Georges Clemenceau

1.1. Kelahiran dan Keluarga

Georges Benjamin Clemenceau dilahirkan pada 28 September 1841 di Mouilleron-en-Pareds, Vendée, Perancis. Ibunya, Sophie Eucharie Gautreau (1817-1903), berasal dari keturunan Huguenot, manakala bapanya, Benjamin Clemenceau (1810-1897), berasal dari keluarga doktor yang panjang, tetapi hidup dari tanah dan pelaburannya dan tidak mengamalkan perubatan. Benjamin Clemenceau adalah seorang aktivis politik yang ditangkap dan ditahan sebentar pada tahun 1851 dan sekali lagi pada tahun 1858. Beliau menanamkan dalam diri anaknya kecintaan terhadap pembelajaran, ketaatan kepada politik radikal, dan kebencian terhadap Katolik. Abang Georges, Albert Clemenceau (1861-1955), ialah seorang peguam. Walaupun ibunya seorang Protestan yang taat, bapanya seorang ateis dan menegaskan bahawa anak-anaknya tidak seharusnya menerima pendidikan agama. Clemenceau sendiri kekal sebagai seorang ateis sepanjang hayatnya dengan pengetahuan yang mendalam tentang Kitab Bible. Beliau menjadi pemimpin pasukan anti-klerikal atau "Radikal" yang berjuang menentang Gereja Katolik di Perancis dan penganut Katolik dalam politik. Walau bagaimanapun, beliau mengelakkan serangan yang lebih ekstrem, dengan pendirian bahawa jika gereja dan negara dipisahkan secara ketat, beliau tidak akan menyokong langkah-langkah menindas yang bertujuan untuk melemahkan Gereja Katolik.

1.2. Pendidikan

Selepas menamatkan pengajian di Lycée di Nantes, Clemenceau menerima Baccalaureate sastera Perancis pada tahun 1858. Beliau kemudiannya pergi ke Paris untuk melanjutkan pengajian dalam bidang perubatan di Universiti Paris (juga dikenali sebagai Sorbonne), dan akhirnya lulus dengan tesisnya yang bertajuk "De la génération des éléments anatomiques" pada tahun 1865.

1.3. Pengalaman di Amerika Syarikat

Pada tahun 1865, selepas kegagalan dalam percintaan dan tindakan keras oleh ejen imperial terhadap pembangkang, Clemenceau meninggalkan Perancis menuju ke Amerika Syarikat. Beliau tinggal di New York City dari tahun 1865 hingga 1869, selepas Perang Saudara Amerika. Walaupun beliau mengekalkan amalan perubatan, sebahagian besar masanya dihabiskan untuk kewartawanan politik bagi akhbar Paris, Le Temps. Beliau juga mengajar bahasa Perancis di Great Barrington, Massachusetts, serta mengajar dan menunggang kuda di sebuah sekolah persendirian perempuan di Stamford, Connecticut, di mana beliau bertemu dengan bakal isterinya. Sepanjang tempoh ini, beliau menyertai kelab-kelab buangan Perancis di New York yang menentang rejim imperial.

Sebagai sebahagian daripada aktiviti kewartawanannya, Clemenceau membuat liputan mengenai pemulihan negara selepas Perang Saudara, cara kerja demokrasi Amerika, dan isu-isu kaum yang berkaitan dengan berakhirnya perhambaan. Dari pengalamannya di Amerika, beliau mengekalkan kepercayaan yang kuat terhadap ideal demokrasi Amerika berbanding rejim imperial Perancis, serta rasa kompromi politik yang kemudiannya menjadi ciri utama kerjaya politiknya.

2.1. Wartawan dan Aktivis

Di Paris, Clemenceau yang masih muda menjadi seorang aktivis politik dan penulis. Pada Disember 1861, beliau dan beberapa rakan mengasaskan bersama sebuah surat berita mingguan, Le Travail. Pada 23 Februari 1862, beliau ditangkap oleh polis imperial kerana meletakkan poster yang menyeru demonstrasi, menyebabkan beliau menghabiskan 77 hari di Penjara Mazas. Sekitar masa yang sama, Clemenceau juga melawat revolusioner Perancis lama Auguste Blanqui dan seorang lagi aktivis Republikan, Auguste Scheurer-Kestner, di dalam penjara, yang semakin memperdalam kebenciannya terhadap rejim Napoleon III dan memajukan republikanismenya yang bersemangat.

Selepas lulus sebagai doktor perubatan pada 13 Mei 1865, beliau mengasaskan beberapa majalah sastera dan menulis banyak artikel, kebanyakannya menyerang rejim imperial Napoleon III. Pada tahun 1880, Clemenceau memulakan akhbarnya, La Justice, yang menjadi organ utama Radikalisme Paris. Dari masa ini, sepanjang kepresidenan Jules Grévy (1879-1887), beliau dikenali secara meluas sebagai pengkritik politik dan pemusnah kementerian (le Tombeur de ministères) yang mengelak daripada memegang jawatan sendiri.

Pada tahun 1900, beliau menarik diri dari La Justice untuk mengasaskan sebuah majalah mingguan, Le Bloc, di mana beliau hampir menjadi satu-satunya penyumbang. Penerbitan Le Bloc berlangsung sehingga 15 Mac 1902. Pada Jun 1903, beliau mengambil alih pengurusan L'Aurore, jurnal yang diasaskannya. Di dalamnya, beliau memimpin kempen untuk mengkaji semula Affair Dreyfus dan untuk mewujudkan pemisahan gereja dan negara di Perancis. Tiga tahun kemudian, pada 6 Mei 1913, beliau mengasaskan akhbar L'Homme libre (Lelaki Bebas) di Paris, di mana beliau menulis editorial harian. Dalam media ini, Clemenceau semakin menumpukan perhatian kepada dasar luar dan mengecam anti-militarisme Sosialis.

2.2. Penglibatan Politik Awal

Clemenceau kembali ke Paris selepas kekalahan Perancis dalam Pertempuran Sedan (1870) pada tahun 1870 semasa Perang Perancis-Prusia dan kejatuhan Empayar Perancis Kedua. Selepas kembali mengamalkan perubatan sebagai doktor di Vendée, beliau dilantik sebagai datuk bandar arondisemen ke-18 Paris, termasuk Montmartre, dan beliau juga dipilih ke Perhimpunan Kebangsaan (Perancis) untuk arondisemen ke-18. Apabila Komune Paris merampas kuasa pada Mac 1871, beliau cuba tanpa berjaya mencari kompromi antara pemimpin Komune yang lebih radikal dan kerajaan Perancis yang lebih konservatif. Komune mengisytiharkan bahawa beliau tidak mempunyai kuasa undang-undang untuk menjadi datuk bandar dan merampas dewan bandar arondisemen ke-18. Beliau bertanding dalam pilihan raya majlis Komune Paris, tetapi menerima kurang daripada lapan ratus undi dan tidak mengambil bahagian dalam pemerintahannya. Beliau berada di Bordeaux apabila komune ditindas oleh Tentera Perancis pada Mei 1871.

Selepas kejatuhan komune, beliau dipilih ke majlis perbandaran Paris pada 23 Julai 1871 untuk suku Clignancourt dan mengekalkan kerusinya sehingga 1876. Beliau mula-mula memegang jawatan setiausaha dan naib presiden, kemudian beliau menjadi presiden pada tahun 1875.

Pada tahun 1876, Clemenceau bertanding untuk Dewan Perwakilan (Perancis) (yang menggantikan Perhimpunan Kebangsaan pada tahun 1875) dan dipilih untuk arondisemen ke-18. Beliau menyertai sayap kiri dan tenaga serta kefasihannya yang tajam dengan cepat menjadikannya pemimpin seksyen radikal. Pada tahun 1877, selepas Krisis 16 Mei 1877, beliau adalah salah seorang majoriti republikan yang mengecam kementerian Albert, Duc de Broglie. Clemenceau memimpin penentangan terhadap dasar anti-republikan yang mana insiden 16 Mei adalah manifestasinya. Pada tahun 1879, tuntutannya untuk pendakwaan kementerian Broglie membawanya menjadi terkenal.

Dari tahun 1876 hingga 1880, Clemenceau adalah salah seorang pembela utama pengampunan umum ribuan Komunard, anggota kerajaan revolusioner Komune Paris 1871 yang telah dihantar pulang ke New Caledonia. Bersama-sama dengan radikal lain dan tokoh-tokoh seperti penyair dan Senator ketika itu Victor Hugo, serta semakin ramai republikan, beliau menyokong beberapa cadangan yang tidak berjaya. Akhirnya pengampunan umum diterima pakai pada 11 Julai 1880. "Perdamaian" yang dibayangkan oleh Clemenceau dapat dimulakan, apabila komunard yang dihantar pulang kembali ke Perancis, termasuk rakannya Louise Michel.

Clemenceau adalah penentang aktif dasar kolonial Perdana Menteri Jules Ferry, yang ditentangnya atas dasar moral dan juga sebagai bentuk pengalihan perhatian daripada matlamat yang lebih penting iaitu "Balas dendam terhadap Jerman" atas pengilhakan Alsace dan Lorraine selepas Perang Perancis-Prusia. Pada tahun 1885, kritikannya terhadap pengendalian Perang Sino-Perancis banyak menyumbang kepada kejatuhan kabinet Ferry pada tahun itu.

Semasa pilihan raya perundangan Perancis 1885, beliau menyokong program radikal yang kuat dan kembali dipilih untuk kerusi lamanya di Paris dan untuk Var, daerah Draguignan. Beliau memilih untuk mewakili yang terakhir di Dewan Perwakilan. Menolak untuk membentuk kementerian untuk menggantikan yang telah digulingkannya, beliau menyokong hak untuk mengekalkan Perdana Menteri Charles de Freycinet berkuasa pada tahun 1886 dan bertanggungjawab untuk kemasukan Georges Ernest Boulanger dalam kabinet Freycinet sebagai menteri perang. Apabila Jeneral Boulanger mendedahkan dirinya sebagai seorang penuntut yang bercita-cita tinggi, Clemenceau menarik balik sokongannya dan menjadi penentang kuat gerakan Boulangist yang heterogen, walaupun akhbar radikal terus menyokong jeneral tersebut.

Dengan pendedahannya mengenai Skandal Wilson dan dengan ucapannya yang terus terang, Clemenceau banyak menyumbang kepada peletakan jawatan Jules Grévy dari jawatan presiden Perancis pada tahun 1887. Beliau telah menolak permintaan Grévy untuk membentuk kabinet setelah kejatuhan kabinet Maurice Rouvier dengan menasihati pengikutnya untuk tidak mengundi Charles Floquet, Jules Ferry, mahupun Charles de Freycinet. Clemenceau bertanggungjawab utama bagi pemilihan seorang "orang luar", Marie François Sadi Carnot, sebagai presiden.

Perpecahan dalam Parti Radikal mengenai Boulangisme melemahkan kedudukannya dan kejatuhannya bermakna republikan sederhana tidak memerlukan bantuannya. Satu lagi nasib malang berlaku dalam skandal Panama, kerana hubungan Clemenceau dengan ahli perniagaan dan ahli politik Cornelius Herz menyebabkan beliau termasuk dalam kecurigaan umum. Sebagai tindak balas kepada tuduhan rasuah yang dilontarkan oleh ahli politik nasionalis Paul Déroulède, Clemenceau bertarung dalam duel dengannya pada 23 Disember 1892. Enam tembakan dilepaskan, tetapi tiada peserta yang cedera.

Clemenceau kekal sebagai jurucakap utama radikalisme Perancis, tetapi permusuhannya terhadap Perikatan Perancis-Rusia begitu meningkatkan ketidakpopularannya sehingga dalam pilihan raya perundangan Perancis 1893, beliau dikalahkan untuk kerusinya di Dewan Perwakilan setelah memegangnya secara berterusan sejak 1876.

2.3. Ideologi Politik dan Radikalisme

Clemenceau adalah seorang republikan yang bersemangat dan anti-klerikal sepanjang hayatnya, dengan pandangan ateis yang kuat, yang diwarisi dari bapanya. Beliau memimpin gerakan "Radikal" yang menentang pengaruh Gereja Katolik dalam politik Perancis, menyokong pemisahan ketat antara gereja dan negara, yang akhirnya dilaksanakan melalui Undang-undang Perancis 1905 mengenai Pemisahan Gereja dan Negara.

Sebagai seorang radikal, beliau adalah penyokong kuat pengampunan umum bagi Komunard yang dibuang negeri selepas Komune Paris. Beliau juga merupakan penentang keras dasar kolonial Jules Ferry, yang dilihatnya sebagai pengalihan perhatian daripada matlamat utama Perancis untuk membalas dendam terhadap Jerman dan mendapatkan semula Alsace-Lorraine. Walau bagaimanapun, pendiriannya terhadap Perikatan Perancis-Rusia yang semakin popular menyebabkan beliau kehilangan sokongan politik.

Secara domestik, beliau mengambil pendirian yang keras terhadap gerakan buruh, menggunakan kekerasan untuk menumpaskan mogok, yang menyebabkan beliau berpecah dengan parti-parti sosialis. Beliau juga mempunyai pandangan yang kontroversi mengenai hak wanita, menyatakan dalam sebuah risalah pada tahun 1907 bahawa memberikan hak mengundi kepada wanita akan menyebabkan Perancis kembali ke Zaman Pertengahan. Beliau juga dikenali kerana pandangan kontroversinya terhadap orang Itali, secara terbuka menyatakan bahawa "orang Itali mempunyai separuh darah kotor" kerana pulau-pulau di selatan Itali pernah diperintah oleh orang Arab dan Muslim pada Zaman Pertengahan. Beliau merujuk kepada "darah kotor" sebagai "darah bukan Eropah", merujuk kepada orang Arab dan warna kulit coklat mereka. Walaupun demikian, beliau menyokong Young Turks dalam perjuangan mereka menentang kerajaan Abdul Hamid II, mempertahankan kebebasan bersuara.

4.1. Senator untuk Var

Pada 6 April 1902, Georges Clemenceau dipilih sebagai senator untuk daerah Var di Draguignan. Pemilihannya ke Senat adalah ironis, memandangkan beliau sebelum ini telah menyeru agar Senat Perancis dihapuskan, kerana beliau menganggapnya sebagai kubu kuat konservatisme. Walaupun demikian, beliau berkhidmat sebagai senator untuk Draguignan sehingga tahun 1920. Di Senat, Clemenceau duduk bersama Radikal Bebas dan mula menyederhanakan beberapa pendiriannya, walaupun beliau tetap menyokong kuat kementerian Radikal-Sosialis Perdana Menteri Émile Combes, yang memimpin perjuangan anti-klerikal.

4.2. Kabinet Pertama (1906-1909)

Pada Mac 1906, kementerian Maurice Rouvier jatuh akibat rusuhan awam yang dicetuskan oleh pelaksanaan undang-undang mengenai pemisahan gereja dan negara serta kemenangan radikal dalam pilihan raya perundangan Perancis 1906. Kerajaan baharu Ferdinand Sarrien melantik Clemenceau sebagai Menteri Dalam Negeri Perancis dalam kabinet. Di peringkat domestik, Clemenceau mereformasi pasukan polis Perancis dan mengarahkan dasar-dasar represif terhadap gerakan buruh. Beliau menyokong pembentukan polis saintifik oleh Alphonse Bertillon dan mengasaskan Brigades mobiles (Skuad Bergerak) yang dipimpin oleh Célestin Hennion. Skuad ini diberi jolokan Brigades du Tigre (Briged Harimau) sempena nama Clemenceau, yang diberi jolokan "Harimau". Beliau juga mengakhiri Kontroversi Inventori (querelle des inventaires).

Mogok pelombong di Pas-de-Calais selepas bencana lombong Courrières, yang mengakibatkan kematian lebih daripada seribu orang, mengancam gangguan meluas pada 1 Mei 1906. Clemenceau mengarahkan tentera terhadap penyerang dan menindas mogok penanam anggur di Languedoc-Roussillon. Tindakannya menjauhkan parti sosialis Seksyen Perancis Pekerja Antarabangsa (SFIO), di mana beliau secara muktamad berpisah dalam jawapan pentingnya di Dewan Perwakilan kepada Jean Jaurès, pemimpin SFIO, pada Jun 1906. Ucapan Clemenceau meletakkannya sebagai orang kuat pada masa itu dalam politik Perancis; apabila kementerian Sarrien meletak jawatan pada Oktober, Clemenceau menjadi perdana menteri.

Semasa 1907 dan 1908, beliau memimpin pembangunan Entente cordiale baharu dengan United Kingdom, yang memberikan Perancis peranan yang berjaya dalam politik Eropah. Sebagai perdana menteri, beliau juga mempromosikan perluasan ketenteraan dan dasar imperialis, serta menyimpulkan Triple Entente dengan Britain dan Empayar Rusia. Kesukaran dengan Jerman dan kritikan oleh parti Sosialis berkaitan dengan pengendalian Krisis Maghribi Pertama pada 1905-06 diselesaikan pada Persidangan Algeciras.

Clemenceau dikalahkan pada 20 Julai 1909 dalam perbincangan di Dewan Perwakilan mengenai keadaan tentera laut, di mana perkataan pahit dipertukarkan dengan Théophile Delcassé, bekas presiden Majlis yang kejatuhannya telah dibantu oleh Clemenceau. Menolak untuk menjawab soalan teknikal Delcassé, Clemenceau meletak jawatan selepas cadangannya untuk undian perintah hari ditolak. Beliau digantikan sebagai perdana menteri oleh Aristide Briand, dengan kabinet yang dibina semula.

Antara 1909 dan 1912, Clemenceau menumpukan masanya untuk perjalanan, persidangan, dan rawatan penyakitnya. Beliau pergi ke Amerika Selatan pada tahun 1910, mengembara ke Brazil, Uruguay, dan Argentina (di mana beliau pergi sejauh Santa Ana, Tucumán di barat laut Argentina). Di sana, beliau kagum dengan pengaruh budaya Perancis dan Revolusi Perancis terhadap elit tempatan. Beliau menerbitkan isu pertama Journal du Var pada 10 April 1910.

5.1. Kewartawanan Semasa Perang

Pada permulaan Perang Dunia Pertama di Perancis pada Ogos 1914, akhbar Clemenceau adalah antara yang pertama ditapis oleh kerajaan. Ia digantung dari 29 September 1914 hingga 7 Oktober. Sebagai tindak balas, Clemenceau menukar nama akhbar itu kepada L'Homme enchaîné (Lelaki Berantai) dan mengkritik kerajaan kerana kekurangan ketelusan dan ketidakberkesanannya, sambil mempertahankan union sacrée patriotik menentang Empayar Jerman.

Walaupun penapisan dikenakan oleh kerajaan Perancis terhadap kewartawanan Clemenceau pada permulaan Perang Dunia Pertama, beliau masih mempunyai pengaruh politik yang besar. Sebaik sahaja perang bermula, Clemenceau menasihati Menteri Dalam Negeri Louis Malvy untuk menggunakan Carnet B, senarai subversif yang diketahui dan disyaki yang sepatutnya ditangkap semasa mobilisasi, untuk mencegah keruntuhan sokongan rakyat terhadap usaha perang. Ketua Polis Paris memberikan nasihat yang sama, tetapi kerajaan tidak mengikutinya. Pada akhirnya, 80% daripada 2,501 orang yang disenaraikan dalam Carnet B sebagai subversif secara sukarela berkhidmat. Pada musim luruh 1914, Clemenceau menolak untuk menyertai kerajaan perpaduan nasional sebagai menteri keadilan.

Beliau adalah pengkritik keras kerajaan Perancis semasa perang, menegaskan bahawa ia tidak melakukan secukupnya untuk memenangi perang. Pendiriannya didorong oleh keinginan untuk mendapatkan semula wilayah Alsace-Lorraine, pandangan yang dikongsi oleh pendapat umum. Untuk beberapa tahun, Clemenceau disalahkan kerana menghalang perdamaian kompromi yang mungkin, tetapi kini jelas dari pemeriksaan dokumen Jerman bahawa Jerman tidak mempunyai niat serius untuk menyerahkan Alsace-Lorraine.

5.2. Kabinet Kedua (1917-1920)

Pada November 1917, pada salah satu waktu paling gelap bagi usaha perang Perancis dalam Perang Dunia Pertama, Clemenceau dilantik sebagai perdana menteri. Tidak seperti pendahulunya, beliau tidak menggalakkan perselisihan dalaman dan menyeru keamanan di kalangan ahli politik kanan.

Clemenceau memerintah dari Kementerian Perang di Rue Saint-Dominique. Hampir tindakan pertamanya sebagai perdana menteri adalah untuk melepaskan Jeneral Maurice Sarrail dari perintahnya di Barisan Salonika. Ini adalah topik utama perbincangan pada mesyuarat pertama jawatankuasa perang pada 6 Disember, di mana Clemenceau menyatakan, "Sarrail tidak boleh kekal di sana." Sebab pemecatan Sarrail adalah hubungannya dengan ahli politik sosialis Joseph Caillaux dan Louis Malvy (pada masa itu disyaki mempunyai hubungan khianat dengan Jerman).

Winston Churchill kemudian menulis bahawa Clemenceau "kelihatan seperti binatang liar yang mondar-mandir di belakang jeriji" di hadapan "sebuah perhimpunan yang akan melakukan apa sahaja untuk mengelakkan beliau berada di sana, tetapi, setelah meletakkan beliau di sana, merasakan mereka mesti mematuhinya."

Apabila Clemenceau menjadi perdana menteri pada tahun 1917, kemenangan kelihatan sukar dicapai. Terdapat sedikit aktiviti di barisan barat kerana dipercayai bahawa serangan harus dihadkan sehingga sokongan Amerika tiba. Pada masa ini, Itali berada dalam keadaan defensif, Rusia hampir berhenti berperang - dan dipercayai bahawa mereka akan membuat perdamaian berasingan dengan Jerman. Di dalam negara, kerajaan terpaksa berhadapan dengan peningkatan demonstrasi menentang perang, kekurangan sumber, dan serangan udara yang menyebabkan kerosakan fizikal yang besar kepada Paris serta menjejaskan moral rakyatnya. Ia juga dipercayai bahawa ramai ahli politik secara rahsia menginginkan keamanan. Ia adalah situasi yang mencabar bagi Clemenceau; selepas bertahun-tahun mengkritik orang lain semasa perang, beliau tiba-tiba mendapati dirinya dalam kedudukan kuasa tertinggi. Walau bagaimanapun, beliau terpencil dari segi politik. Beliau tidak mempunyai hubungan rapat dengan mana-mana pemimpin parlimen (terutamanya selepas beliau telah menentang mereka tanpa henti sepanjang perang) dan oleh itu, terpaksa bergantung kepada dirinya sendiri dan lingkungan rakan-rakannya.

Pengambilan kuasa oleh Clemenceau pada mulanya tidak banyak bermakna kepada tentera di parit. Mereka menganggapnya sebagai "hanya seorang ahli politik lagi," dan penilaian bulanan moral tentera mendapati bahawa hanya sebilangan kecil yang merasa selesa dengan pelantikannya. Walau bagaimanapun, secara beransur-ansur, seiring berjalannya waktu, keyakinan yang beliau berikan kepada segelintir orang mula berkembang di kalangan semua tentera yang bertempur. Mereka digalakkan oleh banyak lawatannya ke parit. Keyakinan ini mula merebak dari parit ke medan perang dan dikatakan, "Kami percaya kepada Clemenceau seperti nenek moyang kami percaya kepada Joan of Arc." Selepas bertahun-tahun kritikan terhadap tentera Perancis kerana konservatisme dan Katolikismenya, Clemenceau memerlukan bantuan untuk bergaul dengan pemimpin tentera untuk mencapai rancangan strategik yang kukuh. Beliau melantik Jeneral Jean Jules Henri Mordacq sebagai ketua staf tenteranya. Mordacq membantu menanamkan kepercayaan dan rasa hormat bersama dari tentera kepada kerajaan yang terbukti penting untuk kemenangan terakhir.

Clemenceau juga diterima baik oleh media, kerana mereka merasakan bahawa Perancis memerlukan kepimpinan yang kuat. Secara meluas diakui bahawa sepanjang perang beliau tidak pernah putus asa dan tidak pernah berhenti percaya bahawa Perancis boleh mencapai kemenangan mutlak. Walau bagaimanapun, terdapat skeptik yang percaya bahawa Clemenceau, seperti pemimpin perang yang lain, akan mempunyai masa yang singkat dalam jawatan. Dikatakan, "Seperti orang lain... Clemenceau tidak akan bertahan lama - hanya cukup lama untuk membersihkan [perang]."

Ketika situasi ketenteraan memburuk pada awal 1918, Clemenceau terus menyokong dasar perang total - "Kami hadir di hadapan anda dengan satu-satunya pemikiran perang total" - dan dasar "la guerre jusqu'au bout" (perang sehingga akhir). Ucapannya pada 8 Mac yang menyokong dasar ini sangat berkesan sehingga meninggalkan kesan yang mendalam pada Winston Churchill, yang akan membuat ucapan serupa apabila menjadi perdana menteri British pada tahun 1940. Dasar perang Clemenceau merangkumi janji kemenangan dengan keadilan, kesetiaan kepada tentera yang bertempur, dan hukuman segera serta berat bagi jenayah terhadap Perancis.

Joseph Caillaux, bekas perdana menteri Perancis, tidak bersetuju dengan dasar Clemenceau. Beliau ingin menyerah kepada Jerman dan merundingkan keamanan, oleh itu Clemenceau menganggap Caillaux sebagai ancaman kepada keselamatan negara. Tidak seperti menteri-menteri sebelumnya, Clemenceau bertindak terhadap Caillaux secara terbuka. Akibatnya, jawatankuasa parlimen memutuskan bahawa Caillaux akan ditangkap dan dipenjarakan selama tiga tahun. Clemenceau percaya, dalam kata-kata Jean Ybarnégaray, bahawa jenayah Caillaux "bukanlah tidak mempercayai kemenangan [dan] telah bertaruh pada kekalahan negaranya."

Penangkapan Caillaux dan yang lain menimbulkan isu kekejaman Clemenceau, yang seterusnya berhujah bahawa satu-satunya kuasa yang beliau ambil adalah yang diperlukan untuk memenangi perang. Banyak perbicaraan dan penangkapan menimbulkan kegembiraan awam yang besar. Perbicaraan ini, jauh daripada membuat orang awam takut kepada kerajaan, sebaliknya menanamkan keyakinan, kerana orang awam merasakan bahawa buat kali pertama dalam perang, tindakan sedang diambil dan mereka diperintah dengan tegas. Tuntutan bahawa "kerajaan tegas" Clemenceau adalah diktator mendapat sedikit sokongan. Clemenceau masih bertanggungjawab kepada rakyat dan media. Beliau melonggarkan penapisan terhadap pandangan politik kerana beliau percaya bahawa akhbar mempunyai hak untuk mengkritik tokoh politik: "Hak untuk menghina anggota kerajaan adalah tidak boleh dicabuli."

Pada tahun 1918, Clemenceau berpendapat bahawa Perancis harus menerima Empat Belas Perkara Woodrow Wilson, terutamanya kerana perkara yang menyeru pengembalian Alsace-Lorraine kepada Perancis. Ini bermakna kemenangan akan memenuhi matlamat perang yang penting bagi rakyat Perancis. Walau bagaimanapun, Clemenceau skeptikal mengenai beberapa perkara lain, termasuk yang berkaitan dengan Liga Bangsa-Bangsa, kerana beliau percaya bahawa yang terakhir hanya boleh berjaya dalam masyarakat utopia.

Pada 21 Mac 1918, Jerman memulakan Serangan Musim Bunga Jerman yang besar. Pihak Bersekutu terperangkap dan jurang tercipta di barisan British dan Perancis yang berisiko menyerahkan akses ke Paris kepada Jerman. Kekalahan ini mengukuhkan kepercayaan Clemenceau, dan pihak Bersekutu yang lain, bahawa perintah yang diselaraskan dan bersatu adalah pilihan terbaik. Diputuskan bahawa Ferdinand Foch akan dilantik sebagai "generalissimo".

Barisan Jerman terus mara dan Clemenceau percaya bahawa kejatuhan Paris tidak boleh diketepikan. Pendapat umum timbul bahawa jika "Harimau", serta Foch dan Philippe Pétain kekal berkuasa walaupun seminggu lagi, Perancis akan hilang dan kerajaan yang diketuai oleh Aristide Briand akan memberi manfaat kepada Perancis, kerana beliau akan membuat perdamaian dengan Jerman dengan syarat yang menguntungkan. Clemenceau dengan tegas menentang pendapat ini dan beliau menyampaikan ucapan yang penuh inspirasi di Dewan Perwakilan; dewan itu kemudiannya mengundi keyakinan terhadapnya dengan 377 undi berbanding 110.

Apabila serangan balas Pihak Bersekutu mula menolak Jerman kembali, menjadi jelas bahawa Jerman tidak lagi boleh memenangi perang. Walaupun mereka masih menduduki sejumlah besar wilayah Perancis, mereka tidak mempunyai sumber dan tenaga kerja yang mencukupi untuk meneruskan serangan mereka. Apabila negara-negara yang bersekutu dengan Jerman mula meminta gencatan senjata, jelaslah bahawa Jerman akan segera mengikutinya. Pada 11 November 1918, gencatan senjata dengan Jerman ditandatangani. Clemenceau disambut di jalan-jalan dan menarik ramai orang yang mengagumi.

6.1. Kepresidenan Persidangan

Untuk menyelesaikan isu-isu politik antarabangsa yang timbul daripada berakhirnya Perang Dunia Pertama, diputuskan bahawa persidangan damai akan diadakan di Paris, Perancis. Terkenal, Perjanjian Versailles antara Jerman dan Kuasa Bersekutu untuk mengakhiri konflik itu ditandatangani di Istana Versailles, tetapi perbincangan yang menjadi asasnya dijalankan di Paris, oleh itu nama yang diberikan kepada mesyuarat ketua-ketua negara yang menang yang menghasilkan perjanjian yang ditandatangani dengan kuasa-kuasa yang kalah: Persidangan Damai Paris 1919. Pada 13 Disember 1918, Presiden Amerika Syarikat Woodrow Wilson menerima sambutan yang bersemangat di Perancis. Empat Belas Perkara beliau dan konsep Liga Bangsa-Bangsa telah memberi impak besar kepada rakyat Perancis yang letih perang. Pada pertemuan pertama mereka, Clemenceau menyedari bahawa Wilson adalah seorang yang berprinsip dan berhati nurani.

Kuasa-kuasa bersetuju bahawa memandangkan persidangan itu diadakan di Perancis, Clemenceau akan menjadi presiden yang paling sesuai. Selain itu, beliau fasih berbahasa Inggeris dan Perancis, bahasa rasmi persidangan itu. Clemenceau mempunyai kedudukan yang tidak dapat digugat dengan kawalan penuh delegasi Perancis. Parlimen memberikannya undi percaya pada 30 Disember 1918, dengan undi 398 berbanding 93. Peraturan persidangan membenarkan Perancis lima kuasa penuh. Mereka menjadi Clemenceau dan empat yang lain yang merupakan bidak beliau. Beliau mengecualikan semua anggota tentera, terutamanya Foch. Beliau mengecualikan presiden Perancis, Raymond Poincaré, dengan tidak memberikannya maklumat mengenai kemajuan rundingan. Beliau mengecualikan semua wakil parlimen, mengatakan beliau akan merundingkan perjanjian itu dan menjadi tugas parlimen untuk mengundi sama ada menerima atau menolaknya, setelah ia selesai.

Kemajuan di persidangan itu jauh lebih perlahan daripada yang dijangkakan dan keputusan sentiasa ditangguhkan. Kelajuan yang perlahan inilah yang mendorong Clemenceau untuk memberikan wawancara yang menunjukkan rasa jengkelnya kepada seorang wartawan Amerika. Beliau berkata beliau percaya bahawa Jerman telah memenangi perang secara industri dan komersial kerana kilang-kilangnya tidak terjejas dan tidak lama lagi hutangnya akan diatasi melalui "manipulasi." Dalam masa yang singkat, beliau percaya, ekonomi Jerman akan sekali lagi jauh lebih kuat daripada Perancis.

Pengaruh Perancis berulang kali terjejas oleh ketidakpercayaan Clemenceau terhadap Wilson dan David Lloyd George, serta ketidaksukaannya yang mendalam terhadap Presiden Poincaré. Apabila rundingan mencapai jalan buntu, Clemenceau mempunyai kebiasaan menjerit kepada ketua-ketua negara lain dan keluar dari bilik daripada mengambil bahagian dalam perbincangan selanjutnya.

6.2. Percubaan Pembunuhan

Pada 19 Februari 1919, ketika Clemenceau meninggalkan apartmennya, seorang lelaki melepaskan beberapa tembakan ke arah kereta. Penyerang Clemenceau, anarkis Émile Cottin, hampir dibunuh secara beramai-ramai. Pembantu Clemenceau mendapati beliau pucat, tetapi sedar. "Mereka menembak saya dari belakang," kata Clemenceau kepadanya. "Mereka tidak berani menyerang saya dari hadapan." Satu peluru mengenai Clemenceau di antara tulang rusuk, hanya sedikit tersasar dari organ vitalnya. Terlalu berbahaya untuk dikeluarkan, peluru itu kekal bersamanya sepanjang hayatnya.

Clemenceau sering bergurau tentang "ketidaktepatan" penyerang itu - "Kita baru sahaja memenangi perang paling dahsyat dalam sejarah, namun di sini ada seorang Perancis yang tersasar enam daripada tujuh tembakan dari jarak dekat. Tentu saja orang ini mesti dihukum kerana penggunaan senjata berbahaya yang cuai dan kerana ketidaktepatan menembak. Saya cadangkan beliau dikurung selama lapan tahun, dengan latihan intensif di galeri menembak."

6.3. Rundingan dan Dasar Utama

Apabila Clemenceau kembali ke Majlis Sepuluh pada 1 Mac, beliau mendapati sedikit sahaja yang berubah. Salah satu isu yang tidak berubah sama sekali adalah pertikaian berlarutan mengenai sempadan timur Perancis dan kawalan Rhineland Jerman. Clemenceau percaya bahawa pemilikan Jerman terhadap wilayah ini menyebabkan Perancis tanpa sempadan semula jadi di timur dan dengan itu, terdedah kepada pencerobohan. Duta British melaporkan pada Disember 1918 mengenai pandangan Clemenceau mengenai masa depan Rhineland: "Beliau berkata bahawa Rhine adalah sempadan semula jadi Gaul dan Jerman dan ia harus dijadikan sempadan Jerman sekarang, dengan wilayah antara Rhine dan sempadan Perancis dijadikan Negara Merdeka yang berkecuali harus dijamin oleh kuasa-kuasa besar."

Akhirnya, isu itu diselesaikan apabila Lloyd George dan Woodrow Wilson menjamin bantuan ketenteraan segera jika Jerman menyerang tanpa provokasi. Diputuskan juga bahawa pihak Bersekutu akan menduduki wilayah itu selama lima belas tahun, dan Jerman tidak boleh mempersenjatai semula kawasan itu. Lloyd George menegaskan klausa yang membenarkan pengunduran awal tentera Bersekutu jika Jerman memenuhi perjanjian; Clemenceau memasukkan Artikel 429 ke dalam perjanjian yang membenarkan pendudukan Bersekutu melebihi lima belas tahun jika jaminan yang mencukupi untuk keselamatan Bersekutu terhadap pencerobohan tanpa provokasi tidak dipenuhi. Ini adalah sekiranya Senat AS enggan meratifikasi Perjanjian Jaminan (cadangan), dengan itu membatalkan jaminan British juga, kerana itu bergantung kepada Amerika menjadi sebahagian daripadanya. Inilah sebenarnya yang berlaku. Artikel 429 memastikan bahawa penolakan Senat AS untuk meratifikasi perjanjian jaminan tidak akan melemahkannya.

Presiden Poincaré dan Marsyal Ferdinand Foch kedua-duanya berulang kali mendesak untuk sebuah negara Rhineland yang autonomi. Foch berpendapat Perjanjian Versailles terlalu lunak terhadap Jerman, menyatakan "Ini bukan keamanan. Ini adalah gencatan senjata selama dua puluh tahun." Pada mesyuarat kabinet pada 25 April, Foch bercakap menentang perjanjian yang telah diuruskan oleh Clemenceau dan mendesak untuk Rhineland yang berasingan. Pada 28 April, Poincaré menghantar surat panjang kepada Clemenceau yang memperincikan mengapa beliau berpendapat pendudukan Bersekutu harus diteruskan sehingga Jerman membayar semua pampasannya. Clemenceau menjawab bahawa perikatan dengan Amerika dan Britain lebih bernilai daripada Perancis yang terpencil yang berpegang pada Rhineland: "Dalam lima belas tahun saya akan mati, tetapi jika anda memberi saya penghormatan untuk melawat kubur saya, anda akan dapat mengatakan bahawa Jerman tidak memenuhi semua klausa perjanjian, dan bahawa kita masih di Rhine." Clemenceau berkata kepada Lloyd George pada bulan Jun, "Kita memerlukan penghalang di belakangnya, pada tahun-tahun akan datang, rakyat kita boleh bekerja dengan selamat untuk membina semula runtuhan mereka. Penghalang itu adalah Rhine. Saya mesti mengambil kira perasaan nasional. Itu tidak bermakna saya takut kehilangan jawatan. Saya tidak peduli tentang perkara itu. Tetapi saya tidak akan, dengan melepaskan pendudukan, melakukan sesuatu yang akan mematahkan semangat rakyat kita." Kemudian, beliau berkata kepada Jean Martel, "Dasar Foch dan Poincaré adalah buruk pada prinsipnya. Ia adalah dasar yang tidak boleh diterima oleh mana-mana orang Perancis, mana-mana orang Perancis republikan, kecuali dengan harapan untuk mendapatkan jaminan lain, kelebihan lain. Kita serahkan perkara seperti itu kepada Otto von Bismarck."

Terdapat ketidakpuasan yang semakin meningkat di kalangan Clemenceau, Lloyd George, dan Woodrow Wilson mengenai kemajuan yang perlahan dan kebocoran maklumat di sekitar Majlis Sepuluh. Mereka mula bertemu dalam kumpulan yang lebih kecil, yang dipanggil Majlis Empat, dengan Vittorio Orlando dari Itali sebagai anggota keempat, walaupun kurang berwibawa. Ini menawarkan privasi dan keselamatan yang lebih besar serta meningkatkan kecekapan proses membuat keputusan. Satu lagi isu utama yang dibincangkan oleh Majlis Empat adalah masa depan wilayah Saar Jerman. Clemenceau percaya bahawa Perancis berhak mendapat wilayah itu dan lombong arangnya selepas Jerman sengaja merosakkan lombong arang di utara Perancis. Wilson, bagaimanapun, menentang tuntutan Perancis dengan begitu tegas sehingga Clemenceau menuduhnya sebagai "pro-Jerman." Lloyd George mencapai kompromi; lombong arang diberikan kepada Perancis dan wilayah itu diletakkan di bawah pentadbiran Perancis selama 15 tahun, selepas itu undian akan menentukan sama ada wilayah itu akan menyertai semula Jerman.

Walaupun Clemenceau mempunyai sedikit pengetahuan tentang empayar Austria-Hungary yang telah pupus, beliau menyokong perjuangan kumpulan etnik yang lebih kecil dan pendirian tegasnya membawa kepada syarat-syarat ketat dalam Perjanjian Trianon yang membongkar Hungary. Daripada mengiktiraf wilayah empayar Austria-Hungary semata-mata dalam prinsip penentuan nasib sendiri, Clemenceau berusaha untuk melemahkan Hungary, sama seperti Jerman, dan untuk menghapuskan ancaman kuasa besar sedemikian di Eropah Tengah. Seluruh negara Czechoslovakia dilihat sebagai penampan berpotensi dari Komunisme dan ini merangkumi wilayah majoriti Hungary.

Mengenai pampasan, Clemenceau tidak berpengalaman dalam bidang ekonomi atau kewangan, dan seperti yang ditunjukkan oleh John Maynard Keynes, "beliau tidak bersusah payah untuk memahami sama ada Indemniti atau kesulitan kewangan [Perancis] yang melampau," tetapi beliau berada di bawah tekanan awam dan parlimen yang kuat untuk menjadikan bil pampasan Perang Dunia Pertama Jerman sebesar mungkin. Secara amnya, dipersetujui bahawa Jerman tidak boleh membayar lebih daripada yang mampu, tetapi anggaran apa yang mampu dibayar sangat berbeza. Angka-angka berkisar antara 2.00 B GBP dan 20.00 B GBP. Clemenceau menyedari bahawa sebarang kompromi akan menimbulkan kemarahan rakyat Perancis dan British dan satu-satunya pilihan adalah untuk menubuhkan suruhanjaya pampasan yang akan meneliti keupayaan Jerman untuk membayar pampasan. Ini bermakna kerajaan Perancis tidak terlibat secara langsung dalam isu pampasan.

6.4. Pengesahan dan Pembelaan Perjanjian

Perjanjian Versailles ditandatangani pada 28 Jun 1919. Clemenceau kini terpaksa mempertahankan perjanjian itu daripada pengkritik yang menganggap kompromi yang telah dirundingkannya tidak mencukupi untuk kepentingan nasional Perancis. Parlimen Perancis membahaskan perjanjian itu dan Louis Barthou pada 24 September mendakwa bahawa Senat AS tidak akan mengundi untuk Perjanjian Jaminan atau Perjanjian Versailles dan oleh itu, adalah lebih bijak untuk menjadikan Rhine sebagai sempadan. Clemenceau menjawab bahawa beliau yakin Senat akan meratifikasi kedua-duanya dan bahawa beliau telah memasukkan Artikel 429 ke dalam perjanjian itu, yang memperuntukkan "pengaturan baharu mengenai Rhine." Tafsiran Artikel 429 ini dipertikaikan oleh Barthou.

Ucapan utama Clemenceau mengenai perjanjian itu disampaikan pada 25 September. Beliau berkata bahawa beliau tahu perjanjian itu tidak sempurna, tetapi perang telah diperjuangkan oleh gabungan dan oleh itu, perjanjian itu akan menyatakan penyebut bersama terendah mereka yang terlibat. Beliau mendakwa kritikan terhadap butiran perjanjian itu mengelirukan; bahawa pengkritik harus melihat perjanjian itu secara keseluruhan dan melihat bagaimana mereka boleh mendapat manfaat daripadanya:

"Perjanjian itu, dengan semua klausa kompleksnya, hanya akan bernilai apa yang anda bernilai; ia akan menjadi apa yang anda jadikan... Apa yang akan anda undi hari ini bukanlah permulaan, ia adalah permulaan dari permulaan. Idea-idea yang terkandung di dalamnya akan berkembang dan membuahkan hasil. Anda telah memenangi kuasa untuk mengenakannya kepada Jerman yang kalah. Kita diberitahu bahawa ia akan bangkit semula. Lebih-lebih lagi sebab untuk tidak menunjukkan kepadanya bahawa kita takut kepadanya... Encik Marin menyentuh inti persoalan, apabila beliau berpaling kepada kita dan berkata dengan nada putus asa, 'Anda telah mengurangkan kami kepada dasar kewaspadaan.' Ya, Encik Marin, adakah anda fikir seseorang boleh membuat perjanjian yang akan menghapuskan keperluan untuk kewaspadaan di kalangan negara-negara Eropah yang baru semalam menumpahkan darah mereka dalam pertempuran? Hidup adalah perjuangan berterusan dalam perang, seperti dalam damai... Perjuangan itu tidak dapat dielakkan. Ya, kita mesti mempunyai kewaspadaan, kita mesti mempunyai banyak kewaspadaan. Saya tidak boleh mengatakan berapa tahun, mungkin saya harus mengatakan berapa abad, krisis yang telah bermula akan berterusan. Ya, perjanjian ini akan membawa kita beban, masalah, penderitaan, kesulitan, dan itu akan berterusan selama bertahun-tahun."

Dewan Perwakilan meratifikasi perjanjian itu dengan 372 undi berbanding 53, dengan Senat mengundi sebulat suara untuk ratifikasinya. Pada 11 Oktober, Clemenceau menyampaikan ucapan parlimen terakhirnya, yang ditujukan kepada Senat. Beliau berkata bahawa sebarang percubaan untuk memecahbelahkan Jerman akan merugikan diri sendiri dan Perancis mesti mencari cara untuk hidup dengan enam puluh juta rakyat Jerman. Beliau juga berkata bahawa borjuasi, seperti bangsawan sebelum mereka dalam ancien régime, telah gagal sebagai kelas pemerintah. Kini giliran kelas pekerja untuk memerintah. Beliau menyokong perpaduan nasional dan revolusi demografi: "Perjanjian itu tidak menyatakan bahawa Perancis akan mempunyai ramai anak, tetapi itulah perkara pertama yang sepatutnya ditulis di sana. Kerana jika Perancis tidak mempunyai keluarga besar, sia-sialah anda meletakkan semua klausa terbaik dalam perjanjian itu, anda mengambil semua senjata Jerman, Perancis akan hilang kerana tidak akan ada lagi orang Perancis."

7.1. Pembaharuan Domestik

Tempoh terakhir Clemenceau sebagai perdana menteri menyaksikan pelaksanaan pelbagai pembaharuan yang bertujuan untuk mengawal jam bekerja. Undang-undang hari kerja lapan jam umum diluluskan pada April 1919 yang meminda Kanun Buruh Perancis, dan pada Jun tahun itu, undang-undang sedia ada mengenai tempoh hari bekerja dalam industri perlombongan dipinda dengan melanjutkan hari kerja lapan jam kepada semua kelas pekerja, "sama ada bekerja di bawah tanah atau di permukaan." Di bawah undang-undang sebelumnya pada Disember 1913, had lapan jam hanya terpakai kepada pekerja yang bekerja di bawah tanah. Pada Ogos 1919, had yang serupa diperkenalkan untuk semua yang bekerja di kapal Perancis. Undang-undang lain yang diluluskan pada tahun 1919 (yang mula beroperasi pada Oktober 1920) melarang pekerjaan di kedai roti antara jam 10 malam dan 4 pagi; undang-undang ini kadang-kadang dikreditkan sebagai punca popularisasi jika bukan pembangunan baguette sebagai bentuk roti dominan di Perancis, dan rujukan bertulis terawal kepada "baguette" sebagai gaya roti bermula dari Ogos 1920. Satu dekri Mei 1919 memperkenalkan hari kerja lapan jam untuk pekerja di trem, kereta api, dan di laluan air pedalaman, dan yang kedua pada Jun 1919 melanjutkan peruntukan ini kepada kereta api negeri. Pada April 1919, akta membolehkan diluluskan untuk hari kerja lapan jam dan minggu kerja enam hari, walaupun pekerja ladang dikecualikan daripada akta tersebut.

7.2. Pencalonan Presiden

Pada tahun 1919, Perancis mengamalkan sistem pilihan raya baharu dan pilihan raya perundangan Perancis 1919 memberikan majoriti kepada Blok Nasional (Perancis) (gabungan parti-parti sayap kanan). Clemenceau hanya campur tangan sekali dalam kempen pilihan raya, menyampaikan ucapan pada 4 November di Strasbourg, memuji manifesto dan ahli Blok Nasional dan beliau menggesa agar kemenangan dalam perang perlu dilindungi oleh kewaspadaan. Secara peribadi beliau bimbang dengan perubahan besar ke arah kanan ini.

Rakannya, Georges Mandel, menggesa Clemenceau untuk bertanding jawatan presiden dalam pilihan raya yang akan datang dan pada 15 Januari 1920 beliau membenarkan Mandel mengumumkan bahawa beliau bersedia untuk berkhidmat jika dipilih. Walau bagaimanapun, Clemenceau tidak berniat untuk berkempen untuk jawatan itu, sebaliknya beliau ingin dipilih secara aklamasi sebagai simbol nasional. Mesyuarat awal kaukus republikan (pendahulu kepada undian di Perhimpunan Kebangsaan) memilih Paul Deschanel berbanding Clemenceau dengan undian 408 berbanding 389. Sebagai tindak balas, Clemenceau enggan dicalonkan untuk undian di Perhimpunan Kebangsaan kerana beliau tidak mahu menang dengan majoriti kecil, tetapi dengan undian hampir sebulat suara. Hanya dengan itu, dakwanya, beliau boleh berunding dengan yakin dengan pihak Bersekutu.

Dalam ucapan terakhirnya kepada kabinet pada 18 Januari, beliau berkata, "Kita mesti menunjukkan kepada dunia sejauh mana kemenangan kita, dan kita mesti mengambil mentaliti dan tabiat rakyat yang menang, yang sekali lagi mengambil tempatnya di kepala Eropah. Tetapi semua itu kini akan terjejas... Ia akan mengambil masa dan pemikiran yang lebih sedikit untuk memusnahkan binaan yang begitu sabar dan susah payah dibina daripada yang diperlukan untuk menyelesaikannya. Perancis yang malang. Kesilapan telah bermula."

9.1. Perkahwinan dan Keluarga

Pada 23 Jun 1869, Georges Clemenceau berkahwin dengan Mary Eliza Plummer (1849-1922), di New York City. Beliau telah menghadiri sekolah di mana Clemenceau mengajar menunggang kuda dan merupakan salah seorang pelajarnya. Beliau adalah anak perempuan Harriet A. Taylor dan William Kelly Plummer.

Selepas perkahwinan mereka, keluarga Clemenceau berpindah ke Perancis. Mereka mempunyai tiga orang anak bersama, Madeleine (lahir pada tahun 1870), Thérèse (1872) dan Michel (1873).

Walaupun Clemenceau mempunyai ramai gundik, apabila isterinya mengambil tutor anak-anak mereka sebagai kekasihnya, Clemenceau memenjarakannya selama dua minggu dan kemudian menghantarnya kembali ke Amerika Syarikat dengan kapal stim dalam kelas ketiga. Perkahwinan itu berakhir dengan perceraian yang sengit pada tahun 1891. Beliau memperoleh hak penjagaan anak-anak mereka. Beliau kemudiannya melucutkan kewarganegaraan Perancis isterinya.

9.2. Kepercayaan dan Hobi

Clemenceau adalah seorang ateis sepanjang hayatnya. Beliau dikenali sebagai seorang yang suka bersenam dan mengamalkan lawan pedang setiap pagi walaupun sudah tua, setelah bertarung dalam sedozen duel menentang lawan politik.

Beliau adalah rakan dan penyokong lama pelukis impresionis Claude Monet. Beliau memainkan peranan penting dalam memujuk Monet untuk menjalani pembedahan katarak pada tahun 1923. Selama lebih dari sedekad, Clemenceau menggalakkan Monet untuk menyelesaikan sumbangan lukisan besar Les Nymphéas (Teratai Air) kepada negara Perancis, yang kini dipamerkan di Musée de l'Orangerie di Paris. Lukisan-lukisan itu ditempatkan di galeri bujur yang dibina khas yang dibuka kepada umum pada tahun 1927.

Semasa di Paris, Clemenceau juga menjalin persahabatan dengan Putera Higashikuni Naruhiko dari Jepun, yang diperkenalkan oleh Monet. Dalam pertemuan dengan Marsyal Philippe Pétain, Clemenceau menasihati Putera Higashikuni bahawa "Amerika sedang bersedia untuk menyerang Jepun" (merujuk kepada Pelan Perang Oren). Setelah kembali ke Jepun, Putera itu cuba memberi amaran kepada pelbagai pihak tentang bahaya perang dengan Amerika Syarikat, tetapi hanya Saionji Kinmochi yang mendengarnya. Pada tahun 1941, ketika rundingan Jepun-Amerika mencapai kemuncaknya, Putera Higashikuni menyampaikan nasihat Clemenceau ini kepada Hideki Tojo, yang ketika itu Menteri Perang dalam kabinet Konoe, menggesa Tentera Darat untuk bekerjasama dalam rundingan. Namun, Tojo menjawab bahawa sebagai Menteri Perang, beliau tidak boleh menerima cadangan Amerika, dan usaha Putera itu tidak berhasil.

Clemenceau juga mempunyai minat yang mendalam terhadap seni Jepun, terutamanya seramik Jepun. Beliau mengumpul kira-kira 3,000 bekas kemenyan kecil (kōgō 香合_kōgō^{Bahasa Jepun}). Koleksi ini, yang terdiri daripada kira-kira 3,000 bekas kemenyan kecil dari zaman Azuchi-Momoyama hingga akhir zaman Edo, telah ditemui pada tahun 1976 di Muzium Seni Halus Montreal dan kini sebahagiannya dipamerkan sebagai Koleksi Clemenceau.

10.1. Penilaian dan Kritikan

Georges Clemenceau diberi jolokan Père la Victoire (Bapa Kemenangan) atau Le Tigre (Harimau) kerana kepimpinannya yang tegas semasa Perang Dunia Pertama dan pendiriannya yang tidak berbelah bagi terhadap Jerman. Beliau meneruskan pendirian kerasnya terhadap Jerman pada tahun 1920-an, walaupun tidak sekeras Presiden Raymond Poincaré atau bekas Panglima Tertinggi Bersekutu Ferdinand Foch. Foch, khususnya, menganggap Perjanjian Versailles terlalu lunak terhadap Jerman, dengan ramalan terkenal menyatakan: "Ini bukan keamanan. Ini adalah gencatan senjata selama dua puluh tahun."

Walaupun beliau berjaya mendapatkan perjanjian pertahanan bersama dengan United Kingdom dan Amerika Syarikat untuk bersatu menentang kemungkinan pencerobohan Jerman pada masa hadapan, perjanjian ini tidak pernah berkuat kuasa. Ini disebabkan oleh kegagalan Senat AS untuk meratifikasi perjanjian itu, yang dengan itu juga membatalkan kewajipan British.

10.2. Kesan terhadap Politik dan Masyarakat Perancis

Tindakan Clemenceau sebagai Menteri Dalam Negeri, terutamanya penindasan kerasnya terhadap mogok buruh, menjauhkan beliau daripada parti sosialis Seksyen Perancis Pekerja Antarabangsa (SFIO). Namun, ucapan beliau pada Jun 1906 meletakkannya sebagai orang kuat dalam politik Perancis.

Semasa Perang Dunia Pertama, "kerajaan tegas" Clemenceau, walaupun menimbulkan kebimbangan mengenai kekejamannya, sebenarnya menanamkan keyakinan awam. Rakyat merasakan bahawa buat kali pertama dalam perang, tindakan sedang diambil dan mereka diperintah dengan tegas. Beliau juga melonggarkan penapisan terhadap pandangan politik, percaya bahawa akhbar mempunyai hak untuk mengkritik tokoh politik dengan menyatakan: "Hak untuk menghina anggota kerajaan adalah tidak boleh dicabuli."

Dalam ucapan parlimen terakhirnya pada 11 Oktober 1919, beliau menekankan pentingnya perpaduan nasional dan revolusi demografi, dengan tegas menyatakan bahawa "jika Perancis tidak mempunyai keluarga besar, sia-sialah anda meletakkan semua klausa terbaik dalam perjanjian itu, anda mengambil semua senjata Jerman, Perancis akan hilang kerana tidak akan ada lagi orang Perancis." Sumbangannya kepada pembaharuan undang-undang buruh, seperti akta hari kerja lapan jam pada tahun 1919, juga mempunyai kesan yang berkekalan terhadap hak-hak pekerja di Perancis.

10.3. Peringatan dan Nama

Banyak tempat, institusi, dan objek telah dinamakan sempena Georges Clemenceau sebagai penghormatan kepada legasinya:

• Musée Clemenceau di Paris, yang merupakan bekas kediaman persaraannya yang dibeli oleh rakannya, James Douglas, Jr..
• Clemenceau, Arizona, A.S., dinamakan sempena beliau oleh James Douglas, Jr. pada tahun 1917.
• Mount Clemenceau (3.66 K m) di Pergunungan Rocky Kanada dinamakan sempena beliau pada tahun 1919.
• Kapal perang kelas Richelieu, yang dilancarkan pada Januari 1939 dan dimusnahkan oleh pengeboman Bersekutu pada tahun 1944, sepatutnya dinamakan sempena Clemenceau.
• Kapal induk Perancis Clemenceau (R98) dinamakan sempena beliau.
• Champs-Élysées-Clemenceau (Paris Métro) ialah stesen di laluan 1 dan 13 Metro Paris di arondisemen ke-8.
• Jenama cerut Cuba Romeo y Julieta (jenama cerut) pernah menghasilkan saiz yang dinamakan Clemenceau sebagai penghormatan kepadanya, dan jenis buatan Republik Dominica masih berbuat demikian.
• Jalan Rue Clemenceau di Beirut, Lubnan.
• Sebuah jalan di pinggir bandar tenggara Montreal, Kanada (Verdun) juga dinamakan Clemenceau.
• Petikan terkenal Clemenceau "Perang terlalu penting untuk diserahkan kepada para jeneral" dipetik oleh watak Jeneral Jack Ripper dalam filem Stanley Kubrick 1964 Dr. Strangelove, dan juga dalam episod 1994 "Mind Set" dari Exosquad, walaupun penulisnya tersilap mengaitkannya dengan Charles Maurice de Talleyrand-Périgord.
• Salah satu jalan di Singapura dinamakan sempena Clemenceau, iaitu Clemenceau Avenue. Clemenceau pernah dalam lawatan ke timur pada tahun 1920-an, apabila beliau melawat Singapura, dan dijemput untuk menyaksikan upacara peletakan batu asas sebuah cenotaph. Pada lawatan itu, beliau mendapat penghormatan untuk menandakan asas Clemenceau Avenue. Jambatan Clemenceau (1920-an) adalah lintasan di atas Sungai Singapura.
• Sebuah jalan di pusat Belgrade, Serbia dinamakan sempena beliau.
• Sebuah jalan di pusat Bucharest, Romania dinamakan sempena beliau.
• Sebuah jalan di pusat Antibes, Perancis dinamakan sempena beliau.