1. Sejarah
Sejarah Gabon merangkumi era prapenjajahan yang didiami oleh masyarakat peribumi, diikuti oleh pemerintahan kolonial Perancis, dan seterusnya era selepas kemerdekaan yang dicirikan oleh perubahan politik dan pembangunan ekonomi yang ketara, termasuk pemerintahan jangka panjang keluarga Bongo dan peralihan politik baru-baru ini.
1.1. Zaman Prapenjajahan
Penduduk asal Gabon adalah orang Pigmi, yang kemudiannya sebahagian besarnya digantikan dan diserap oleh orang Bantu semasa penghijrahan Bantu. Menjelang abad ke-14, pendatang Bantu mula menetap di kawasan itu. Sekitar tahun 1700, Kerajaan Orungu, sebuah kerajaan berbahasa Myene, telah ditubuhkan dan menjadi pusat perdagangan penting, termasuk perdagangan hamba. Kerajaan ini merosot dengan berakhirnya perdagangan hamba pada tahun 1870-an. Pelbagai kumpulan etnik membentuk struktur sosial dan budaya mereka sendiri sebelum kedatangan kuasa Eropah.
1.2. Pemerintahan Kolonial Perancis
Penjelajah Perancis, Pierre Savorgnan de Brazza, mengetuai misi pertamanya ke kawasan Gabon-Congo pada tahun 1875. Beliau mengasaskan bandar Franceville dan kemudiannya menjadi gabenor kolonial. Beberapa kumpulan Bantu mendiami kawasan itu apabila Perancis secara rasmi mendudukinya pada tahun 1885. Pada tahun 1910, Gabon menjadi salah satu daripada empat wilayah dalam Afrika Khatulistiwa Perancis, sebuah persekutuan yang bertahan sehingga tahun 1958. Semasa Perang Dunia Kedua, pihak Berikat menyerang Gabon untuk menggulingkan pentadbiran kolonial pro-Perancis Vichy. Pada 28 November 1958, Gabon menjadi sebuah republik autonomi dalam Komuniti Perancis. Pemerintahan kolonial Perancis membawa perubahan sosioekonomi yang besar, termasuk eksploitasi sumber asli dan pengenalan sistem pentadbiran baharu. Gerakan kemerdekaan mula berkembang, didorong oleh kesedaran politik dan keinginan untuk menentukan nasib sendiri, yang akhirnya membawa kepada kemerdekaan.
1.3. Era Selepas Kemerdekaan
Gabon mencapai kemerdekaan penuh daripada Perancis pada 17 Ogos 1960. Sejak itu, negara ini telah melalui pelbagai fasa perubahan politik, pembangunan ekonomi yang banyak bergantung kepada minyak, dan cabaran sosial yang berterusan.
1.3.1. Pentadbiran Léon M'ba (1960-1967)
Presiden pertama Gabon, yang dipilih pada tahun 1961, ialah Léon M'ba, dengan Omar Bongo Ondimba sebagai naib presidennya. Selepas M'ba mengambil alih kuasa, akhbar ditindas, demonstrasi politik diharamkan, kebebasan bersuara dihadkan, parti-parti politik lain secara beransur-ansur disingkirkan daripada kuasa, dan Perlembagaan diubah mengikut model Perancis untuk memberikan kuasa kepada Presiden, jawatan yang dipegang oleh M'ba sendiri. Apabila M'ba membubarkan Dewan Undangan Negeri pada Januari 1964 untuk menubuhkan pemerintahan satu parti, satu rampasan kuasa tentera cuba menggulingkannya dan memulihkan demokrasi berparlimen. Askar payung terjun Perancis diterbangkan dalam tempoh 24 jam untuk mengembalikan M'ba ke tampuk kuasa. Selepas beberapa hari pertempuran, rampasan kuasa itu berakhir dan pihak pembangkang dipenjarakan, yang mencetuskan protes dan rusuhan. Pentadbiran M'ba menghadapi cabaran besar dalam pembinaan negara bangsa dan sering dikritik kerana pendekatannya yang autoritarian.
1.3.2. Pentadbiran Omar Bongo (1967-2009)
Apabila M'ba meninggal dunia pada tahun 1967, Omar Bongo menggantikannya sebagai presiden. Pada Mac 1968, Bongo mengisytiharkan Gabon sebagai negara satu parti dengan membubarkan BDG (Blok Demokratik Gabon) dan menubuhkan parti baharu - Parti Demokratik Gabon (PDG). Beliau menjemput semua rakyat Gabon, tanpa mengira fahaman politik sebelumnya, untuk mengambil bahagian. Bongo berusaha untuk membentuk satu gerakan nasional bagi menyokong dasar pembangunan kerajaan, menggunakan PDG sebagai alat untuk meredakan persaingan serantau dan kesukuan yang telah memecahbelahkan politik Gabon pada masa lalu. Bongo dipilih sebagai presiden pada Februari 1975; pada April 1975, jawatan naib presiden dimansuhkan dan digantikan dengan jawatan perdana menteri, yang tidak mempunyai hak penggantian automatik. Bongo dipilih semula sebagai Presiden pada Disember 1979 dan November 1986 untuk penggal tujuh tahun.
Pada tahun 1990, rasa tidak puas hati terhadap ekonomi dan keinginan untuk liberalisasi politik mencetuskan demonstrasi dan mogok oleh pelajar dan pekerja. Sebagai tindak balas kepada rungutan pekerja, Bongo berunding dengan mereka secara sektor demi sektor, membuat konsesi gaji. Beliau berjanji untuk membuka PDG dan menganjurkan persidangan politik kebangsaan pada Mac-April 1990 untuk membincangkan sistem politik masa depan Gabon. PDG dan 74 organisasi politik menghadiri persidangan itu. Peserta pada dasarnya terbahagi kepada dua gabungan "longgar", iaitu PDG yang memerintah dan sekutunya, dan Barisan Bersatu Persatuan dan Parti Pembangkang, yang terdiri daripada puak serpihan Morena Fundamental dan Parti Kemajuan Gabon.
Persidangan April 1990 meluluskan pembaharuan politik, termasuk penubuhan Senat kebangsaan, desentralisasi proses belanjawan, kebebasan berhimpun, dan kebebasan akhbar, serta pembatalan keperluan visa keluar. Dalam usaha untuk membimbing transformasi sistem politik kepada demokrasi berbilang parti, Bongo meletak jawatan sebagai pengerusi PDG dan menubuhkan kerajaan peralihan yang diketuai oleh Perdana Menteri baharu, Casimir Oyé-Mba. Kumpulan Demokrasi Sosial Gabon (RSDG), nama kerajaan yang terhasil, adalah lebih kecil daripada kerajaan sebelumnya dan merangkumi wakil daripada beberapa parti pembangkang dalam kabinetnya. RSDG merangka perlembagaan sementara pada Mei 1990 yang memperuntukkan rang undang-undang hak asasi asas dan badan kehakiman yang bebas serta mengekalkan kuasa eksekutif yang "kuat" untuk presiden. Selepas semakan lanjut oleh jawatankuasa perlembagaan dan Dewan Undangan Negeri, dokumen ini mula berkuat kuasa pada Mac 1991. Penentangan terhadap PDG berterusan selepas persidangan April 1990, dan pada September 1990, dua percubaan rampasan kuasa telah dikesan dan digagalkan. Berikutan demonstrasi selepas kematian seorang pemimpin pembangkang, pilihan raya Dewan Undangan Negeri berbilang parti yang pertama dalam hampir 30 tahun berlangsung pada September-Oktober 1990, dengan PDG memperoleh majoriti.
Berikutan pemilihan semula Presiden Omar Bongo pada Disember 1993 dengan 51% undi, calon pembangkang enggan mengesahkan keputusan pilihan raya. Gangguan awam dan penindasan ganas membawa kepada perjanjian antara kerajaan dan puak pembangkang untuk berusaha ke arah penyelesaian politik. Rundingan ini membawa kepada Perjanjian Paris pada November 1994, di mana beberapa tokoh pembangkang dimasukkan ke dalam kerajaan perpaduan nasional. Pengaturan ini gagal, dan pilihan raya perundangan dan perbandaran pada tahun 1996 dan 1997 menjadi latar belakang kepada politik kepartian yang diperbaharui. PDG menang dalam pilihan raya perundangan, dan beberapa bandar, termasuk Libreville, memilih datuk bandar pembangkang semasa pilihan raya tempatan 1997.
Menghadapi pembangkang yang berpecah-belah, Presiden Omar Bongo mudah memenangi pemilihan semula pada Disember 1998. Walaupun beberapa penentang Bongo menolak keputusan itu sebagai penipuan, beberapa pemerhati antarabangsa menyifatkan keputusan itu sebagai representatif "walaupun terdapat banyak penyelewengan yang dilihat". Pilihan raya perundangan yang diadakan pada 2001-2002 telah diboikot oleh sebilangan parti pembangkang yang lebih kecil dan dikritik kerana kelemahan pentadbirannya, menghasilkan Dewan Undangan Negeri yang dikuasai oleh PDG dan ahli bebas yang bersekutu. Pada November 2005, Presiden Omar Bongo dipilih untuk penggal keenamnya. Beliau memenangi pemilihan semula, dan pihak pembangkang mendakwa bahawa proses pengundian dicemari oleh penyelewengan. Terdapat beberapa insiden keganasan berikutan pengumuman kemenangannya. Pilihan raya Dewan Undangan Negeri diadakan pada Disember 2006. Beberapa kerusi yang dipertandingkan kerana penyelewengan pengundian telah dibatalkan oleh Mahkamah Perlembagaan, dan pilihan raya ulangan berikutnya pada 2007 menghasilkan Dewan Undangan Negeri yang dikawal oleh PDG. Pemerintahan Bongo selama 41 tahun dicirikan oleh kestabilan politik yang dibeli dengan hasil minyak, tetapi juga oleh jaringan patronaj, yang dikenali sebagai FrançafriqueFrans-af-rikBahasa Perancis Françafrique, serta kritikan terhadap tadbir urus, hak asasi manusia, dan pengagihan kekayaan yang tidak saksama.
1.3.3. Pentadbiran Ali Bongo Ondimba (2009-2023)
Berikutan kematian Presiden Omar Bongo pada 8 Jun 2009 akibat serangan jantung di sebuah hospital Sepanyol di Barcelona, Gabon memasuki tempoh peralihan politik. Mengikut perlembagaan yang dipinda, Rose Francine Rogombé, Presiden Senat, mengambil alih peranan sebagai Presiden Sementara pada 10 Jun 2009. Pilihan raya presiden berikutnya, yang diadakan pada 30 Ogos 2009, menandakan detik bersejarah kerana ia merupakan yang pertama dalam sejarah Gabon yang tidak menampilkan Omar Bongo sebagai calon. Dengan medan yang sesak dengan 18 pesaing, termasuk anak lelaki Omar Bongo dan pemimpin parti pemerintah, Ali Bongo, pilihan raya itu dipantau rapi di dalam dan luar negara.
Selepas semakan rapi selama tiga minggu oleh Mahkamah Perlembagaan, Ali Bongo secara rasmi diisytiharkan sebagai pemenang, yang membawa kepada perasmiannya pada 16 Oktober 2009. Walau bagaimanapun, pengumuman kemenangannya disambut dengan keraguan oleh beberapa calon pembangkang, mencetuskan protes sporadis di seluruh negara. Rasa tidak puas hati ini paling ketara di Port-Gentil, di mana tuduhan penipuan pilihan raya mengakibatkan demonstrasi ganas. Rusuhan itu meragut empat nyawa dan menyebabkan kerosakan harta benda yang besar, termasuk serangan ke atas Konsulat Perancis dan sebuah penjara tempatan. Selepas itu, pasukan keselamatan dikerahkan, dan perintah berkurung kekal berkuat kuasa selama lebih tiga bulan.
Pada Jun 2010, pilihan raya kecil perundangan separa telah diadakan, menandakan kemunculan gabungan Union Nationale (UN), yang kebanyakannya terdiri daripada pembelot daripada parti pemerintah PDG berikutan kematian Omar Bongo. Pertandingan untuk lima kerusi yang tersedia menyaksikan kedua-dua PDG dan UN mendakwa kemenangan, menekankan ketegangan politik yang berterusan selepas peralihan presiden.
Dasar utama Ali Bongo termasuk pelan "Gabon Emergent" yang bertujuan untuk mempelbagaikan ekonomi negara daripada kebergantungan kepada petroleum, membasmi rasuah, dan memodenkan tenaga kerja. Di bawah program ini, eksport kayu balak mentah telah diharamkan, bancian seluruh kerajaan telah diadakan, hari bekerja telah diubah untuk menghapuskan rehat tengah hari yang panjang, dan sebuah syarikat minyak nasional telah diwujudkan. Walau bagaimanapun, usaha ini menghadapi cabaran dan kritikan mengenai implikasi sosial dan keberkesanannya.
Landskap politik digegarkan lagi pada Januari 2019 apabila sekumpulan askar cuba melakukan rampasan kuasa terhadap Presiden Ali Bongo. Walaupun terdapat kekacauan awal, rampasan kuasa itu akhirnya gagal, tetapi ia menonjolkan cabaran berterusan yang dihadapi oleh kestabilan politik Gabon.
Pilihan raya presiden 2016 sekali lagi dipertikaikan, dengan keputusan rasmi dilaporkan "sangat rapat". Protes meletus di ibu negara dan disambut dengan penindasan yang memuncak dengan dakwaan pengeboman ibu pejabat parti pembangkang oleh pengawal presiden. Antara 50 dan 100 rakyat terbunuh oleh pasukan keselamatan dan 1,000 orang ditangkap. Pemerhati antarabangsa mengkritik penyelewengan, termasuk peratusan keluar mengundi yang luar biasa tinggi dilaporkan untuk beberapa daerah. Mahkamah tertinggi negara membatalkan beberapa presint yang mencurigakan, dan undi telah dimusnahkan. Pilihan raya diisytiharkan memihak kepada penyandang Ondimba. Parlimen Eropah mengeluarkan dua resolusi yang mengecam keputusan pilihan raya yang tidak jelas dan menyeru siasatan terhadap pelanggaran hak asasi manusia.
Di tengah-tengah ketidaktentuan politik ini, Gabon mencapai kejayaan penting di peringkat antarabangsa. Pada Jun 2021, ia menjadi negara pertama yang menerima bayaran untuk mengurangkan pelepasan akibat penebangan hutan dan degradasi hutan. Selain itu, pada Jun 2022, Gabon, bersama Togo, menyertai Komanwel Bangsa-Bangsa, menandakan komitmennya terhadap penglibatan dan kerjasama pelbagai hala.
1.3.4. Rampasan Kuasa 2023 dan Kerajaan Peralihan
Pada Ogos 2023, berikutan pengumuman bahawa Ali Bongo telah memenangi penggal ketiga dalam pilihan raya umum, pegawai tentera mengumumkan bahawa mereka telah mengambil alih kuasa dalam satu rampasan kuasa dan membatalkan keputusan pilihan raya. Mereka juga membubarkan institusi negara termasuk Badan Kehakiman, Parlimen, dan dewan perlembagaan. Rampasan kuasa ini berlaku beberapa hari selepas pilihan raya presiden yang kontroversi, di tengah-tengah isu tadbir urus yang berlarutan dan kritikan terhadap amalan demokrasi di bawah pentadbiran Ali Bongo.
Pada 31 Ogos 2023, pegawai tentera yang merampas kuasa, menamatkan penguasaan keluarga Bongo selama 55 tahun, menamakan Jeneral Brice Oligui Nguema sebagai pemimpin peralihan negara. Pada 4 September 2023, Jeneral Nguema mengangkat sumpah sebagai presiden sementara Gabon, berjanji untuk mengadakan pilihan raya yang bebas tetapi tidak menetapkan tarikh. Kerajaan peralihan, yang menamakan dirinya Jawatankuasa Peralihan dan Pemulihan Institusi (CTRI), telah memulakan beberapa aktiviti yang bertujuan untuk memulihkan demokrasi, termasuk mengadakan dialog kebangsaan dan merangka perlembagaan baharu. Pada November 2024, sebuah pungutan suara mengenai perlembagaan baharu telah diluluskan, yang bertujuan untuk mereformasi kerajaan negara. Situasi politik semasa masih dalam proses peralihan, dengan tumpuan kepada usaha memulihkan tadbir urus yang baik dan mengadakan pilihan raya yang adil.
2. Politik
Gabon mengamalkan sistem republik berpresiden di mana presiden ialah ketua negara dan perdana menteri ialah ketua kerajaan. Kuasa eksekutif dilaksanakan oleh kerajaan, kuasa perundangan oleh kedua-dua kerajaan dan parlimen dwidewan, manakala badan kehakiman adalah bebas. Perkembangan demokrasi di Gabon telah melalui pelbagai cabaran, termasuk pemerintahan autoritarian dan rampasan kuasa.
2.1. Struktur Kerajaan
Bentuk kerajaan republik berpresiden dinyatakan di bawah perlembagaan 1961 (disemak pada 1975, ditulis semula pada 1991, dan disemak pada 2003, dengan reformasi lanjut selepas rampasan kuasa 2023). Presiden dipilih melalui hak mengundi sejagat untuk tempoh tujuh tahun; pindaan perlembagaan 2003 menghapuskan had penggal, walaupun ini mungkin berubah di bawah perlembagaan baharu pasca-rampasan kuasa. Presiden boleh melantik dan memecat perdana menteri, kabinet, dan hakim-hakim Mahkamah Agung yang bebas. Presiden mempunyai kuasa lain seperti kuasa untuk membubarkan Dewan Undangan Negeri, mengisytiharkan keadaan darurat, menangguhkan perundangan, dan mengadakan referendum. Selepas rampasan kuasa 2023, institusi-institusi ini dibubarkan dan sedang dalam proses pembentukan semula di bawah kerajaan peralihan. Kabinet, yang diketuai oleh Perdana Menteri, bertanggungjawab melaksanakan dasar kerajaan. Kelemahan dalam sistem semak dan imbang sering dikritik semasa era Bongo, dengan kuasa tertumpu di tangan presiden.
2.2. Parlimen
Gabon mempunyai badan perundangan dwidewan, iaitu Parlimen yang terdiri daripada Dewan Undangan Negeri dan Senat. Dewan Undangan Negeri mempunyai 120 timbalan yang dipilih secara popular untuk tempoh lima tahun. Senat terdiri daripada 102 ahli yang dipilih oleh majlis perbandaran dan dewan undangan negeri dan berkhidmat selama enam tahun. Senat diwujudkan dalam semakan perlembagaan 1990-1991, dan tidak ditubuhkan sehingga selepas pilihan raya tempatan 1997. Presiden Senat adalah orang seterusnya dalam barisan penggantian Presiden. Selepas rampasan kuasa 2023, Parlimen telah dibubarkan, dan fungsi perundangannya diambil alih buat sementara waktu oleh organ-organ kerajaan peralihan. Usaha sedang dijalankan untuk menubuhkan semula badan perundangan yang berfungsi sepenuhnya dan mewakili kepentingan rakyat serta mampu mengawasi kerajaan secara berkesan.
2.3. Parti Politik dan Pilihan Raya
Parti Demokratik Gabon (PDG) merupakan parti dominan sejak penubuhannya oleh Omar Bongo pada tahun 1968, dan kekal berkuasa sehingga penyingkirannya semasa rampasan kuasa 2023. Walaupun sistem berbilang parti diperkenalkan pada awal 1990-an, PDG terus memenangi majoriti dalam pilihan raya, yang sering dicemari oleh dakwaan penyelewengan dan kekurangan keadilan. Parti pembangkang utama termasuk Union Nationale (UN) dan lain-lain, tetapi mereka sering berpecah-belah dan menghadapi cabaran besar dalam menyaingi PDG. Pada Januari 2011, pemimpin pembangkang André Mba Obame mendakwa jawatan presiden, mengatakan negara itu harus diperintah oleh seseorang yang benar-benar dikehendaki rakyat. Beliau memilih 19 menteri untuk kerajaannya, dan seluruh kumpulan itu, bersama ratusan yang lain, bermalam di ibu pejabat Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu. Pada 26 Januari, kerajaan membubarkan parti Mba Obame. Pengerusi AU, Jean Ping, berkata tindakan Mba Obame "menjejaskan integriti institusi yang sah dan juga membahayakan keamanan, keselamatan dan kestabilan Gabon." Menteri Dalam Negeri Jean-François Ndongou menuduh Mba Obame dan penyokongnya melakukan penderhakaan. Setiausaha Agung PBB, Ban Ki-moon, berkata beliau mengiktiraf Ondimba sebagai satu-satunya presiden Gabon yang rasmi. Pilihan raya presiden 2016 amat dipertikaikan, dengan protes ganas dan penindasan. Rampasan kuasa 2023 berlaku selepas keputusan pilihan raya umum yang juga dipertikaikan. Kerajaan peralihan telah berjanji untuk mengadakan pilihan raya yang bebas dan adil sebagai sebahagian daripada proses pemulihan demokrasi.
2.4. Pembahagian Pentadbiran
Gabon dibahagikan kepada sembilan wilayah (province), yang seterusnya dibahagikan kepada 50 jabatan (department). Presiden melantik gabenor wilayah, prefek, dan sub-prefek. Setiap wilayah mempunyai ciri-ciri geografi, ekonomi, dan demografi yang tersendiri. Wilayah-wilayah tersebut (ibu kota dalam kurungan) adalah:
# Estuaire (Libreville)
# Haut-Ogooué (Franceville)
# Moyen-Ogooué (Lambaréné)
# Ngounié (Mouila)
# Nyanga (Tchibanga)
# Ogooué-Ivindo (Makokou)
# Ogooué-Lolo (Koulamoutou)
# Ogooué-Maritime (Port-Gentil)
# Woleu-Ntem (Oyem)
2.5. Hak Asasi Manusia dan Pembangunan Demokrasi
Status kebebasan sivil dan kebebasan politik di Gabon telah lama menjadi kebimbangan, terutamanya semasa pemerintahan keluarga Bongo yang panjang. Isu-isu hak asasi manusia yang sering dilaporkan termasuk sekatan terhadap kebebasan bersuara dan kebebasan berhimpun, penahanan sewenang-wenangnya, dan keadaan penjara yang buruk. Pembangunan demokrasi menghadapi cabaran akibat penguasaan satu parti, pilihan raya yang dipertikaikan, dan rasuah. Rampasan kuasa 2023, walaupun merupakan gangguan kepada proses demokrasi, telah membuka ruang untuk potensi reformasi. Kerajaan peralihan telah menyatakan komitmennya terhadap tadbir urus yang baik, ketelusan, dan pemulihan demokrasi, termasuk melalui dialog kebangsaan dan pembaharuan perlembagaan. Walau bagaimanapun, kejayaan usaha ini bergantung kepada pelaksanaan yang tulen dan inklusif. Masyarakat sivil dan komuniti antarabangsa memainkan peranan penting dalam memantau dan menyokong proses ini.
3. Hubungan Luar
Sejak kemerdekaan, Gabon telah mengikuti dasar berkecuali, menyokong dialog dalam hal ehwal antarabangsa dan mengiktiraf setiap pihak dalam negara-negara yang berpecah. Dalam hal ehwal intra-Afrika, ia menyokong pembangunan melalui evolusi bukannya revolusi, dan memihak kepada perusahaan swasta yang terkawal sebagai sistem yang paling mungkin untuk menggalakkan pertumbuhan ekonomi. Gabon telah terlibat dalam usaha pengantaraan di Chad, Republik Afrika Tengah, Angola, Republik Congo, Republik Demokratik Congo (D.R.C.), dan Burundi. Pada Disember 1999, melalui usaha pengantaraan Presiden Bongo, satu perjanjian damai telah ditandatangani di Republik Congo (Brazzaville) antara kerajaan dan kebanyakan pemimpin pemberontakan bersenjata. Presiden Bongo terlibat dalam proses damai D.R.C. yang berterusan, dan memainkan peranan dalam memediasi krisis di Ivory Coast.
3.1. Hubungan dengan Negara-Negara Utama
Gabon mengekalkan hubungan rapat dengan bekas kuasa penjajahnya, Perancis, yang merupakan rakan kongsi ekonomi, politik, dan ketenteraan yang penting. Hubungan ini, bagaimanapun, sering digambarkan sebagai bersifat neo-kolonial, dengan Perancis mempunyai pengaruh yang besar dalam hal ehwal Gabon. Amerika Syarikat juga mempunyai kepentingan di Gabon, terutamanya dalam sektor minyak dan pemuliharaan alam sekitar. Hubungan dengan China telah berkembang pesat dalam beberapa dekad kebelakangan ini, dengan China menjadi rakan dagang utama dan pelabur penting dalam infrastruktur dan sumber semula jadi. Perkembangan hubungan ini membawa peluang ekonomi tetapi juga menimbulkan kebimbangan mengenai hutang, kedaulatan, dan impak alam sekitar. Selepas rampasan kuasa 2023, pemimpin junta pemerintah, Brice Oligui Nguema, memberi jaminan kepada pemimpin Amerika dan Perancis bahawa Gabon akan menjadi sekutu Barat pada masa hadapan, sebagai sebahagian daripada rancangan lebih luasnya untuk menyelesaikan krisis hutang yang sedang berlaku pada tahun 2024.
3.2. Penyertaan dalam Pertubuhan Antarabangsa
Gabon adalah ahli Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) dan beberapa agensi khusus serta agensi berkaitan, dan Bank Dunia; IMF; Kesatuan Afrika (AU); Kesatuan Kastam Afrika Tengah/Komuniti Ekonomi dan Monetari Afrika Tengah (UDEAC/CEMAC); persatuan EU/ACP di bawah Konvensyen Lomé; Communauté Financière Africaine (CFA); Pertubuhan Kerjasama Islam (OIC); Pergerakan Negara-Negara Berkecuali; dan Komuniti Ekonomi Negara-Negara Afrika Tengah (ECCAS/CEEAC). Pada tahun 1995, Gabon menarik diri daripada Pertubuhan Negara-negara Pengeksport Petroleum (OPEC), dan menyertai semula pada tahun 2016. Gabon telah dipilih untuk kerusi tidak tetap di Majlis Keselamatan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu untuk Januari 2010 hingga Disember 2011 dan memegang jawatan presiden bergilir pada Mac 2010. Pada tahun 2022, Gabon menyertai Komanwel Bangsa-Bangsa. Selepas rampasan kuasa 2023, keahlian Gabon dalam AU dan Komanwel telah digantung atau dihadkan. Gabon secara amnya berusaha untuk memainkan peranan konstruktif dalam isu-isu global dan serantau, terutamanya dalam bidang pemuliharaan alam sekitar dan pengantaraan konflik.
4. Ketenteraan
Angkatan Bersenjata Republik Gabon (Forces armées gabonaises) terdiri daripada Tentera Darat, Tentera Laut, Tentera Udara, Gendarmerie, dan pasukan polis. Ia merupakan sebuah angkatan tentera profesional dengan kira-kira 5,000 anggota. Sebuah pasukan pengawal seramai 1,800 anggota menyediakan keselamatan untuk presiden. Misi utama angkatan tentera termasuk mempertahankan kedaulatan negara, melindungi integriti wilayah, dan mengambil bahagian dalam misi pengaman antarabangsa. Belanjawan pertahanan Gabon secara relatifnya sederhana. Negara ini juga terlibat dalam kerjasama ketenteraan dengan beberapa negara luar, terutamanya Perancis, yang telah lama mempunyai kehadiran tentera dan memberikan latihan serta bantuan peralatan. Amerika Syarikat juga mengadakan latihan ketenteraan bersama dengan Gabon.
5. Geografi
Gabon terletak di pantai Lautan Atlantik di tengah Afrika, di khatulistiwa, antara latitud 3°U dan 4°S, dan longitud 8° dan 15°T. Gabon mempunyai iklim khatulistiwa dengan sistem hutan hujan, dengan 89.3% daripada keluasan tanahnya berhutan.
5.1. Topografi dan Geologi
Gabon mempunyai tiga kawasan topografi utama: dataran pantai yang sempit (berkisar antara 20 km hingga 300 km dari pantai lautan), kawasan pergunungan pedalaman (Banjaran Cristal di timur laut Libreville, Masif Chaillu di tengah, yang mempunyai puncak tertinggi Gabon, Mont Iboundji pada ketinggian 1.57 K m), dan savana di timur. Dataran pantai membentuk sebahagian daripada ekoregion hutan pantai Khatulistiwa Atlantik WWF dan mengandungi tompok-tompok bakau Afrika Tengah termasuk di muara Sungai Muni di sempadan dengan Guinea Khatulistiwa.
Secara geologi, Gabon kebanyakannya terdiri daripada batuan dasar igneus dan metamorf Arkean dan Paleoproterozoik, yang tergolong dalam kerak benua stabil Kraton Congo. Sesetengah formasi berusia lebih daripada 2 bilion tahun. Beberapa unit batuan dilapisi oleh batuan karbonat marin, enapan lakustrin dan benua, serta sedimen tidak terkonsolidasi dan tanih yang terbentuk dalam 2.5 juta tahun terakhir Kuarterner. Peretakan superbenua Pangaea mewujudkan lembangan retakan yang terisi dengan sedimen dan membentuk hidrokarbon. Terdapat zon reaktor Oklo, sebuah reaktor pembelahan nuklear semula jadi di Bumi yang aktif 2 bilion tahun lalu. Tapak ini ditemui semasa perlombongan uranium pada tahun 1970-an untuk membekalkan industri tenaga nuklear Perancis.
5.2. Iklim
Gabon mempunyai iklim khatulistiwa yang tipikal, dicirikan oleh suhu tinggi dan kelembapan sepanjang tahun. Negara ini terletak berhampiran khatulistiwa, jadi ia mengalami sedikit variasi suhu. Purata suhu tahunan adalah sekitar 26 °C. Terdapat dua musim utama: musim hujan yang panjang dari Oktober hingga pertengahan Disember dan dari pertengahan Februari hingga Mei, dan musim kering yang lebih pendek dari pertengahan Disember hingga pertengahan Februari dan dari Jun hingga September. Taburan kerpasan tahunan adalah tinggi, secara amnya melebihi 2.50 K mm di kebanyakan kawasan, dan boleh mencapai lebih 3.00 K mm di kawasan pantai. Kelembapan relatif biasanya tinggi, selalunya melebihi 80%.
5.3. Sistem Hidrologi
Sungai terbesar di Gabon ialah Sungai Ogooué, yang panjangnya 1.20 K km. Ia mengalir dari tenggara ke barat laut, merentasi sebahagian besar negara sebelum mengalir ke Lautan Atlantik. Lembangan Ogooué meliputi hampir keseluruhan Gabon dan merupakan sistem saliran utama. Sungai-sungai penting lain termasuk Sungai Ivindo dan Sungai Ngounié, kedua-duanya merupakan anak sungai. Terdapat juga beberapa tasik, walaupun kebanyakannya bersaiz kecil. Gabon mempunyai tiga kawasan topografi karst di mana terdapat beratus-ratus gua yang terletak di batuan dolomit dan batu kapur. Beberapa gua termasuk Grotte du Lastoursville, Grotte du Lebamba, Grotte du Bongolo, dan Grotte du Kessipougou. Sumber air ini penting untuk ekosistem, pengangkutan (terutamanya secara tradisional), dan aktiviti manusia seperti perikanan dan pertanian skala kecil, walaupun potensi hidroelektrik masih belum dimanfaatkan sepenuhnya.
5.4. Taman Negara dan Pemuliharaan Alam Semula Jadi
Gabon terkenal dengan komitmennya terhadap pemuliharaan alam semula jadi. Pada tahun 2002, Presiden Omar Bongo Ondimba menetapkan kira-kira 10-11% daripada wilayah negara untuk menjadi sebahagian daripada sistem taman negaranya, yang terdiri daripada 13 taman negara. Taman-taman ini termasuk Taman Negara Lopé (sebahagian daripada Tapak Warisan Dunia UNESCO Ekosistem dan Landskap Budaya Relik Lopé-Okanda), Taman Negara Loango, Taman Negara Ivindo, dan Taman Negara Moukalaba-Doudou. Agensi Taman Negara (ANPN) menguruskan sistem taman negara Gabon. Usaha pemuliharaan tertumpu kepada melindungi biodiversiti yang kaya, termasuk hutan hujan yang luas, savana, tanah lembap, dan ekosistem marin. Walaupun usaha ini mendapat pujian antarabangsa, Gabon menghadapi cabaran dalam mengimbangi pemuliharaan dengan keperluan pembangunan ekonomi, seperti pembalakan, perlombongan, dan pertanian. Penebangan hutan secara haram dan pemburuan haram juga menjadi ancaman. Gabon mempunyai skor min Indeks Integriti Landskap Hutan 2018 sebanyak 9.07/10, menduduki tempat ke-9 di seluruh dunia daripada 172 negara.
5.5. Flora dan Fauna
Gabon adalah rumah kepada biodiversiti yang sangat kaya, dengan lebih daripada 80% kawasannya diliputi oleh hutan hujan tropika. Hutan-hutan ini menyokong kepelbagaian hidupan liar yang mengagumkan. Antara mamalia yang paling ikonik ialah gajah hutan Afrika (Gabon menjadi salah satu benteng terakhir spesies ini, dengan populasi besar di Taman Negara Minkébé), gorila dataran rendah barat, dan cimpanzi. Haiwan lain termasuk pelbagai spesies monyet (seperti mandrill dan monyet Guenon Gabon), harimau bintang Afrika, kerbau hutan Afrika, babi hutan merah, dan okapi (walaupun jarang ditemui). Simbol kebangsaan Gabon ialah harimau kumbang hitam. Negara ini juga merupakan habitat penting bagi tenggiling dan burung botak leher kelabu.
Gabon mempunyai lebih 604 spesies burung, 98 spesies amfibia, antara 95 hingga 160 spesies reptilia, dan 198 spesies mamalia yang berbeza. "Stesen Kajian Gorila dan Cimpanzi" di dalam Taman Negara Lopé didedikasikan untuk kajian mereka.
Dari segi flora, Gabon mempunyai lebih daripada 10,000 spesies tumbuhan, termasuk 400 spesies pokok. Hutan hujannya dianggap sebagai yang paling padat dan paling dara di Afrika. Okoumé adalah spesies pokok yang penting secara komersial. Bunga kebangsaan Gabon ialah Delonix regia. Walaupun kaya dengan biodiversiti, ekosistem Gabon menghadapi ancaman daripada penebangan hutan, pemburuan haram, dan pembangunan.
6. Ekonomi
Ekonomi Gabon banyak bergantung kepada sumber semula jadi, terutamanya petroleum, yang menyumbang sebahagian besar hasil kerajaan, KDNK, dan eksport. Walaupun mempunyai KDNK per kapita yang tinggi untuk rantau ini, ketidaksamaan pendapatan dan kemiskinan masih menjadi cabaran utama.
6.1. Gambaran Keseluruhan Ekonomi dan Cabaran Sosial
Hasil minyak menyumbang kira-kira 46% daripada bajet kerajaan, 43% daripada keluaran dalam negara kasar (KDNK), dan 81% daripada eksport. Pengeluaran minyak telah merosot daripada paras tertingginya sebanyak 370,000 tong sehari pada tahun 1997. Beberapa anggaran mencadangkan bahawa minyak Gabon akan habis menjelang 2025. Perancangan sedang dimulakan untuk senario pasca-minyak. Medan Minyak Grondin yang kaya ditemui pada tahun 1971 di kedalaman air 50 m 40 km di luar pesisir dalam perangkap struktur garam antiklin dalam batu pasir Batanga zaman Maastrichtian, tetapi kira-kira 60% daripada rizab anggarannya telah diekstrak menjelang 1978. Sehingga 2023, Gabon menghasilkan kira-kira 200,000 tong minyak mentah sehari (bpd).
"Perbelanjaan berlebihan" untuk Kereta Api Trans-Gabon, penurunan nilai franc CFA pada tahun 1994, dan tempoh harga minyak yang lebih rendah menyebabkan masalah hutang. Misi Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF) berturut-turut telah mengkritik kerajaan Gabon kerana perbelanjaan berlebihan untuk item luar bajet (dalam tahun baik dan buruk), peminjaman berlebihan daripada bank pusat, dan tergelincir daripada jadual untuk penswastaan dan pembaharuan pentadbiran. Pada September 2005 Gabon berjaya menyelesaikan Perjanjian Sedia Ada selama 15 bulan dengan IMF. Perjanjian Sedia Ada selama tiga tahun dengan IMF telah diluluskan pada Mei 2007. Disebabkan oleh krisis kewangan dan perkembangan sosial sekitar kematian Presiden Omar Bongo dan pilihan raya, Gabon tidak dapat memenuhi matlamat ekonominya di bawah Perjanjian Sedia Ada pada tahun 2009.
Hasil minyak Gabon telah memberikannya KDNK per kapita sebanyak 8.60 K USD. Namun, "agihan pendapatan yang tidak seimbang" dan "penunjuk sosial yang lemah" adalah "jelas". 20% penduduk terkaya memperoleh lebih 90% pendapatan manakala kira-kira satu pertiga penduduk Gabon hidup dalam kemiskinan. Ekonomi sangat bergantung kepada pengekstrakan. Sebelum penemuan minyak, pembalakan adalah "tunjang" ekonomi Gabon. Kemudian, pembalakan dan perlombongan mangan adalah penjana pendapatan "kedua terpenting". Beberapa penerokaan mencadangkan kehadiran deposit bijih besi yang belum dieksploitasi terbesar di dunia. Bagi sesetengah penduduk yang tinggal di kawasan luar bandar tanpa akses kepada peluang pekerjaan dalam industri ekstraktif, kiriman wang daripada ahli keluarga di kawasan bandar atau aktiviti sara diri menyediakan pendapatan.
Pemerhati asing dan tempatan telah meratapi kekurangan kepelbagaian dalam ekonomi Gabon. Faktor-faktor yang telah "menghadkan pembangunan industri baharu" disenaraikan seperti berikut: pasaran "kecil", kira-kira sejuta orang; bergantung kepada import dari Perancis; tidak dapat memanfaatkan pasaran serantau; semangat keusahawanan tidak selalu ada di kalangan rakyat Gabon; aliran "sewa" minyak yang "agak tetap", walaupun semakin berkurangan. Pelaburan lanjut dalam sektor pertanian atau pelancongan adalah "rumit oleh infrastruktur yang lemah". Sesetengah sektor pemprosesan dan perkhidmatan "sebahagian besarnya dikuasai oleh beberapa pelabur tempatan yang terkemuka". Atas desakan Bank Dunia dan IMF, kerajaan memulakan program penswastaan syarikat milik negara dan pembaharuan pentadbiran pada tahun 1990-an, termasuk mengurangkan pekerjaan sektor awam dan pertumbuhan gaji. Kerajaan telah menyuarakan komitmen untuk berusaha ke arah transformasi ekonomi negara.
6.2. Sektor Utama
Ekonomi Gabon didominasi oleh beberapa sektor utama yang berasaskan sumber asli. Sektor-sektor ini termasuk petroleum dan perlombongan, perhutanan, dan pertanian, masing-masing dengan sumbangan dan cabaran tersendiri.
6.2.1. Petroleum dan Perlombongan
Sektor petroleum adalah nadi ekonomi Gabon, menyumbang sebahagian besar KDNK dan hasil eksport. Rizab minyak ditemui terutamanya di luar pesisir. Pengeluaran memuncak pada akhir 1990-an dan kini semakin berkurangan, mendorong keperluan untuk mempelbagaikan ekonomi. Mangan adalah mineral penting lain, dengan Gabon menjadi salah satu pengeluar utama dunia; lombong utama terletak di Moanda. Uranium juga pernah dilombong di Mounana, tetapi pengeluaran telah dihentikan. Terdapat juga simpanan bijih besi yang besar di Bélinga, tetapi eksploitasinya masih belum dimulakan sepenuhnya disebabkan oleh cabaran logistik dan pelaburan. Aktiviti perlombongan dan petroleum telah membawa manfaat ekonomi tetapi juga menimbulkan kebimbangan mengenai kesan alam sekitar dan sosial, serta isu ketelusan dan pengagihan kekayaan.
6.2.2. Perhutanan
Dengan lebih 80% tanahnya diliputi hutan, perhutanan merupakan sektor penting dalam ekonomi Gabon. Negara ini kaya dengan kayu keras berharga, terutamanya Okoumé, yang banyak digunakan untuk membuat papan lapis. Sejarahnya, pembalakan telah menjadi aktiviti ekonomi utama. Kerajaan telah berusaha untuk mempromosikan pengurusan hutan yang mampan dan meningkatkan nilai tambah dalam sektor ini, termasuk larangan eksport kayu balak mentah yang diperkenalkan untuk menggalakkan pemprosesan tempatan. Walau bagaimanapun, cabaran seperti pembalakan haram dan memastikan manfaat sampai kepada komuniti tempatan dan biodiversiti terpelihara masih wujud.
6.2.3. Pertanian
Walaupun mempunyai tanah yang subur dan iklim yang sesuai, sektor pertanian di Gabon kurang membangun dan menyumbang sebahagian kecil sahaja kepada KDNK. Kebanyakan aktiviti pertanian adalah pertanian sara diri, dengan tanaman utama termasuk ubi kayu, pisang tanduk, keladi, jagung, dan sayur-sayuran. Tanaman kontan seperti koko dan kopi juga ditanam tetapi pada skala kecil. Negara ini sangat bergantung pada import makanan. Peranan petani kecil adalah penting untuk keselamatan makanan tempatan, tetapi mereka menghadapi cabaran seperti kekurangan infrastruktur, akses terhad kepada kredit dan pasaran, serta teknik pertanian yang lapuk. Pembangunan pertanian adalah penting untuk mempelbagaikan ekonomi dan meningkatkan sara diri makanan.
6.3. Perdagangan Antarabangsa
Produk eksport utama Gabon ialah minyak mentah, kayu balak dan produk kayu, serta mangan. Produk import utama termasuk jentera dan peralatan, bahan makanan, produk kimia, dan bahan binaan. Rakan dagang utama Gabon termasuk China, Perancis, Amerika Syarikat, dan negara-negara Eropah serta Asia yang lain. Dasar perdagangan Gabon secara amnya terbuka, dan negara ini adalah ahli beberapa organisasi perdagangan serantau dan antarabangsa. Kerajaan berusaha untuk menarik pelaburan asing dan mempromosikan eksport produk bukan minyak untuk mengurangkan kebergantungan kepada petroleum.
6.4. Dasar Ekonomi dan Pembangunan Mampan
Kerajaan Gabon telah melaksanakan pelbagai dasar ekonomi yang bertujuan untuk mempelbagaikan ekonomi, menarik pelaburan asing, dan membangunkan infrastruktur. Pelan "Gabon Emergent", yang dilancarkan oleh pentadbiran Ali Bongo, memberi tumpuan kepada tiga tonggak: Gabon Hijau (pembangunan mampan dan pemuliharaan alam sekitar), Gabon Perkhidmatan (pembangunan sektor perkhidmatan), dan Gabon Perindustrian (pembangunan industri tempatan). Walaupun terdapat usaha-usaha ini, cabaran besar masih wujud, termasuk pengurangan kemiskinan, pembasmian ketidaksamaan pendapatan yang ketara, dan promosi pembangunan mampan yang benar-benar menyelaraskan pertumbuhan ekonomi dengan kesejahteraan sosial dan perlindungan alam sekitar. Tadbir urus yang baik, ketelusan, dan pengukuhan institusi adalah penting untuk mencapai matlamat ini.
7. Pengangkutan
Sistem pengangkutan di Gabon merangkumi jalan raya, landasan kereta api, penerbangan, dan perkapalan. Kereta Api Trans-Gabon adalah laluan kereta api utama, menghubungkan pelabuhan Owendo (berhampiran Libreville) dengan Franceville di pedalaman timur, dan penting untuk pengangkutan mangan dan kayu, serta penumpang. Rangkaian jalan raya masih terhad dan banyak jalan raya, terutamanya di kawasan luar bandar, tidak berturap dan sukar dilalui semasa musim hujan. Lapangan Terbang Antarabangsa Libreville adalah hab penerbangan utama, dengan beberapa lapangan terbang domestik yang lebih kecil. Pelabuhan utama ialah Port-Gentil (penting untuk industri petroleum) dan Owendo (untuk kargo am dan sumber semula jadi). Pengangkutan sungai, terutamanya di Sungai Ogooué, memainkan peranan dalam menghubungkan kawasan pedalaman. Kerajaan telah berusaha untuk membina dan menaik taraf infrastruktur pengangkutan, tetapi cabaran pembiayaan dan penyelenggaraan masih wujud.
8. Masyarakat dan Demografi
Masyarakat Gabon adalah pelbagai dari segi etnik, dengan lebih kurang 40 kumpulan etnik yang berbeza. Negara ini mempunyai kepadatan penduduk yang rendah dan tahap pembandaran yang tinggi.
8.1. Kependudukan
Gabon mempunyai populasi kira-kira 2.3 juta orang (anggaran 2021-2023). Antara tahun 1900 dan 1940, populasi negara ini mengalami penurunan disebabkan oleh faktor sejarah dan persekitaran. Kadar pertumbuhan penduduk adalah sederhana. Gabon mempunyai salah satu kepadatan penduduk terendah di Afrika, dengan majoriti penduduk tinggal di kawasan bandar; kadar pembandaran dianggarkan sekitar 87%. Struktur umur menunjukkan populasi yang muda, dengan sebahagian besar penduduk di bawah umur 30 tahun. Jangka hayat semasa lahir telah meningkat tetapi masih menghadapi cabaran kesihatan awam.
8.2. Kumpulan Etnik dan Minoriti
Gabon mempunyai sekurang-kurangnya 40 kumpulan etnik. Kumpulan etnik terbesar ialah orang Fang, diikuti oleh orang Punu-Échira, orang Nzebi-Adouma, orang Myènè, orang Teke-Mbete, Mèmbè, dan Kota, serta Akéle. Terdapat juga orang asli Pigmi, iaitu Bongo dan Baka. Orang Baka menuturkan satu-satunya bahasa bukan Bantu di Gabon. Terdapat lebih 10,000 orang Perancis asli tinggal di Gabon, termasuk kira-kira 2,000 warganegara dua kerakyatan. Sesetengah etnik tersebar di seluruh Gabon, membawa kepada hubungan, interaksi antara kumpulan, dan perkahwinan campur. Perhatian khusus diberikan kepada status dan hak kumpulan minoriti seperti orang Pigmi, yang secara tradisinya hidup sebagai pemburu-pengumpul dan sering menghadapi peminggiran sosial dan ekonomi.
8.3. Bahasa
Bahasa rasmi Gabon ialah bahasa Perancis. Dianggarkan 80% penduduk boleh bertutur dalam bahasa Perancis, dan 30% penduduk Libreville adalah penutur asli bahasa tersebut. Di peringkat kebangsaan, majoriti rakyat Gabon bertutur dalam bahasa peribumi mengikut kumpulan etnik mereka; perkadaran ini lebih rendah berbanding kebanyakan negara Afrika Sub-Sahara lain. Banci 2013 mendapati bahawa 63.7% penduduk Gabon boleh bertutur dalam bahasa Gabon, dengan pecahan 86.3% di kawasan luar bandar dan 60.5% di kawasan bandar bertutur sekurang-kurangnya satu bahasa kebangsaan. Bahasa-bahasa etnik peribumi yang pelbagai ini termasuk bahasa Fang, bahasa Punu, bahasa Nzebi, bahasa Myènè, dan bahasa Kota. Bahasa Baka, yang dituturkan oleh orang Baka, tergolong dalam kumpulan bahasa yang berbeza.
8.4. Agama dan Kepercayaan
Agama utama yang dianuti di Gabon ialah Kristian (Katolik Rom dan Protestan), Islam, dan kepercayaan tradisional peribumi. Sesetengah orang mengamalkan unsur-unsur kedua-dua Kristian dan kepercayaan agama peribumi. Kira-kira 79% penduduk (53% Katolik) mengamalkan salah satu denominasi Kristian; 10% mengamalkan Islam (terutamanya Sunni); selebihnya mengamalkan agama lain. Data dari Persatuan Arkib Data Agama (2015) menunjukkan: Katolik Rom (53.4%), Kristian lain (25.7%), Muslim (10.4%), Animisme (3.2%), Lain-lain (6.0%), Tiada/Tiada Jawapan (1.4%). Kebebasan beragama secara amnya dihormati, walaupun terdapat laporan mengenai diskriminasi terhadap kumpulan agama tertentu. Kepercayaan tradisional, seperti Bwiti, masih diamalkan secara meluas, sering kali bersama dengan Kristian atau Islam.
8.5. Pendidikan
Sistem pendidikan Gabon dikawal selia oleh dua kementerian: Kementerian Pendidikan , yang bertanggungjawab untuk pra-tadika hingga gred terakhir sekolah menengah, dan Kementerian Pengajian Tinggi dan Teknologi Inovatif, yang bertanggungjawab untuk universiti, pendidikan tinggi, dan sekolah profesional. Pendidikan adalah wajib untuk kanak-kanak berumur 6 hingga 16 tahun di bawah Akta Pendidikan. Sesetengah kanak-kanak di Gabon memulakan alam persekolahan mereka dengan menghadiri taska atau "Crèche", kemudian tadika yang dikenali sebagai "Jardins d'Enfants". Pada usia 6 tahun, mereka mendaftar di sekolah rendah, "École Primaire" yang terdiri daripada 6 gred. Peringkat seterusnya ialah "École Secondaire", yang terdiri daripada 7 gred. Umur tamat pengajian yang dirancang ialah 19 tahun. Mereka yang tamat pengajian boleh memohon kemasukan ke institusi pengajian tinggi, termasuk sekolah kejuruteraan atau sekolah perniagaan. Universiti utama termasuk Universiti Omar Bongo di Libreville. Sehingga 2012, kadar celik huruf penduduk berumur 15 tahun ke atas ialah 82%.
Kerajaan telah menggunakan hasil minyak untuk pembinaan sekolah, membayar gaji guru, dan mempromosikan pendidikan, termasuk di kawasan luar bandar. Walau bagaimanapun, penyelenggaraan struktur sekolah, dan gaji guru, telah merosot. Pada tahun 2002 kadar enrolmen kasar sekolah rendah ialah 132%, dan pada tahun 2000 kadar enrolmen bersih sekolah rendah ialah 78%. Nisbah enrolmen kasar dan bersih adalah berdasarkan bilangan pelajar yang didaftarkan secara rasmi di sekolah rendah. Sehingga 2001, 69% kanak-kanak yang memulakan sekolah rendah "berkemungkinan" mencapai gred 5. Masalah dalam sistem pendidikan termasuk "pengurusan dan perancangan yang lemah, kekurangan pengawasan, guru yang kurang berkelayakan", dan "bilik darjah yang sesak".
8.6. Kesihatan Awam
Sebuah hospital swasta telah ditubuhkan pada tahun 1913 di Lambaréné oleh Albert Schweitzer. Menjelang 1985 terdapat 28 hospital, 87 pusat perubatan, dan 312 rumah sakit dan dispensari. Sehingga 2004, terdapat kira-kira 29 doktor bagi setiap 100,000 orang, dan "kira-kira 90% penduduk mempunyai akses kepada perkhidmatan penjagaan kesihatan".
Pada tahun 2000, 70% penduduk mempunyai akses kepada "air minuman selamat" dan 21% mempunyai "sanitasi yang mencukupi". Program kesihatan kerajaan merawat penyakit seperti kusta, penyakit tidur, malaria, filariasis, cacing usus, dan tuberkulosis. Kadar imunisasi kanak-kanak di bawah umur satu tahun ialah 97% untuk tuberkulosis dan 65% untuk polio. Kadar imunisasi untuk DPT dan campak masing-masing ialah 37% dan 56%. Gabon mempunyai bekalan farmaseutikal domestik dari sebuah kilang di Libreville.
Kadar kesuburan keseluruhan telah menurun daripada 5.8 pada tahun 1960 kepada 4.2 anak bagi setiap ibu semasa usia mengandung pada tahun 2000. 10% daripada semua kelahiran adalah "berat lahir rendah". Kadar kematian ibu ialah 520 bagi setiap 100,000 kelahiran hidup pada tahun 1998. Pada tahun 2005, kadar kematian bayi ialah 55.35 bagi setiap 1,000 kelahiran hidup dan jangka hayat ialah 55.02 tahun. Sehingga 2002, kadar kematian keseluruhan dianggarkan pada 17.6 bagi setiap 1,000 penduduk.
Prevalens HIV/AIDS dianggarkan 5.2% daripada populasi dewasa (umur 15-49 tahun). Sehingga 2009, kira-kira 46,000 orang hidup dengan HIV/AIDS. Terdapat kira-kira 2,400 kematian akibat AIDS pada tahun 2009 - turun daripada 3,000 kematian pada tahun 2003.
Dalam Indeks Kelaparan Global (GHI) 2024, Gabon menduduki tempat ke-78 daripada 127 negara dengan data yang mencukupi. Skor GHI Gabon ialah 17.4, yang menunjukkan tahap kelaparan yang sederhana.
9. Budaya
Budaya Gabon kaya dengan tradisi lisan, seni, muzik, dan amalan sosial yang mencerminkan kepelbagaian etniknya. Pengaruh Perancis juga ketara, terutamanya dalam bahasa dan beberapa aspek kehidupan moden.
9.1. Tradisi Lisan dan Kesenian
Warisan budaya Gabon, yang berakar umbi dalam tradisi lisan sepanjang sejarahnya, mula berkembang dengan penyebaran celik huruf pada abad ke-21. Kaya dengan cerita rakyat dan mitologi, negara ini adalah rumah kepada pelbagai tradisi yang telah dipelihara dan diwariskan dari generasi ke generasi. Penjaga tradisi ini, yang dikenali sebagai "raconteurs," bekerja keras untuk memastikan kesinambungannya, memupuk amalan seperti mvett di kalangan orang Fang dan Ingwala di kalangan orang Nzebi.
Pusat kepada budaya Gabon ialah topeng ikoniknya, masing-masing mempunyai kepentingan dan hasil kerja tangan yang unik. Antaranya ialah topeng n'goltang yang terkenal dari orang Fang dan figura relikuari yang rumit dari orang Kota. Topeng-topeng ini memainkan peranan penting dalam pelbagai upacara, termasuk yang menandakan peristiwa penting dalam kehidupan seperti perkahwinan, kelahiran, dan pengebumian. Dihasilkan oleh pengamal tradisional menggunakan kayu tempatan yang jarang ditemui dan bahan berharga lain, topeng-topeng ini berfungsi sebagai ekspresi artistik dan wadah warisan budaya. Ukiran kayu dan kraftangan lain juga merupakan bentuk seni yang penting.
9.2. Muzik
Muzik Gabon mempunyai pelbagai gaya tradisional. Rock dan hip hop yang diimport dari AS dan UK terdapat di Gabon, begitu juga rumba, makossa, dan soukous. Beberapa alat muzik tradisional termasuk obala, ngombi, balafon, dan dram. Muzik rakyat sering mengiringi tarian dan upacara. Muzik popular moden menggabungkan irama tempatan dengan pengaruh antarabangsa. Antara pemuzik terkenal Gabon termasuk Patience Dabany, Annie Flore Batchiellilys, Georges Oyendze, La Rose Mbadou, Sylvain Avara, dan Oliver N'Goma. Pierre Akendengué juga merupakan seorang pemuzik dan komposer yang dihormati.
9.3. Sastera
Sebagai sebuah negara yang tradisi utama adalah lisan sehingga peningkatan kadar celik huruf pada abad ke-21, Gabon kaya dengan cerita rakyat dan mitologi. "Raconteurs" sedang berusaha untuk mengekalkan tradisi seperti mvett di kalangan suku Fang dan ingwala di kalangan suku Nzebi. Sastera moden Gabon, yang kebanyakannya ditulis dalam bahasa Perancis, telah berkembang sejak kemerdekaan. Penulis wanita seperti Angèle Rawiri (anak perempuan ahli politik Gabon Georges Rawiri), Chantal Magalie Mbazoo-Kassa, dan Edna Merey-Apinda telah memberikan sumbangan penting. Angèle Rawiri dikenali kerana tiga novelnya yang telah menjadi klasik dalam sastera Gabon. Janis Otsiemi terkenal sebagai penulis novel jenayah.
9.4. Media Massa dan Kebebasan Bersuara
Radio Télévision Gabonaise (RTG) yang dimiliki dan dikendalikan oleh kerajaan, bersiaran dalam bahasa Perancis dan bahasa-bahasa peribumi. Siaran televisyen berwarna telah diperkenalkan di beberapa bandar. Pada tahun 1981, sebuah stesen radio komersial, Africa No. 1, mula beroperasi. Ia mendapat penyertaan daripada kerajaan Perancis dan Gabon serta media swasta Eropah.
Pada tahun 2004, kerajaan mengendalikan 2 stesen radio dan 7 lagi dimiliki secara persendirian. Terdapat 2 stesen televisyen kerajaan dan 4 dimiliki secara persendirian. Pada tahun 2003, dianggarkan terdapat 488 radio dan 308 televisyen bagi setiap 1,000 orang. Kira-kira 11.5 daripada setiap 1,000 orang adalah pelanggan kabel. Pada tahun 2003, terdapat 22.4 komputer peribadi bagi setiap 1,000 orang dan 26 daripada setiap 1,000 orang mempunyai akses kepada Internet. Perkhidmatan akhbar kebangsaan ialah Agensi Akhbar Gabon yang menerbitkan akhbar harian, Gabon-Matin (peredaran 18,000 pada tahun 2002).
L'Union di Libreville, akhbar harian yang dikawal oleh kerajaan, mempunyai purata peredaran harian sebanyak 40,000 pada tahun 2002. Mingguan Gabon d'Aujourdhui diterbitkan oleh Kementerian Komunikasi. Terdapat kira-kira 9 terbitan berkala milik persendirian yang sama ada bebas atau bersekutu dengan parti politik. Ini diterbitkan dalam jumlah tertentu yang telah ditangguhkan oleh kekangan kewangan. Perlembagaan Gabon memperuntukkan kebebasan bersuara dan akhbar bebas, dan kerajaan menyokong hak-hak ini. Sesetengah terbitan berkala secara aktif mengkritik kerajaan dan penerbitan asing boleh didapati. Walaupun terdapat peruntukan perlembagaan untuk kebebasan bersuara, media sering menghadapi sekatan, dan kritikan terhadap kerajaan boleh membawa kepada tindakan undang-undang.
9.5. Masakan
Masakan Gabon dipengaruhi oleh masakan Perancis, dan makanan ruji tempatan tersedia. Tanaman tropika seperti ubi kayu, pisang tanduk, nasi, dan keledek merupakan makanan ruji. Ayam Muamba (ayam dengan pes kacang sawit), poulet nyembwe (ayam dengan sos kacang sawit, hidangan kebangsaan), dan koupékoupé (daging salai) adalah antara hidangan popular. Ikan dan makanan laut banyak digunakan di kawasan pantai. Bushmeat (daging haiwan liar seperti monyet, tenggiling, landak) juga dimakan, walaupun terdapat kebimbangan mengenai kemampanan dan kesihatan. Sos sering dibuat daripada sayur-sayuran tempatan dan rempah. Buah-buahan tropika seperti mangga, betik, dan nanas juga banyak terdapat.
9.6. Sukan
Pasukan bola sepak kebangsaan Gabon telah mewakili negara sejak 1962. Pasukan bola sepak bawah-23 kebangsaan Gabon memenangi Kejohanan B-23 CAF 2011 dan layak ke Olimpik London 2012. Gabon menjadi tuan rumah bersama, dengan Guinea Khatulistiwa, Piala Negara-Negara Afrika 2012, dan menjadi tuan rumah tunggal pertandingan 2017. Liga bola sepak domestik ialah Gabon Championnat National D1, ditubuhkan pada tahun 1968. Pierre-Emerick Aubameyang adalah pemain bola sepak Gabon yang paling terkenal di peringkat antarabangsa.
Pasukan bola keranjang kebangsaan Gabon, yang digelar Les Panthères, menduduki tempat ke-8 di AfroBasket 2015. Chris Silva ialah pemain bola keranjang Gabon yang bermain dalam Liga Perdana Bola Keranjang Israel.
Gabon telah bertanding di kebanyakan Sukan Olimpik Musim Panas sejak 1972. Anthony Obame memenangi pingat perak dalam taekwondo di Sukan Olimpik Musim Panas 2012 yang diadakan di London.
Gabon mempunyai memancing rekreasi dan dianggap sebagai "tempat terbaik di dunia" untuk menangkap tarpon Atlantik. Sejak 2006, Gabon telah menjadi tuan rumah La Tropicale Amissa Bongo, perlumbaan basikal profesional selama seminggu yang merangkumi pasukan Eropah dan Afrika.
9.7. Perayaan dan Cuti Umum
Cuti umum kebangsaan utama di Gabon termasuk Hari Kemerdekaan pada 17 Ogos, Hari Tahun Baru (1 Januari), Hari Pekerja (1 Mei), dan cuti Kristian utama seperti Paskah, Pentakosta, Kenaikan Maria (15 Ogos), Hari Semua Orang Kudus (1 November), dan Krismas (25 Disember). Cuti Islam seperti Aidilfitri dan Aidiladha juga disambut. Selain itu, terdapat pelbagai perayaan tradisional yang disambut oleh kumpulan etnik yang berbeza, selalunya melibatkan muzik, tarian, dan upacara ritual, yang menandakan peristiwa penting seperti kelahiran, perkahwinan, dan kematian.