mereka berkembang secara beransur-ansur. Khama III (memerintah 1875-1923) adalah ketua suku Tswana pertama yang menjadikan agama Kristian sebagai agama rasmi negara, dan banyak undang-undang adat Tswana berubah akibatnya. Agama Kristian menjadi agama rasmi de facto di semua ketuaan menjelang Perang Dunia I.

3.3. Negeri Naungan Bechuanaland

Semasa Perebutan Afrika, kedua-dua Empayar Jerman dan Britain mengidamkan wilayah Botswana. Semasa Persidangan Berlin, Britain memutuskan untuk mengilhak Botswana bagi melindungi Jalan ke Utara (Road to the North) dan seterusnya menghubungkan Koloni Cape dengan wilayah-wilayahnya yang lebih jauh ke utara. Britain secara unilateral mengilhak wilayah-wilayah Tswana pada Januari 1885 dan kemudian menghantar Ekspedisi Warren ke utara untuk mengukuhkan kawalan ke atas kawasan tersebut dan meyakinkan ketua-ketua suku untuk menerima pemerintahan British. Walaupun terdapat keraguan, mereka akhirnya akur dengan fait accompli ini.

Pada tahun 1890, kawasan-kawasan di utara garis lintang 22 darjah telah ditambah kepada Negeri Naungan Bechuanaland yang baru. Semasa tahun 1890-an, wilayah baru ini dibahagikan kepada lapan rizab yang berbeza, dengan jumlah tanah yang agak kecil ditinggalkan sebagai pegangan bebas untuk pendatang kulit putih. Pada awal tahun 1890-an, kerajaan British memutuskan untuk menyerahkan Negeri Naungan Bechuanaland kepada Syarikat Afrika Selatan British. Rancangan ini, yang hampir menjadi kenyataan walaupun terdapat rayuan daripada pemimpin-pemimpin Tswana yang melawat England sebagai protes, akhirnya digagalkan oleh kegagalan Serbuan Jameson pada Januari 1896.

Apabila Kesatuan Afrika Selatan dibentuk daripada koloni-koloni utama British di rantau ini pada tahun 1910, Wilayah Suruhanjaya Tinggi-Negeri Naungan Bechuanaland, Basutoland (kini Lesotho), dan Swaziland (kini Eswatini)-tidak dimasukkan, tetapi peruntukan dibuat untuk penggabungan mereka kemudian. Walau bagaimanapun, UK mula berunding dengan penduduk mereka mengenai hasrat mereka. Walaupun kerajaan-kerajaan Afrika Selatan berturut-turut berusaha untuk memindahkan wilayah-wilayah tersebut ke bawah bidang kuasa mereka, UK terus menangguhkannya; akibatnya, ia tidak pernah berlaku. Pemilihan kerajaan Nasionalis pada tahun 1948, yang memperkenalkan apartheid, dan penarikan diri Afrika Selatan daripada Komanwel pada tahun 1961, menamatkan sebarang prospek UK atau wilayah-wilayah ini bersetuju untuk bergabung dengan Afrika Selatan.

Perluasan kuasa pusat British dan evolusi kerajaan peribumi telah membawa kepada penubuhan dua majlis penasihat pada tahun 1920 untuk mewakili kedua-dua orang Afrika dan Eropah. Majlis Afrika terdiri daripada lapan ketua suku Tswana dan beberapa ahli yang dipilih. Proklamasi pada tahun 1934 telah mengawal selia pemerintahan dan kuasa suku kaum. Sebuah majlis penasihat Eropah-Afrika telah dibentuk pada tahun 1951, dan perlembagaan tahun 1961 telah menubuhkan sebuah majlis perundangan konsultatif.

3.4. Kemerdekaan dan Pembangunan Negara Moden

Pada Jun 1964, United Kingdom menerima cadangan untuk kerajaan sendiri yang demokratik di Botswana. Sebuah persidangan kemerdekaan telah diadakan di London pada Februari 1966. Pusat pemerintahan telah dipindahkan pada tahun 1965 dari Mahikeng di Afrika Selatan, ke Gaborone yang baru ditubuhkan, terletak berhampiran sempadan Botswana dengan Afrika Selatan. Berdasarkan perlembagaan tahun 1965, negara ini mengadakan pilihan raya umum pertamanya di bawah hak mengundi sejagat dan mencapai kemerdekaan pada 30 September 1966. Seretse Khama, seorang pemimpin dalam gerakan kemerdekaan, telah dipilih sebagai presiden pertama, dan seterusnya dipilih semula sebanyak dua kali. Khama memainkan peranan penting dalam membentuk institusi demokrasi awal negara dan mempromosikan pembangunan serta perpaduan nasional.

Khama meninggal dunia semasa memegang jawatan pada tahun 1980. Jawatan presiden diserahkan kepada naib presiden ketika itu, Quett Masire, yang kemudiannya dipilih atas kapasitinya sendiri pada tahun 1984 dan dipilih semula pada tahun 1989 dan 1994. Masire bersara daripada jawatan pada tahun 1998. Beliau digantikan oleh Festus Mogae, yang dipilih pada tahun 1999 dan dipilih semula pada tahun 2004. Jawatan presiden kemudiannya diserahkan pada tahun 2008 kepada Ian Khama (anak kepada presiden pertama), yang telah berkhidmat sebagai naib presiden Mogae sejak meletak jawatan sebagai Komander Angkatan Pertahanan Botswana pada tahun 1998 untuk mengambil peranan awam ini. Pada 1 April 2018, Mokgweetsi Eric Keabetswe Masisi mengangkat sumpah sebagai presiden kelima Botswana, menggantikan Ian Khama.

Satu pertikaian yang berlarutan mengenai sempadan utara dengan Jalur Caprivi Namibia telah menjadi subjek keputusan oleh Mahkamah Keadilan Antarabangsa pada Disember 1999. Mahkamah memutuskan bahawa Pulau Kasikili adalah milik Botswana.

Parti Demokratik Botswana (BDP) secara konsisten memegang kuasa sehingga pilihan raya umum Botswana 2024, yang dimenangi oleh Umbrella for Democratic Change (UDC). Pada 1 November 2024, Duma Boko, pemimpin UDC, mengangkat sumpah sebagai presiden Botswana, menjadi presiden pertama yang tidak mewakili BDP. Peralihan kuasa ini dilihat sebagai satu detik penting dalam sejarah demokrasi Botswana, menunjukkan kematangan proses demokrasi negara dan kesediaan untuk perubahan politik melalui peti undi. Pembangunan institusi demokrasi yang kukuh dan penghormatan terhadap kedaulatan undang-undang telah menjadi ciri utama politik Botswana sejak kemerdekaan, walaupun cabaran seperti memastikan hak asasi manusia dan penyertaan yang saksama untuk semua kumpulan masyarakat terus wujud.

4.1. Muka Bumi dan Sistem Air

Botswana mempunyai topografi yang kebanyakannya rata, cenderung kepada dataran tinggi yang beralun lembut. Ciri muka bumi yang paling dominan ialah Gurun Kalahari, yang meliputi sehingga 70% daripada permukaan tanahnya. Walaupun sebahagian besar Kalahari adalah separa gersang, ia menyokong pelbagai jenis tumbuh-tumbuhan dan hidupan liar yang telah menyesuaikan diri dengan keadaan kering.

Satu lagi ciri geografi yang luar biasa ialah Delta Okavango, yang terletak di bahagian barat laut negara ini. Ia merupakan salah satu delta pedalaman terbesar di dunia dan sebuah Tapak Warisan Dunia UNESCO. Delta ini terbentuk apabila Sungai Okavango mengalir ke dalam lekukan tektonik di bahagian tengah Lembangan Kalahari, mewujudkan rangkaian tanah lembap, lagun, dan pulau-pulau yang luas dan unik. Ia merupakan habitat penting bagi pelbagai spesies hidupan liar dan sumber air utama di rantau yang sebaliknya kering.

Lembangan Sungai Limpopo, satu bentuk muka bumi utama di seluruh selatan Afrika, sebahagiannya terletak di Botswana. Lembangan anak-anak sungainya, termasuk Sungai Notwane, Sungai Bonwapitse, Sungai Mahalapye, Sungai Lotsane, Sungai Motloutse, dan Sungai Shashe, terletak di bahagian timur negara ini. Sungai Notwane membekalkan air kepada ibu negara, Gaborone, melalui Empangan Gaborone. Di bahagian utara, Sungai Chobe bertemu dengan Sungai Zambezi di sebuah tempat yang dikenali sebagai Kazungula, yang merupakan titik pertemuan empat negara: Botswana, Namibia, Zambia, dan Zimbabwe. Selain sungai-sungai ini, terdapat juga beberapa pan (tasik garam kering) yang besar, seperti Makgadikgadi Pan, yang merupakan antara yang terbesar di dunia. Pan ini menjadi habitat penting bagi burung-burung air semasa musim hujan.

4.2. Iklim

Botswana mempunyai iklim separa gersang subtropika dengan perbezaan yang ketara antara musim panas dan musim sejuk. Musim panas, yang berlangsung dari November hingga Mac, adalah panas dan lembap, dengan suhu purata boleh mencapai 30 °C hingga 35 °C. Ini juga merupakan musim hujan utama, walaupun taburan hujan tidak menentu dan boleh berbeza-beza dengan ketara dari tahun ke tahun dan dari satu kawasan ke kawasan lain. Hujan kebanyakannya turun dalam bentuk ribut petir yang singkat tetapi lebat.

Musim sejuk, dari Mei hingga Ogos, adalah kering dan sederhana, dengan hari-hari yang cerah dan malam yang sejuk. Suhu siang hari selesa, tetapi suhu malam boleh turun menghampiri paras beku, terutamanya di kawasan Kalahari. Peralihan antara musim panas dan musim sejuk (April dan September/Oktober) biasanya pendek.

Taburan hujan tahunan purata adalah kira-kira 450 mm, tetapi ia sangat berubah-ubah. Kawasan timur laut menerima hujan yang lebih tinggi (sekitar 650 mm setahun), manakala kawasan barat daya Kalahari adalah yang paling kering (kurang daripada 250 mm setahun). Ketidakpastian hujan ini menjadikan Botswana terdedah kepada kemarau yang berpanjangan, yang memberi kesan besar kepada pertanian, bekalan air, dan ekosistem. Iklim mempengaruhi corak penempatan, jenis pertanian yang diamalkan (terutamanya penternakan lembu), dan ketersediaan sumber air untuk manusia dan hidupan liar.

4.3. Kepelbagaian Biologi dan Pemuliharaan

Botswana terkenal dengan kepelbagaian biologi yang kaya dan kawasan hidupan liar yang luas. Selain Delta Okavango dan Gurun Kalahari, terdapat juga padang rumput dan savana yang menyokong pelbagai jenis flora dan fauna. Negara ini adalah rumah kepada salah satu populasi besar anjing liar Afrika yang masih ada, spesies yang terancam. Taman Negara Chobe, yang terletak di Daerah Chobe, mempunyai kepekatan gajah semak Afrika terbesar di dunia. Taman ini meliputi kira-kira 11.00 K km² dan menyokong kira-kira 350 spesies burung.

Litupan hutan di Botswana adalah sekitar 27% daripada jumlah keluasan tanah pada tahun 2020, bersamaan dengan 15,254,700 hektar (ha) hutan, menurun daripada 18,803,700 hektar (ha) pada tahun 1990. Pada tahun 2020, hutan yang tumbuh semula secara semula jadi meliputi 15,254,700 hektar. Daripada hutan yang tumbuh semula secara semula jadi, 0% dilaporkan sebagai hutan primer (terdiri daripada spesies pokok asli tanpa tanda-tanda aktiviti manusia yang jelas kelihatan) dan sekitar 11% daripada kawasan hutan ditemui dalam kawasan perlindungan. Untuk tahun 2015, 24% daripada kawasan hutan dilaporkan berada di bawah pemilikan awam dan 76% pemilikan swasta.

Taman Negara Chobe dan Rizab Hidupan Liar Moremi (di Delta Okavango) adalah destinasi pelancongan utama. Rizab lain termasuk Rizab Hidupan Liar Kalahari Tengah yang terletak di Gurun Kalahari di Daerah Ghanzi; Taman Negara Makgadikgadi Pans dan Taman Negara Nxai Pan berada di Daerah Tengah di Makgadikgadi Pan.

Usaha pemuliharaan adalah penting di Botswana. Kerajaan telah memperuntukkan sebahagian besar tanahnya untuk taman negara, rizab hidupan liar, dan kawasan pengurusan hidupan liar. Pendekatan pemuliharaan sering melibatkan komuniti tempatan melalui program pemuliharaan berasaskan komuniti (CBNRM), yang bertujuan untuk memberi manfaat kepada penduduk tempatan daripada hidupan liar dan sumber semula jadi sambil menggalakkan pengurusan yang mampan. Walau bagaimanapun, konflik antara manusia dan hidupan liar, terutamanya dengan gajah dan pemangsa, tetap menjadi cabaran. Isu-isu seperti pemburuan haram, walaupun tidak seteruk di beberapa negara Afrika lain, juga memerlukan perhatian yang berterusan.

4.4. Isu Alam Sekitar

Botswana menghadapi dua masalah alam sekitar utama: kemarau dan penggurunan, yang berkait rapat. Tiga perempat daripada populasi manusia dan haiwan di negara ini bergantung pada air bawah tanah akibat kemarau. Penggunaan air bawah tanah melalui penggerudian lubang gerudi dalam telah sedikit sebanyak mengurangkan kesan kemarau. Air permukaan adalah terhad di Botswana, dan kurang daripada 5% pertanian di negara ini dapat dikekalkan oleh hujan. Di baki 95% negara ini, penternakan ternakan adalah sumber utama pendapatan luar bandar. Kira-kira 71% tanah negara ini digunakan untuk ragutan komunal, yang telah menjadi punca utama penggurunan dan hakisan tanah yang semakin cepat di negara ini.

Memandangkan penternakan ternakan menguntungkan bagi rakyat Botswana, mereka terus mengeksploitasi tanah dengan jumlah haiwan yang meningkat secara mendadak. Dari tahun 1966 hingga 1991, populasi ternakan meningkat daripada 1.7 juta kepada 5.5 juta. Begitu juga, populasi manusia telah meningkat daripada 574,000 pada tahun 1971 kepada 1.5 juta pada tahun 1995, peningkatan sebanyak 161% dalam tempoh 24 tahun. Ahli alam sekitar melaporkan bahawa Delta Okavango semakin kering akibat peningkatan ragutan ternakan. Delta Okavango adalah salah satu tanah lembap separa berhutan utama di Botswana dan salah satu delta pedalaman terbesar di dunia; ekosistem ini penting untuk kelangsungan hidup banyak haiwan.

Jabatan Perhutanan dan Sumber Rangkaian telah mula melaksanakan projek untuk memperkenalkan semula tumbuh-tumbuhan asli ke dalam komuniti di Kgalagadi Selatan, Kweneng Utara, dan Boteti. Pengenalan semula tumbuh-tumbuhan asli akan membantu mengurangkan degradasi tanah. Kerajaan Amerika Syarikat juga telah memeterai perjanjian dengan Botswana, memberikan mereka 7.00 M USD untuk mengurangkan hutang Botswana sebanyak 8.30 M USD. AS menetapkan bahawa Botswana akan memberi tumpuan kepada pemuliharaan tanah yang lebih meluas. Negara ini mempunyai skor purata Indeks Integriti Landskap Hutan 2018 sebanyak 9.13/10, menduduki tempat ke-8 di peringkat global daripada 172 negara.

Program Pembangunan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (UNDP) mendakwa bahawa kemiskinan adalah masalah utama di sebalik eksploitasi berlebihan sumber, termasuk tanah, di Botswana. UNDP menyertai projek yang dimulakan di komuniti selatan Struizendam di Botswana. Tujuan projek ini adalah untuk memanfaatkan "pengetahuan asli dan sistem pengurusan tanah tradisional". Pemimpin gerakan ini sepatutnya adalah penduduk komuniti untuk menarik minat orang asli, yang seterusnya meningkatkan peluang mereka untuk memperoleh pendapatan, sekali gus mengurangkan kemiskinan. UNDP juga menyatakan bahawa kerajaan perlu melaksanakan dasar secara berkesan untuk membolehkan rakyat mengurus sumber tempatan mereka sendiri dan program tersebut memberikan maklumat kepada kerajaan untuk membantu dalam pembangunan dasar. Isu-isu ini memberi kesan yang tidak seimbang kepada golongan rentan yang bergantung secara langsung kepada sumber semula jadi untuk kelangsungan hidup mereka.

5.1. Struktur Kerajaan

Botswana mengamalkan sistem republik dengan sistem berpresiden. Presiden Botswana adalah ketua negara dan ketua kerajaan. Parlimen Botswana terdiri daripada Presiden dan Dewan Undangan Nasional, yang berfungsi sebagai badan perundangan rasmi dan tunggal negara, manakala Ntlo ya Dikgosi (Majlis Ketua-Ketua Suku) berfungsi sebagai badan penasihat yang terdiri daripada ketua-ketua suku dan ahli-ahli lain yang dilantik. Ahli-ahli parlimen memilih presiden, dan presiden kemudian melantik Naib Presiden dan ahli-ahli kabinet. Presiden mempunyai kuasa yang signifikan di Botswana, dan badan perundangan mempunyai kuasa yang terhad untuk menyemak presiden setelah dilantik. Badan kehakiman merangkumi Mahkamah Tinggi Botswana, Mahkamah Rayuan, dan Mahkamah Majistret. Kes-kes sering diselesaikan oleh mahkamah adat dengan ketua-ketua suku sebagai pengerusi.

Struktur kerajaan ini mencerminkan gabungan tradisi demokrasi moden dengan unsur-unsur tadbir urus tradisional Tswana. Peranan Ntlo ya Dikgosi, walaupun bersifat penasihat, adalah penting dalam memastikan bahawa undang-undang dan dasar mengambil kira adat resam dan tradisi pelbagai suku di Botswana. Walau bagaimanapun, tumpuan kuasa pada cabang eksekutif telah menimbulkan kebimbangan mengenai akauntabiliti dan ketelusan.

5.2. Pilihan Raya dan Parti Politik

Pilihan raya di Botswana diadakan setiap lima tahun dan diawasi oleh Suruhanjaya Pilihan Raya Bebas (IEC). Botswana mengendalikan sistem berbilang parti di mana banyak parti politik bersaing dalam pilihan raya. Dari kemerdekaan pada tahun 1966 hingga 2024, Botswana merupakan sebuah negara parti dominan di mana Parti Demokratik Botswana (BDP) memerintah dengan majoriti kerajaan. Pilihan raya negara ini diiktiraf sebagai bebas dan adil, tetapi parti pemerintah mempunyai kelebihan institusi yang tidak dimiliki oleh parti-parti lain.

Faksionalisme adalah perkara biasa dalam parti-parti politik Botswana, dan beberapa kumpulan telah membentuk parti-parti baru dengan berpecah daripada parti-parti yang sedia ada. Sejak 2019, Umbrella for Democratic Change (UDC) telah beroperasi sebagai gabungan parti-parti pembangkang. Pilihan raya terbaharu diadakan pada tahun 2024, di mana Parti Demokratik Botswana kehilangan majoritinya buat kali pertama dalam sejarah, menamatkan pemerintahan 58 tahun mereka ke atas negara ini. Pilihan raya itu menyaksikan Duma Boko dipilih sebagai presiden.

Pada tahun-tahun awal Botswana, politiknya diuruskan oleh Presiden Seretse Khama dan naib presiden (kemudian presiden) Quett Masire. Sejak Suruhanjaya Kgabo pada tahun 1991, faksionalisme dan persaingan politik telah mendominasi politik Botswana. Faksi Barata-Phathi diketuai oleh Peter Mmusi, Daniel Kwelagobe, dan Ponatshego Kedikilwe, manakala faksi Pasukan A diketuai oleh Mompati Merafhe dan Jacob Nkate. Apabila Festus Mogae dan Ian Khama masing-masing menjadi presiden dan naib presiden, mereka bersekutu dengan Pasukan A. Khama secara berkesan menyingkirkan Pasukan A daripada parti pada tahun 2010 selepas beliau menjadi presiden. Persaingan baru terbentuk pada tahun 2018 apabila pengganti pilihan Khama, Mokgweetsi Masisi, menjadi presiden. Beliau menentang Khama, dan kedua-duanya membentuk persaingan politik yang terus membayangi politik Batswana pada tahun 2020-an.

Botswana disenaraikan sebagai "demokrasi cacat" dan menduduki tempat ke-33 daripada 167 negara dalam Indeks Demokrasi 2023, yang merupakan penarafan kedua tertinggi di Afrika, dan penarafan tertinggi di benua Afrika (hanya negara pulau luar pesisir Mauritius yang mengatasi penarafannya). Walau bagaimanapun, menurut Indeks Demokrasi V-Dem 2024, Botswana telah mengalami episod kemerosotan demokrasi sejak 10 tahun lalu, mencatatkan skor terendah yang pernah ada dalam indeks tersebut. Indeks tersebut mengklasifikasikan Botswana sebagai demokrasi pilihan raya dalam 'zon kelabu' antara demokrasi pilihan raya dan autokrasi pilihan raya. Tambahan pula, ia menunjukkan bahawa Botswana kehilangan statusnya sebagai "demokrasi liberal" pada tahun 2021, dengan komponen liberal, penyertaan, dan perbincangannya menurun "pada tahap yang signifikan secara statistik", dengan komponen yang terakhir dicatatkan menjadi "jauh lebih teruk".

Indeks Rasuah Transparency International 2023 meletakkan Botswana sebagai negara ketiga paling kurang rasuah di Afrika, hanya di bawah Cape Verde dan Seychelles. Botswana juga merupakan ahli Komanwel Bangsa-Bangsa.
Peralihan kuasa secara aman pada tahun 2024 menekankan kematangan proses demokrasi Botswana, di mana rakyat boleh melaksanakan hak mereka untuk memilih kerajaan. Walau bagaimanapun, kebimbangan mengenai kemerosotan demokrasi dan kelebihan institusi parti pemerintah sebelum ini menunjukkan keperluan untuk pengawasan dan pembaharuan yang berterusan untuk memastikan keadilan dan kesaksamaan dalam proses politik.

5.3. Badan Kehakiman

Sistem badan kehakiman di Botswana terdiri daripada Mahkamah Tinggi Botswana, Mahkamah Rayuan, dan Mahkamah Majistret. Kes-kes juga sering diselesaikan oleh mahkamah adat yang dipengerusikan oleh ketua-ketua suku, mencerminkan pengaruh tradisi dalam sistem perundangan moden. Perlembagaan menjamin badan kehakiman yang bebas, dan kerajaan pada umumnya menghormati peruntukan ini dalam amalan. Sistem perundangan dianggap mencukupi untuk menjalankan urusan komersial yang selamat, walaupun tunggakan kes yang semakin meningkat boleh menghalang perbicaraan yang tepat pada masanya. Botswana menduduki tempat kedua selepas Afrika Selatan di kalangan negara-Sankara Afrika dalam Indeks Hak Harta Antarabangsa 2014.

Kedaulatan undang-undang secara amnya dihormati, yang merupakan faktor penting dalam kestabilan politik dan pembangunan ekonomi Botswana. Walau bagaimanapun, akses kepada keadilan, terutamanya bagi golongan miskin dan mereka yang berada di kawasan luar bandar, boleh menjadi satu cabaran. Usaha untuk memperkukuh badan kehakiman, meningkatkan kecekapan, dan memastikan akses yang saksama kepada keadilan adalah penting untuk mengekalkan kepercayaan orang ramai terhadap sistem perundangan.

5.4. Hak Asasi Manusia

Pusat Hak Asasi Manusia Botswana (Ditshwanelo) telah ditubuhkan pada tahun 1993 sebagai sebuah pertubuhan bukan kerajaan yang memantau dan menyokong hak asasi manusia di negara ini. Situasi hak asasi manusia di Botswana secara amnya dianggap lebih baik berbanding banyak negara Afrika lain, namun beberapa isu utama masih menjadi kebimbangan.

Sehingga Jun 2019, perbuatan homoseksual adalah haram di Botswana. Keputusan Mahkamah Tinggi Botswana pada 11 Jun tahun itu telah membatalkan peruntukan dalam Kanun Keseksaan yang menghukum "hubungan badan mana-mana orang yang bertentangan dengan tabii" dan "perbuatan tidak senonoh yang melampau", menjadikan Botswana salah satu daripada 22 negara Afrika yang telah sama ada menyahjenayah atau mengesahkan perbuatan homoseksual. Keputusan ini dilihat sebagai satu kemenangan besar bagi hak LGBT dan menandakan langkah progresif ke arah kesaksamaan.

Hukuman mati adalah hukuman yang sah untuk kesalahan pembunuhan di Botswana, dan hukuman dijalankan melalui gantungan. Penggunaan hukuman mati terus menjadi isu kontroversi, dengan kumpulan hak asasi manusia tempatan dan antarabangsa menyeru pemansuhannya, dengan alasan ia melanggar hak untuk hidup dan merupakan bentuk hukuman yang kejam dan tidak berperikemanusiaan.

5.4.1. Isu Kaum San dan Suku Minoriti

Hak-hak asasi kaum San (juga dikenali sebagai Basarwa atau Bushmen) dan suku minoriti lain merupakan isu hak asasi manusia yang penting di Botswana. Ramai orang San telah dipindahkan secara paksa dari tanah adat mereka, terutamanya dari Rizab Hidupan Liar Kalahari Tengah (CKGR), ke penempatan semula. Untuk memaksa mereka berpindah, mereka telah dinafikan akses kepada sumber air di tanah mereka dan menghadapi penangkapan jika mereka memburu, yang merupakan sumber makanan utama mereka. Tanah mereka terletak di tengah-tengah padang intan terkaya di dunia. Secara rasmi, kerajaan menafikan sebarang kaitan dengan perlombongan, dengan mendakwa pemindahan itu adalah untuk memelihara hidupan liar dan ekosistem, walaupun orang San telah hidup secara mampan di tanah itu selama beribu-ribu tahun. Di penempatan semula, mereka bergelut untuk mencari pekerjaan, dan masalah ketagihan alkohol berleluasa.

Pada 24 Ogos 2018, Pelapor Khas PBB mengenai Minoriti, Fernand de Varennes, mengeluarkan kenyataan yang menyeru Botswana "untuk meningkatkan usaha bagi mengiktiraf dan melindungi hak-hak minoriti berkaitan dengan perkhidmatan awam, penggunaan tanah dan sumber, dan penggunaan bahasa minoriti dalam pendidikan dan bidang kritikal lain." Status sosioekonomi kaum San dan minoriti lain sering kali lebih rendah berbanding kumpulan majoriti, dan mereka menghadapi cabaran dalam mengekalkan budaya dan cara hidup tradisional mereka, serta dalam memperjuangkan hak-hak tanah dan sumber mereka. Isu ini menyoroti ketegangan antara pembangunan moden, pemuliharaan, dan hak-hak masyarakat pribumi dan minoriti.

6.1. Bandar Utama

Botswana mempunyai beberapa bandar utama yang memainkan peranan penting dalam ekonomi dan budaya negara.

• Gaborone: Ibu negara dan bandar terbesar di Botswana, Gaborone terletak di Daerah Tenggara, berhampiran sempadan dengan Afrika Selatan. Dengan populasi sekitar 246,325 orang (Banci 2022), ia merupakan pusat pentadbiran, komersial, dan kewangan negara. Gaborone mempunyai infrastruktur yang moden, termasuk Lapangan Terbang Antarabangsa Sir Seretse Khama, universiti, dan pelbagai kemudahan lain. Ia berkembang pesat sejak menjadi ibu negara pada tahun 1965.
• Francistown: Bandar kedua terbesar, terletak di Daerah Timur Laut. Dengan populasi 103,417 orang (Banci 2022), Francistown adalah hab perindustrian dan pengangkutan yang penting, terutamanya disebabkan oleh lokasinya di laluan kereta api utama dan berhampiran dengan lombong-lombong emas dan nikel. Ia mempunyai sejarah yang kaya sebagai salah satu penempatan Eropah terawal di negara ini, bermula dengan kerubut emas pada abad ke-19.
• Mogoditshane: Terletak di Daerah Kweneng, bersebelahan dengan Gaborone, Mogoditshane telah berkembang menjadi sebuah bandar yang besar dengan populasi 88,006 orang (Banci 2022). Ia berfungsi sebagai kawasan pinggir bandar utama bagi Gaborone.
• Maun: Bandar utama di Daerah Barat Laut dan pintu masuk ke Delta Okavango. Dengan populasi 84,993 orang (Banci 2022), Maun adalah pusat pelancongan yang sibuk, dengan banyak pengendali safari dan kemudahan untuk pelancong. Lapangan Terbang Maun adalah salah satu lapangan terbang tersibuk di Afrika dari segi pergerakan pesawat, kebanyakannya pesawat ringan yang membawa pelancong ke kem-kem safari.
• Molepolole: Terletak di Daerah Kweneng, Molepolole adalah salah satu perkampungan tradisional terbesar di Afrika, dengan populasi 74,674 orang (Banci 2022). Ia adalah pusat pentadbiran bagi suku Bakwena.
• Serowe: Terletak di Daerah Tengah, Serowe adalah sebuah lagi perkampungan tradisional yang besar dan penting dari segi sejarah, dengan populasi 55,676 orang (Banci 2022). Ia adalah ibu kota bagi suku Bangwato dan tempat kelahiran presiden pertama Botswana, Sir Seretse Khama.

Bandar-bandar utama lain termasuk Selebi-Phikwe (dahulunya pusat perlombongan tembaga-nikel), Lobatse (terkenal dengan industri dagingnya), Palapye (pusat perindustrian yang sedang membangun dengan stesen janakuasa utama), dan Jwaneng (terkenal dengan lombong intan yang kaya). Bandar-bandar ini memainkan peranan penting dalam menyokong ekonomi negara dan menyediakan perkhidmatan kepada penduduk di kawasan masing-masing.

7.1. Angkatan Tentera

Pada masa kemerdekaan, Botswana tidak mempunyai angkatan tentera. Hanya selepas tentera Rhodesia dan Afrika Selatan menyerang pangkalan Tentera Revolusi Rakyat Zimbabwe dan Umkhonto we Sizwe, Angkatan Pertahanan Botswana (BDF) ditubuhkan pada tahun 1977. Presiden adalah panglima tertinggi angkatan tentera dan melantik sebuah majlis pertahanan. BDF terdiri daripada angkatan darat dan sayap udara. Saiznya agak kecil berbanding negara-negara jiran, dengan anggaran kekuatan sekitar 9,000 hingga 12,000 anggota aktif.

Misi utama BDF termasuklah mempertahankan sempadan negara, melindungi aset negara, dan menyokong pihak berkuasa awam dalam situasi kecemasan. Berikutan perubahan politik di Afrika Selatan dan rantau ini, misi BDF semakin tertumpu kepada pencegahan pemburuan haram, persediaan menghadapi bencana, dan menyokong penjagaan keamanan asing. Botswana telah menyumbang pasukan kepada beberapa misi pengaman serantau dan antarabangsa.

Amerika Syarikat telah menjadi penyumbang asing tunggal terbesar kepada pembangunan BDF, dan sebahagian besar kor perwiranya telah menerima latihan A.S. Kerajaan Botswana telah memberi kebenaran kepada Amerika Syarikat untuk meneroka kemungkinan menubuhkan pangkalan Africa Command (AFRICOM) di negara ini, walaupun ini masih menjadi subjek perbincangan.

Pada tahun 2019, Botswana menandatangani Perjanjian mengenai Larangan Senjata Nuklear PBB, menunjukkan komitmennya terhadap pelucutan senjata nuklear. Secara keseluruhan, BDF dianggap sebagai sebuah angkatan yang profesional dan berdisiplin, memainkan peranan penting dalam menjaga keselamatan dan kestabilan negara.

7.2. Hubungan Luar Negeri

Botswana mengekalkan hubungan diplomatik dengan pelbagai negara di seluruh dunia dan merupakan ahli aktif dalam beberapa organisasi antarabangsa dan serantau. Dasar luar utamanya memberi tumpuan kepada mempromosikan keamanan, demokrasi, tadbir urus yang baik, dan pembangunan ekonomi.

Sebagai sebuah negara daratan, Botswana amat bergantung kepada hubungan baik dengan negara-negara jirannya: Afrika Selatan, Namibia, Zambia, dan Zimbabwe. Hubungan dengan Afrika Selatan adalah amat penting dari segi ekonomi, memandangkan sebahagian besar perdagangan Botswana melalui negara tersebut. Botswana adalah ahli Kesatuan Kastam Afrika Selatan (SACU) dan Komuniti Pembangunan Afrika Selatan (SADC), yang beribu pejabat di Gaborone. SADC memainkan peranan penting dalam mempromosikan integrasi ekonomi dan kerjasama politik di rantau ini.

Botswana juga merupakan ahli Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB), Komanwel Bangsa-Bangsa, dan Kesatuan Afrika (AU). Negara ini secara konsisten menyokong prinsip-prinsip piagam PBB dan telah menyumbang kepada usaha pengaman PBB. Dalam Komanwel, Botswana memainkan peranan aktif dalam mempromosikan nilai-nilai demokrasi dan hak asasi manusia.

Botswana telah mengambil pendirian yang tegas mengenai isu-isu hak asasi manusia global dan tadbir urus yang baik. Sebagai contoh, ia merupakan salah satu daripada beberapa negara Afrika yang secara terbuka mengkritik rekod hak asasi manusia di Zimbabwe di bawah pemerintahan Robert Mugabe. Hubungan dengan Jepun adalah positif, dengan kerjasama dalam bidang pembangunan dan perdagangan. Sebaliknya, pada tahun 2014, Botswana telah memutuskan hubungan diplomatik dengan Korea Utara disebabkan oleh kebimbangan mengenai pelanggaran hak asasi manusia di negara tersebut.

Negara ini juga merupakan ahli Mahkamah Jenayah Antarabangsa (ICC), walaupun ia telah menandatangani perjanjian dua hala dengan Amerika Syarikat yang memberikan kekebalan kepada anggota tentera A.S. daripada pendakwaan oleh ICC, seperti yang termaktub dalam Artikel 98 Statut Rom Mahkamah Jenayah Antarabangsa.

Botswana menduduki tempat ke-50 negara paling aman di dunia, menurut Indeks Keamanan Global 2024. Secara keseluruhan, dasar luar Botswana mencerminkan komitmennya terhadap prinsip-prinsip demokrasi, hak asasi manusia, dan kerjasama antarabangsa untuk pembangunan dan keamanan.

8.1. Pertumbuhan dan Struktur Ekonomi

Kementerian Perdagangan dan Industri Botswana bertanggungjawab untuk mempromosikan pembangunan perniagaan di seluruh negara. Menurut Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF), pertumbuhan ekonomi secara purata melebihi 9% setahun dari tahun 1966 hingga 1999. Botswana mempunyai tahap kebebasan ekonomi yang tinggi berbanding negara-negara Afrika lain. Kerajaan telah mengekalkan dasar fiskal yang kukuh, walaupun mengalami defisit belanjawan berturut-turut pada tahun 2002 dan 2003, dan tahap hutang luar negara yang boleh diabaikan. Ia memperoleh penarafan kredit berdaulat tertinggi di Afrika dan telah mengumpulkan rizab pertukaran asing (lebih 7.00 B USD pada 2005/2006) berjumlah hampir dua setengah tahun import semasa.

Perlembagaan memperuntukkan badan kehakiman yang bebas, dan kerajaan menghormati perkara ini dalam amalan. Sistem perundangan mencukupi untuk menjalankan urusan komersial yang selamat, walaupun tunggakan kes yang semakin meningkat menghalang perbicaraan yang tepat pada masanya. Botswana menduduki tempat kedua selepas Afrika Selatan di kalangan negara-negara Afrika sub-Sahara dalam Indeks Hak Harta Antarabangsa 2014.

Walaupun pertumbuhan ekonomi yang mengagumkan, Botswana masih menghadapi cabaran pengagihan kekayaan yang tidak sekata dan usaha berterusan untuk mengurangkan kemiskinan. Sehingga 2022, kadar pengangguran berada pada 25.4%, manakala pengangguran belia mencapai 45.41% pada 2023. Data terkini yang tersedia dari 2015/2016 menganggarkan bahawa 17.2% penduduk Botswana adalah miskin secara pelbagai dimensi, dengan tambahan 19.7% berisiko. Kerajaan telah melaksanakan pelbagai program untuk menangani kemiskinan dan ketidaksamaan, tetapi keberkesanannya masih menjadi perdebatan.

8.2. Industri Utama

Ekonomi Botswana didorong oleh beberapa sektor industri utama. Perlombongan, terutamanya intan, telah menjadi tulang belakang ekonomi sejak penemuan deposit yang besar tidak lama selepas kemerdekaan. Pelancongan, yang tertumpu pada hidupan liar dan keindahan semula jadi yang unik, merupakan sumber pendapatan pertukaran asing yang semakin penting. Pertanian, walaupun sumbangannya kepada KDNK telah menurun, masih penting untuk mata pencarian luar bandar.

8.2.1. Perlombongan (Intan)

Di Botswana, Jabatan Lombong dan Sumber Mineral, Teknologi Hijau dan Keselamatan Tenaga menyimpan data mengenai perlombongan di seluruh negara. Debswana, syarikat perlombongan intan terbesar yang beroperasi di Botswana, adalah sebuah usaha sama, 50% dimiliki oleh kerajaan. Industri mineral menyediakan kira-kira 40% daripada semua hasil kerajaan. Botswana belum memulakan perlombongan uranium; walau bagaimanapun, Projek Uranium Letlhakane di Afrika adalah salah satu projek uranium yang belum dibangunkan terbesar. Kerajaan mengumumkan pada awal 2009 bahawa mereka akan cuba mempelbagaikan ekonomi mereka dan mengelakkan terlalu bergantung kepada intan.

Intan telah mengubah Botswana daripada salah sebuah negara termiskin kepada negara berpendapatan sederhana atas. Lombong-lombong utama seperti Jwaneng (dianggap sebagai lombong intan terkaya di dunia dari segi nilai), Orapa, dan Letlhakane telah menghasilkan sejumlah besar intan berkualiti tinggi. Pendapatan daripada intan telah digunakan untuk membiayai pembangunan infrastruktur, pendidikan, dan perkhidmatan kesihatan. Walau bagaimanapun, pergantungan yang tinggi kepada intan juga mendedahkan ekonomi kepada turun naik harga komoditi global dan risiko kehabisan sumber pada masa hadapan. Kesan sosial dan alam sekitar perlombongan, seperti pemindahan komuniti dan penggunaan air, juga memerlukan pengurusan yang teliti.

8.3. Perdagangan dan Pelaburan

Barangan eksport utama Botswana secara tradisinya didominasi oleh intan, yang menyumbang sebahagian besar pendapatan eksport negara. Eksport lain termasuk kuprum, nikel, abu soda, daging, dan tekstil. Rakan dagang utama bagi eksport termasuk negara-negara Persatuan Perdagangan Bebas Eropah (EFTA), Kesatuan Kastam Afrika Selatan (SACU), dan Zimbabwe.

Barangan import utama termasuk makanan, jentera, barangan elektrik, peralatan pengangkutan, tekstil, bahan api petroleum, produk petroleum, produk kayu, produk kertas, logam, dan produk logam. Sebahagian besar import berasal dari negara-negara SACU (terutamanya Afrika Selatan), diikuti oleh negara-negara EFTA dan Zimbabwe.

Botswana secara aktif berusaha untuk menarik pelaburan langsung asing (FDI) sebagai sebahagian daripada strategi kepelbagaian ekonominya. Kerajaan telah melaksanakan beberapa dasar untuk mewujudkan persekitaran pelaburan yang menarik, termasuk kadar cukai korporat yang rendah, tiada kawalan pertukaran asing, dan perlindungan harta intelek. Sektor-sektor yang disasarkan untuk pelaburan termasuk pelancongan, perkhidmatan kewangan, pembuatan, dan teknologi maklumat dan komunikasi. Pusat Kewangan Antarabangsa Botswana (IFSC) telah ditubuhkan untuk mempromosikan Botswana sebagai hab bagi perkhidmatan kewangan rentas sempadan. Walaupun usaha ini, tahap FDI di luar sektor perlombongan masih agak terhad.

8.4. Infrastruktur

Botswana mempunyai 971 km landasan kereta api, 18.44 K km jalan raya, dan 92 lapangan terbang, di mana 12 daripadanya mempunyai landasan berturap. Daripada jalan raya ini, 7.38 K km adalah berturap, manakala 11.06 K km lagi tidak berturap. Syarikat penerbangan kebangsaan ialah Air Botswana, yang terbang dalam negara dan ke negara-negara lain di Afrika. Botswana Railways adalah syarikat kereta api kebangsaan, yang beroperasi terutamanya dalam sistem kereta api serantau Afrika Selatan. Botswana Railways menawarkan kemudahan pengangkutan berasaskan rel untuk memindahkan pelbagai komoditi untuk sektor perlombongan dan industri bahan mentah, serta perkhidmatan kereta api penumpang dan pelabuhan kering.

Dari segi infrastruktur kuasa di Botswana, negara ini menghasilkan arang batu untuk elektrik dan mengimport minyak. Baru-baru ini, negara ini telah menunjukkan minat yang besar terhadap sumber tenaga boleh baharu dan telah merangka strategi komprehensif untuk menarik pelabur dalam industri tenaga boleh baharu angin, suria, dan biojisim. Stesen janakuasa Botswana termasuk Stesen Janakuasa Morupule B (600 MW), Stesen Janakuasa Morupule A (132 MW), Stesen Janakuasa Orapa (90 MW), Stesen Janakuasa Phakalane (1.3 MW), dan Stesen Janakuasa Mmamabula (300 MW), yang dijangka akan beroperasi dalam masa terdekat. Sebuah loji kuasa solar 200 MW sedang dalam peringkat perancangan dan reka bentuk di Kementerian Sumber Mineral, Teknologi Hijau dan Keselamatan Tenaga.

Kerajaan Botswana telah melabur secara signifikan dalam pembangunan infrastruktur sejak kemerdekaan, menggunakan pendapatan daripada intan. Walau bagaimanapun, cabaran masih wujud dalam memastikan akses yang saksama kepada infrastruktur berkualiti, terutamanya di kawasan luar bandar dan terpencil. Pembangunan infrastruktur yang berterusan adalah penting untuk menyokong kepelbagaian ekonomi dan meningkatkan kualiti hidup rakyat.

9.1. Komposisi Penduduk dan Kumpulan Etnik

Sehingga tahun 2024, Tswana merupakan kumpulan etnik majoriti di Botswana, membentuk kira-kira 79% daripada populasi, diikuti oleh Kalanga sebanyak 11% dan San (Basarwa) sebanyak 3%. Baki 7% terdiri daripada Batswana Kulit Putih/Batswana Eropah, India, dan beberapa kumpulan etnik Afrika Selatan yang lebih kecil.
Kumpulan peribumi termasuk Bayei, Bambukushu, Basubia, Baherero, dan Bakgalagadi. Minoriti India terdiri daripada pendatang baru dan keturunan pendatang India yang tiba dari Mozambique, Kenya, Tanzania, Mauritius, dan Afrika Selatan.

Sejak tahun 2000, disebabkan oleh keadaan ekonomi yang merosot di Zimbabwe, bilangan warga Zimbabwe di Botswana telah meningkat sehingga puluhan ribu. Kurang daripada 10,000 orang San masih menjalani cara hidup tradisional pemburu-pengumpul mereka. Sejak pertengahan 1990-an, kerajaan pusat Botswana telah cuba memindahkan orang San keluar dari tanah bersejarah mereka, berkemungkinan kerana mereka tinggal di kawasan yang kaya dengan intan.

Pada tahun 2010, James Anaya, sebagai Pelapor Khas mengenai situasi hak asasi manusia dan kebebasan asasi orang asli untuk Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu, menyifatkan kehilangan tanah sebagai penyumbang utama kepada banyak masalah yang dihadapi oleh orang asli Botswana, dengan merujuk kepada pengusiran orang San dari Rizab Hidupan Liar Kalahari Tengah (CKGR) sebagai contoh khas. Antara cadangan Anaya dalam laporan kepada Majlis Hak Asasi Manusia Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu ialah program pembangunan harus mempromosikan, melalui perundingan dengan komuniti asli seperti orang San dan Bakgalagadi, aktiviti-aktiviti yang selaras dengan budaya komuniti tersebut seperti aktiviti memburu dan mengumpul hasil hutan secara tradisional.

Kepadatan penduduk adalah rendah, dengan sebahagian besar populasi tertumpu di bahagian timur negara di mana keadaan iklim dan tanah lebih sesuai untuk pertanian dan penempatan. Struktur umur populasi adalah muda, walaupun kadar pertumbuhan penduduk telah perlahan disebabkan oleh kesan HIV/AIDS dan penurunan kadar kesuburan.

9.2. Bahasa

Bahasa rasmi Botswana ialah bahasa Inggeris, manakala Setswana (juga dikenali sebagai Tswana) dituturkan secara meluas di seluruh negara dan berfungsi sebagai bahasa kebangsaan. Dalam Setswana, imbuhan awalan adalah lebih penting berbanding dalam banyak bahasa lain, kerana Setswana adalah bahasa Bantu dan mempunyai kelas kata nama yang ditandakan oleh imbuhan awalan ini. Ini termasuk Bo, yang merujuk kepada negara, Ba, yang merujuk kepada orang ramai, Mo, yang merujuk kepada seorang, dan Se yang merujuk kepada bahasa. Sebagai contoh, kumpulan etnik utama Botswana ialah orang Tswana, oleh itu nama Botswana untuk negaranya. Orang ramai secara keseluruhan ialah Batswana, seorang individu ialah Motswana, dan bahasa yang mereka tuturkan ialah Setswana.

Bahasa-bahasa lain yang dituturkan di Botswana termasuk Kalanga (Sekalanga), Sarwa (Sesarwa), Ndebele, Kgalagadi, Tswapong, !Xóõ, Yeyi, dan, di sesetengah bahagian, Afrikaans. Dasar bahasa negara mengiktiraf bahasa Inggeris sebagai bahasa rasmi untuk urusan kerajaan, perniagaan, dan pendidikan menengah serta pengajian tinggi, manakala Setswana digunakan secara meluas dalam komunikasi harian, media, dan pendidikan rendah. Terdapat usaha untuk mempromosikan penggunaan bahasa-bahasa minoriti lain, tetapi bahasa Inggeris dan Setswana tetap dominan. Penggunaan bahasa Inggeris sebagai bahasa rasmi telah membantu Botswana dalam integrasi ekonomi global, tetapi ia juga menimbulkan cabaran bagi mereka yang tidak fasih berbahasa Inggeris, terutamanya dalam akses kepada pendidikan dan peluang pekerjaan.

9.3. Agama

Berdasarkan data daripada Pew Research, kira-kira 77% warganegara Botswana mengidentifikasi diri sebagai Kristian. Daripada jumlah ini, Protestan merangkumi 66% dan Katolik sebanyak 7%. Golongan yang tidak beragama membentuk 20% daripada populasi, manakala penganut kepercayaan pribumi adalah sekitar 6%, dan baki 1% terdiri daripada agama-agama lain. Denominasi Kristian utama termasuk Anglikan, Metodis, dan Gereja Jemaah Bersatu Afrika Selatan. Negara ini juga mempunyai jemaah:

• Lutheran
• Baptis
• Katolik Rom
• Gereja Yesus Kristus dari Orang-Orang Suci Zaman Akhir
• Gereja Reformasi Belanda
• Mennonit
• Gereja Masehi Advent Hari Ketujuh
• Saksi-Saksi Yehuwa
• Ortodoks Serbia

Menurut bancian tahun 2001, negara ini mempunyai kira-kira 5,000 penganut Islam (kebanyakannya dari Asia Selatan), 3,000 penganut Hindu, dan 700 penganut Baháʼí. Kira-kira 20% warganegara mengidentifikasi diri sebagai tiada agama atau menganut kepercayaan pribumi. Perlembagaan Botswana menjamin kebebasan beragama, dan secara amnya, pelbagai kumpulan agama hidup bersama secara aman. Agama memainkan peranan yang penting dalam kehidupan ramai rakyat Botswana dan sering mempengaruhi nilai-nilai sosial dan budaya.

9.4. Pendidikan

Botswana telah mencapai kemajuan pendidikan yang ketara sejak kemerdekaan pada tahun 1966, apabila hanya terdapat 22 graduan di negara ini dan hanya peratusan yang sangat kecil penduduk menghadiri sekolah menengah. Botswana meningkatkan kadar celik huruf dewasa daripada 69% pada tahun 1991 kepada 83% pada tahun 2008. Di kalangan negara-negara Afrika sub-Sahara, Botswana mempunyai salah satu kadar celik huruf tertinggi. Sehingga 2024, 88.5% penduduk berumur 15 tahun ke atas boleh membaca dan menulis dan masing-masing celik huruf.

Kementerian Pendidikan Botswana sedang berusaha untuk menubuhkan perpustakaan di sekolah rendah dengan kerjasama Projek Perpustakaan Afrika. Kerajaan Botswana berharap dengan melaburkan sebahagian besar pendapatan negara dalam pendidikan, negara akan kurang bergantung kepada intan untuk kelangsungan ekonominya, dan kurang bergantung kepada ekspatriat untuk pekerja mahirnya. NPVET (Dasar Kebangsaan mengenai Pendidikan dan Latihan Vokasional) telah memperkenalkan dasar-dasar yang memihak kepada pendidikan vokasional. Botswana melaburkan 21% daripada perbelanjaan kerajaannya dalam pendidikan.

Pada Januari 2006, Botswana mengumumkan pengenalan semula yuran sekolah selepas dua dekad pendidikan negeri percuma, walaupun kerajaan masih menyediakan biasiswa penuh dengan perbelanjaan sara hidup kepada mana-mana warganegara Botswana di universiti, sama ada di Universiti Botswana atau, jika pelajar ingin melanjutkan pelajaran dalam mana-mana bidang yang tidak ditawarkan secara tempatan, mereka disediakan biasiswa penuh untuk belajar di luar negara.

Sistem pendidikan terdiri daripada pendidikan rendah, menengah, dan pengajian tinggi. Pendidikan rendah adalah hampir universal. Cabaran termasuk memastikan kualiti pendidikan yang tinggi di semua peringkat, mengurangkan kadar keciciran, dan menyelaraskan sistem pendidikan dengan keperluan pasaran buruh. Akses kepada pendidikan untuk kanak-kanak dari kumpulan minoriti dan kawasan terpencil, serta kanak-kanak kurang upaya, juga menjadi tumpuan.

9.5. Kesihatan dan Perubatan

Sistem penjagaan kesihatan Botswana telah bertambah baik dan berkembang secara berterusan. Khususnya, kadar kematian bayi dan kematian ibu semakin menurun. Lapan puluh lima peratus penduduk tinggal dalam radius 5 km dari kemudahan kesihatan. Tujuh puluh tiga peratus wanita hamil mengakses perkhidmatan penjagaan antenatal sekurang-kurangnya empat kali. Hampir 100 peratus kelahiran di Botswana berlaku di hospital.

Kementerian Kesihatan di Botswana bertanggungjawab untuk mengawasi kualiti dan pengedaran penjagaan kesihatan di seluruh negara. Jangka hayat semasa lahir ialah 55 tahun pada 2009 menurut Bank Dunia, setelah sebelumnya jatuh daripada kemuncak 64.1 pada tahun 1990 kepada paras terendah 49 pada tahun 2002. Sejak bancian Botswana 2011, jangka hayat semasa dianggarkan pada 54.06 tahun. Sehingga 2024, jangka hayat adalah 66.4 tahun, menunjukkan peningkatan yang ketara hasil usaha menangani HIV/AIDS dan penambahbaikan kesihatan awam.

Persatuan Kanser Botswana ialah sebuah pertubuhan bukan kerajaan sukarela yang merupakan ahli Kesatuan Kawalan Kanser Antarabangsa. Persatuan ini menambah perkhidmatan sedia ada melalui penyediaan program pencegahan kanser dan kesedaran kesihatan, memudahkan akses kepada perkhidmatan kesihatan untuk pesakit kanser dan menawarkan sokongan serta kaunseling kepada mereka yang terjejas. Skor Indeks Kelaparan Global (GHI) Botswana 2024 ialah 20.7.

Walaupun terdapat kemajuan, cabaran kekal dalam memastikan akses yang saksama kepada perkhidmatan kesihatan berkualiti, terutamanya di kawasan luar bandar, dan dalam menangani penyakit tidak berjangkit yang semakin meningkat.

10.1. Seni Tradisional, Kraf dan Seni Catan Batu

Muzik Botswana kebanyakannya vokal dan dipersembahkan, kadang-kadang tanpa dram bergantung pada majlis; ia juga banyak menggunakan alat muzik bertali. Muzik rakyat Botswana mempunyai alat muzik seperti setinkane (sejenis piano mini), segankure/segaba (versi Motswana bagi alat muzik Cina erhu), moropa (meropa untuk jamak), dan phala (wisel yang kebanyakannya digunakan semasa perayaan). Tangan juga kadang-kadang digunakan sebagai alat muzik, sama ada dengan menepuknya bersama-sama atau pada phathisi (kulit kambing yang diterbalikkan dan dibalut di bahagian betis, hanya digunakan oleh lelaki). Lagu kebangsaan ialah "Fatshe leno la rona", yang ditulis dan digubah oleh Kgalemang Tumediso Motsete; ia diterima pakai semasa kemerdekaan pada tahun 1966.

Di bahagian utara Botswana, wanita di kampung Etsha dan Gumare terkenal dengan kemahiran mereka menganyam bakul daripada pokok palma mokola dan pewarna tempatan. Bakul-bakul ini biasanya dianyam dalam tiga jenis: bakul besar bertutup yang digunakan untuk penyimpanan; bakul besar terbuka untuk membawa barang di atas kepala atau untuk menampi bijirin yang telah dirontok; dan pinggan yang lebih kecil untuk menampi bijirin yang telah ditumbuk. Bakul-bakul ini sentiasa menggunakan warna dengan menarik.

Lukisan tertua dari Botswana dan Afrika Selatan menggambarkan pemburuan, figura haiwan dan manusia, dan dibuat oleh orang Khoisan (Kung San/Bushmen) lebih 20,000 tahun yang lalu di Gurun Kalahari. Kawasan Bukit Tsodilo terkenal dengan koleksi seni catan batu purba yang padat, yang telah diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO. Seni catan ini memberikan gambaran tentang kepercayaan rohani dan cara hidup penduduk awal di rantau ini. Kraf tangan tradisional lain termasuk tembikar, ukiran kayu, dan tekstil.

10.2. Muzik dan Sastera

Muzik tradisional Botswana dicirikan oleh nyanyian polifonik, irama yang kompleks, dan penggunaan alat muzik tradisional seperti yang dinyatakan di atas. Tarian adalah sebahagian penting daripada muzik tradisional, dengan pelbagai tarian yang dipersembahkan semasa upacara, perayaan, dan acara sosial. Setiap kumpulan etnik mempunyai gaya muzik dan tarian tersendiri.

Dalam beberapa dekad kebelakangan ini, muzik moden Botswana telah berkembang, menggabungkan unsur-unsur tradisional dengan genre antarabangsa seperti jazz, gospel, hip hop, dan kwaito (genre popular dari Afrika Selatan). Artis-artis seperti Sereetsi (gambar di atas), Tomeletso Sereetsi, dan ramai lagi telah mendapat pengiktirafan di dalam dan di luar negara.

Sastera Botswana, walaupun masih berkembang, telah menghasilkan beberapa penulis terkenal. Bessie Head, seorang penulis kelahiran Afrika Selatan yang menghabiskan sebahagian besar hidupnya di Botswana, dianggap sebagai salah seorang penulis wanita terpenting di Afrika. Karya-karyanya sering meneroka tema-tema seperti identiti, peminggiran, dan kehidupan di luar bandar Botswana. Unity Dow, seorang hakim dan aktivis hak asasi manusia, juga merupakan seorang novelis yang terkenal. Penulis-penulis lain menyumbang kepada landskap sastera melalui puisi, cerpen, dan drama. Tradisi sastera lisan, termasuk penceritaan, peribahasa, dan puisi pujian (maboko), juga kekal penting dalam budaya Botswana.

10.3. Masakan

Hidangan kebangsaan ialah seswaa, daging yang ditumbuk dibuat daripada daging kambing atau lembu, atau Segwapa, daging kering yang diawet daripada daging lembu hingga daging buruan, sama ada isi daging yang dipotong menjadi jalur mengikut ira otot, atau kepingan rata yang dihiris melintang ira. Masakan Botswana berkongsi beberapa ciri dengan masakan lain di selatan Afrika.
Contoh makanan Botswana ialah: bogobe, pap (bubur jagung), boerewors, samp, Magwinya, dan ulat mopane. Bogobe dibuat dengan memasukkan tepung sorghum, jagung, atau sekoi ke dalam air mendidih, mengacaunya menjadi pes lembut, dan memasaknya perlahan-lahan. Hidangan yang dipanggil ting dibuat apabila susu dan gula ditambah kepada sorghum atau jagung yang ditapai. Ting tanpa susu dan gula kadang-kadang dimakan dengan daging atau sayur-sayuran untuk makan tengah hari atau makan malam. Cara lain untuk membuat bogobe ialah dengan menambah susu masam dan tembikai masak (lerotse). Puak Kalanga memanggil hidangan ini tophi. Madila ialah produk susu peram tradisional yang serupa dengan yogurt atau krim masam.

Bahan-bahan utama dalam masakan Botswana termasuk daging (terutamanya lembu, kambing, dan ayam), bijirin (sorghum, jagung, sekoi), dan sayur-sayuran liar seperti morogo (sayuran daun hijau). Air tembikai liar (kgengwe) juga digunakan sebagai sumber cecair di kawasan kering.

10.4. Sukan

Bola sepak adalah sukan paling popular di Botswana. Kelayakan ke Piala Negara-Negara Afrika 2012 adalah pencapaian tertinggi pasukan kebangsaan setakat ini. Sukan popular lain ialah sofbol, kriket, tenis, ragbi, badminton, bola baling, golf, dan olahraga. Botswana adalah ahli bersekutu Majlis Kriket Antarabangsa. Botswana menjadi ahli Persekutuan Badminton Antarabangsa dan Persekutuan Badminton Afrika pada tahun 1991. Kesatuan Golf Botswana mempunyai liga golf amatur di mana pemain golf bersaing dalam kejohanan dan kejuaraan. Pelari Nijel Amos memenangi pingat Olimpik pertama Botswana pada tahun 2012, meraih pingat perak dalam 800 meter.

Pada tahun 2011, Amantle Montsho menjadi juara dunia dalam 400 meter dan memenangi pingat olahraga pertama Botswana di peringkat dunia. Pelompat tinggi Kabelo Kgosiemang adalah juara Afrika tiga kali. Isaac Makwala adalah pelari pecut yang pakar dalam 400 meter yang merupakan pemenang pingat emas di Sukan Komanwel pada tahun 2018. Baboloki Thebe adalah pemenang pingat perak dalam 200 meter di Sukan Olimpik Remaja Musim Panas 2014 dan mara ke separuh akhir di Kejohanan Olahraga Remaja Dunia 2014. Ross Branch, seorang penunggang motosikal, memegang tempat pertama dalam Kejohanan Rentas Desa Afrika Selatan dan telah bertanding dalam Rali Dakar. Letsile Tebogo mencatat rekod dunia remaja dalam 100 meter dengan catatan masa 9.94 saat di Kejohanan Olahraga Dunia 2022, dan, sehingga 2024, memegang catatan masa ketiga terbaik dunia 100 meter dan 200 meter dengan 30.69 saat. Pada 7 Ogos 2021, Botswana memenangi pingat gangsa dalam 4 × 400 meter lari berganti-ganti lelaki di Tokyo. Botswana adalah negara Afrika pertama yang menjadi tuan rumah Piala Dunia Remaja Bola Jaring. Pada 8 Ogos 2024, Letsile Tebogo memenangi pingat emas Olimpik pertama Botswana di Sukan Olimpik Paris 2024 selepas menduduki tempat pertama dalam final 200m lelaki, dengan catatan masa 19.46 saat.

Permainan kad bridge mempunyai pengikut yang kuat; ia pertama kali dimainkan di Botswana kira-kira 40 tahun yang lalu, dan popularitinya meningkat semasa tahun 1980-an. Ramai guru sekolah ekspatriat British secara tidak rasmi mengajar permainan ini di sekolah menengah Botswana. Persekutuan Bridge Botswana (BBF) ditubuhkan pada tahun 1988. Bridge kekal popular dan BBF mempunyai lebih 800 ahli. Pada tahun 2007, BBF menjemput Kesatuan Bridge Inggeris untuk menganjurkan program pengajaran selama seminggu pada Mei 2008.

10.5. Perayaan dan Cuti Umum

Cuti umum kebangsaan utama di Botswana termasuk:

• 1 Januari - Tahun Baru
• 2 Januari - Cuti Umum Tahun Baru
• Jumaat Agung (tarikh berubah-ubah)
• Isnin Paskah (tarikh berubah-ubah)
• 1 Mei - Hari Pekerja
• Kenaikan Isa Almasih (tarikh berubah-ubah, 40 hari selepas Paskah)
• 1 Julai - Hari Sir Seretse Khama (memperingati hari lahir presiden pertama)
• Isnin ketiga bulan Julai - Hari Presiden
• Hari selepas Hari Presiden - Cuti Umum
• 30 September - Hari Kemerdekaan Botswana (juga dikenali sebagai Boipuso)
• 1 Oktober - Cuti Umum Hari Kemerdekaan
• 25 Disember - Krismas
• 26 Disember - Hari Boxing

Jika hari cuti umum jatuh pada hari Ahad, hari Isnin berikutnya akan menjadi hari cuti gantian.
Selain cuti umum kebangsaan, terdapat pelbagai perayaan tradisional dan budaya yang disambut oleh kumpulan etnik yang berbeza di seluruh negara. Perayaan ini selalunya melibatkan muzik, tarian, pakaian tradisional, dan makanan istimewa, memainkan peranan penting dalam mengekalkan warisan budaya dan memupuk perpaduan masyarakat. Contohnya termasuk perayaan menuai, upacara kematangan, dan perhimpunan suku kaum.

10.6. Tapak Warisan Dunia

Botswana mempunyai dua tapak yang telah diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO, yang menonjolkan nilai semula jadi dan budaya negara yang luar biasa.

• Delta Okavango: Diiktiraf pada tahun 2014, Delta Okavango adalah salah satu delta pedalaman terbesar dan paling kompleks di dunia. Ia merupakan sebuah ekosistem yang unik di mana Sungai Okavango mengalir ke Gurun Kalahari, mewujudkan rangkaian luas tanah lembap, lagun, saluran air, dan pulau-pulau yang subur. Delta ini menyokong kepelbagaian hidupan liar yang luar biasa, termasuk populasi besar gajah, badak air, buaya, singa, leopar, anjing liar Afrika, dan pelbagai spesies burung. Ia juga penting untuk mata pencarian komuniti tempatan yang bergantung kepada sumber semula jadinya. Keunikan delta ini terletak pada kitaran banjir tahunannya yang berlaku semasa musim kering di kawasan sekitarnya, menarik hidupan liar dari jauh dan luas.
• Bukit Tsodilo: Diiktiraf pada tahun 2001, Bukit Tsodilo adalah sebuah tapak suci yang mempunyai kepentingan rohani dan budaya yang mendalam bagi masyarakat San dan Hambukushu tempatan. Ia terkenal dengan salah satu kepekatan seni catan batu tertinggi di dunia, dengan lebih daripada 4,500 lukisan yang terdapat di kawasan seluas kira-kira 10 km². Lukisan-lukisan ini, yang berusia sehingga beberapa ribu tahun, menggambarkan haiwan, manusia, dan bentuk geometri, memberikan gambaran tentang sejarah manusia dan perubahan alam sekitar di rantau ini selama beribu-ribu tahun. Tsodilo sering dirujuk sebagai "Louvre Gurun" kerana kekayaan seni purbanya.

Kedua-dua tapak ini bukan sahaja penting untuk pemuliharaan warisan semula jadi dan budaya Botswana tetapi juga merupakan tarikan pelancongan utama, menyumbang kepada ekonomi negara sambil mempromosikan kesedaran tentang kepentingan pemeliharaan.