1. Gambaran Keseluruhan
Republik Togo ialah sebuah negara yang terletak di Afrika Barat, bersempadan dengan Ghana di barat, Benin di timur, dan Burkina Faso di utara, dengan garis pantai yang pendek di Teluk Guinea di selatan, di mana ibu kotanya, Lomé, terletak. Negara ini merangkumi kira-kira 57.00 K km2 dengan populasi sekitar 8 juta orang. Sejarah Togo ditandai dengan penempatan pelbagai suku kaum antara abad ke-11 dan ke-16, diikuti dengan era perdagangan hamba Eropah yang memberikannya nama "Pantai Hamba". Ia kemudian menjadi protektorat Jerman yang dikenali sebagai Togoland pada tahun 1884, sebelum dibahagikan antara Perancis dan Britain selepas Perang Dunia Pertama. Bahagian Perancis mencapai kemerdekaan pada tahun 1960. Politik pasca kemerdekaan Togo telah melalui tempoh ketidakstabilan, termasuk rampasan kuasa dan pemerintahan autoritarian yang panjang oleh Gnassingbé Eyadéma dan kemudiannya anaknya, Faure Gnassingbé.
2. Sejarah
Sejarah Togo merangkumi pelbagai peringkat, bermula dari penempatan awal suku-suku kaum, melalui zaman penjajahan oleh kuasa Eropah, sehinggalah mencapai kemerdekaan dan mengharungi cabaran politik era moden. Bahagian ini akan mengupas peristiwa-peristiwa penting yang membentuk negara Togo hari ini, termasuk perubahan sosial, politik, dan ekonomi yang berlaku.
2.1. Sebelum Kemerdekaan
Tempoh sebelum kemerdekaan Togo menyaksikan corak penempatan suku kaum awal, kemunculan perdagangan hamba yang memberi kesan mendalam, dan seterusnya penguasaan oleh kuasa kolonial Jerman dan kemudiannya Perancis serta British.
2.1.1. Sejarah Awal dan Pantai Hamba
Penemuan arkeologi menunjukkan bahawa suku-suku kaum di rantau ini mampu menghasilkan tembikar dan memproses besi. Nama Togo berasal daripada bahasa Ewe yang bermaksud "di belakang sungai". Antara abad ke-11 dan ke-16, pelbagai suku kaum memasuki wilayah Togo masa kini. Orang Ewe datang dari barat, manakala orang Mina dan Gun datang dari timur. Kebanyakan mereka menetap di kawasan pantai. Perdagangan hamba Atlantik bermula pada abad ke-16. Selama dua ratus tahun berikutnya, wilayah pantai ini menjadi pusat perdagangan utama bagi orang Eropah yang mencari hamba, menyebabkan Togo dan kawasan sekitarnya digelar "Pantai Hamba". Pelabuhan Aného (dahulunya Petit Popo) merupakan salah satu pusat utama perdagangan ini, pada mulanya dikuasai oleh Portugal, kemudiannya oleh Perancis pada abad ke-17. Tiada kerajaan berskala besar yang menguasai wilayah ini pada ketika itu.
2.1.2. Pemerintahan Kolonial Jerman (Togoland)
Pada tahun 1884, satu perjanjian telah ditandatangani di Togoville dengan Raja Mlapa III, di mana Jerman mengisytiharkan sebuah protektorat ke atas sejalur wilayah di sepanjang pantai dan secara beransur-ansur meluaskan kawalannya ke pedalaman. Sempadan wilayah ini ditentukan selepas tentera Jerman menawan kawasan pedalaman dan menandatangani perjanjian dengan Perancis dan Britain. Pada tahun 1905, wilayah ini secara rasmi menjadi tanah jajahan Jerman yang dikenali sebagai Togoland. Penduduk tempatan dipaksa bekerja, menanam kapas, kopi, dan koko serta membayar cukai. Sebuah landasan kereta api dari Lomé ke Aného dan pelabuhan Lomé dibina untuk tujuan eksport hasil pertanian. Pihak Jerman memperkenalkan teknik penanaman koko, kopi, dan kapas serta membangunkan infrastruktur. Kerana kemajuan ekonomi yang dicapai di bawah pemerintahan Jerman, Togoland dianggap sebagai "tanah jajahan contoh" mereka.
2.1.3. Selepas Perang Dunia Pertama (Pemerintahan Mandat British dan Perancis)
Semasa Perang Dunia Pertama, Togoland telah diceroboh oleh Britain dan Perancis, yang mengisytiharkan kondominium Anglo-Perancis. Kempen Togoland melibatkan pencerobohan yang berjaya oleh Perancis dan British ke atas tanah jajahan Jerman Togoland semasa Kempen Afrika Barat dalam Perang Dunia Pertama. Berikutan pencerobohan Berikat ke atas tanah jajahan itu pada Ogos 1914, tentera Jerman telah dikalahkan, memaksa tanah jajahan itu menyerah diri pada 26 Ogos 1914. Pada 7 Disember 1916, kondominium itu runtuh dan Togoland kemudiannya dibahagikan kepada zon British dan Perancis, mewujudkan tanah jajahan British Togoland dan Togoland Perancis. Pada 20 Julai 1922, Great Britain menerima mandat Liga Bangsa-Bangsa untuk mentadbir bahagian barat Togo dan Perancis untuk mentadbir bahagian timur. Pada tahun 1945, negara ini menerima hak untuk menghantar tiga wakil ke parlimen Perancis.
Selepas Perang Dunia Kedua, mandat ini menjadi Wilayah Amanah PBB. Penduduk British Togoland mengundi untuk menyertai Gold Coast sebagai sebahagian daripada negara merdeka Ghana pada tahun 1957. Togoland Perancis menjadi sebuah republik autonomi dalam Kesatuan Perancis pada tahun 1959, manakala Perancis mengekalkan hak untuk mengawal pertahanan, hubungan luar negeri, dan kewangan. Menjelang kemerdekaan, beberapa parti politik telah terbentuk, termasuk Jawatankuasa Perpaduan Togo (CUT) pimpinan Sylvanus Olympio yang berpusat di selatan dan memperjuangkan kemerdekaan penuh, Parti Kemajuan Togo (PTP) pimpinan Nicolas Grunitzky yang juga berpusat di selatan tetapi lebih pro-Perancis, dan Kesatuan Ketua-ketua dan Rakyat Utara (UCPN) pimpinan Antoine Meatchi yang berpusat di utara. Dalam pilihan raya 1958, CUT memenangi majoriti yang stabil dalam parlimen.
2.2. Selepas Kemerdekaan
Selepas mencapai kemerdekaan, Togo mengalami beberapa siri peristiwa politik yang penting, termasuk rampasan kuasa, pemerintahan autoritarian yang panjang, dan usaha ke arah pendemokrasian yang sering dicemari oleh konflik dan ketidakstabilan.
2.2.1. Kerajaan Sylvanus Olympio dan Rampasan Kuasa
Republik Togo telah diisytiharkan pada 27 April 1960. Dalam pilihan raya presiden pertama pada tahun 1961, Sylvanus Olympio menjadi presiden pertama, memenangi 100% undi dalam pilihan raya yang diboikot oleh pembangkang. Pada 9 April 1961, Perlembagaan Republik Togo telah diterima pakai, di mana badan perundangan tertinggi ialah Perhimpunan Kebangsaan Togo. Pada Disember 1961, pemimpin parti pembangkang telah ditangkap kerana dituduh menyediakan konspirasi anti-kerajaan. Satu dekri telah dikeluarkan mengenai pembubaran parti-parti pembangkang. Olympio cuba mengurangkan pergantungan kepada Perancis dengan menjalinkan kerjasama dengan Amerika Syarikat, United Kingdom, dan Jerman Barat. Beliau menolak usaha askar Perancis yang telah diberhentikan selepas Perang Algeria dan cuba mendapatkan jawatan dalam tentera Togo. Faktor-faktor ini akhirnya membawa kepada rampas kuasa tentera pada 13 Januari 1963 di mana beliau telah dibunuh oleh sekumpulan askar di bawah arahan Sarjan Gnassingbé Eyadéma. Darurat telah diisytiharkan di Togo. Pihak tentera menyerahkan kuasa kepada kerajaan sementara yang diketuai oleh Nicolas Grunitzky. Pada Mei 1963, Grunitzky telah dipilih sebagai Presiden Republik. Kepimpinan baru meneruskan dasar membangunkan hubungan dengan Perancis. Matlamat utamanya adalah untuk meredakan perpecahan antara utara dan selatan, mengumumkan perlembagaan baru, dan memperkenalkan sistem pelbagai parti.
2.2.2. Pemerintahan Jangka Panjang Gnassingbé Eyadéma
Pada 13 Januari 1967, Gnassingbé Eyadéma menggulingkan Grunitzky dalam satu rampas kuasa tanpa pertumpahan darah dan mengambil alih jawatan presiden. Beliau menubuhkan parti Perhimpunan Rakyat Togo (RPT), mengharamkan aktiviti parti politik lain dan memperkenalkan sistem satu parti pada November 1969. Beliau dipilih semula pada tahun 1979 dan 1986. Pada tahun 1970-an, harga fosfat, produk utama negara, meningkat, dan keuntungan daripadanya digunakan untuk mengukuhkan rejim pemerintahannya. Pada tahun 1983, program penswastaan dilancarkan dan pada tahun 1991, parti politik lain dibenarkan. Walau bagaimanapun, peralihan kepada sistem pelbagai parti dicemari oleh keganasan dan penindasan.
Pada tahun 1990-an, berikutan tekanan domestik dan antarabangsa, Eyadéma terpaksa membenarkan persidangan kebangsaan pada Julai 1991, yang membawa kepada penubuhan kerajaan peralihan dengan Joseph Kokou Koffigoh sebagai Perdana Menteri. Namun, Eyadéma, yang masih mengawal tentera, secara beransur-ansur merampas kembali kuasa. Pilihan raya presiden pada tahun 1993, 1998, dan 2003, yang dimenangi oleh Eyadéma, dicemari oleh dakwaan penipuan dan penyelewengan yang meluas, menyebabkan Kesatuan Eropah (EU) membekukan kerjasama dan bantuan. EU menyifatkan pemilihan semula Eyadéma sebagai rampasan kuasa. Pemerintahan Eyadéma selama 38 tahun dicirikan oleh penindasan terhadap pembangkang, pencabulan hak asasi manusia, dan kekurangan kemajuan demokrasi. Walaupun terdapat beberapa usaha pembaharuan ekonomi, negara ini terus menghadapi cabaran kemiskinan dan pembangunan. Pada April 2004, rundingan diadakan di Brussels antara Kesatuan Eropah dan Togo mengenai penyambungan semula kerjasama. Eyadéma meninggal dunia pada 5 Februari 2005, menjadikannya "pemimpin paling lama berkhidmat dalam sejarah Afrika moden" pada ketika itu.
2.2.3. Pemerintahan Faure Gnassingbé dan Konflik Politik
Selepas kematian Gnassingbé Eyadéma pada 5 Februari 2005, pihak tentera segera melantik anaknya, Faure Gnassingbé, sebagai presiden. Tindakan ini mencetuskan kutukan antarabangsa yang meluas, kecuali dari Perancis, dan dianggap sebagai rampasan kuasa. Beberapa pemimpin Afrika yang dipilih secara demokratik seperti Abdoulaye Wade dari Senegal dan Olusegun Obasanjo dari Nigeria menyokong langkah itu, lalu mewujudkan keretakan dalam Kesatuan Afrika. Di bawah tekanan antarabangsa dan domestik, termasuk rusuhan yang mengakibatkan kematian antara 400 hingga 500 orang menurut PBB, Faure Gnassingbé bersetuju untuk meletak jawatan dan mengadakan pilihan raya.
Pilihan raya presiden diadakan pada 24 April 2005, dan Faure Gnassingbé diisytiharkan sebagai pemenang dengan lebih 60% undi. Pembangkang, yang diketuai oleh Emmanuel Bob-Akitani dari Kesatuan Angkatan Perubahan (UFC), menolak keputusan itu, mendakwa berlaku penipuan yang meluas. Keganasan pilihan raya menyebabkan kira-kira 40,000 rakyat Togo melarikan diri ke negara jiran. Pelantikan Faure Gnassingbé sebagai presiden menimbulkan persoalan mengenai komitmen kerajaan terhadap demokrasi. Kesatuan Eropah menggantung bantuan sebagai tindak balas, manakala Kesatuan Afrika dan Amerika Syarikat menganggap pilihan raya itu "agak adil". Presiden Nigeria, Olusẹgun Ọbasanjọ, cuba menjadi pengantara untuk membentuk kerajaan campuran.
Faure Gnassingbé telah dipilih semula dalam pilihan raya presiden pada tahun 2010 dan 2015. Pilihan raya ini juga dicemari oleh dakwaan penyelewengan dan protes pembangkang. Pada tahun 2012, pembaharuan pilihan raya mencetuskan protes jalanan besar-besaran di Lomé, dengan penunjuk perasaan menuntut pengembalian kepada perlembagaan 1992 yang mengehadkan penggal presiden. Pemerintahan keluarga Gnassingbé, yang telah berkuasa sejak 1967, merupakan dinasti yang paling lama bertahan di Afrika. Pada tahun 2019, satu pindaan perlembagaan telah meluluskan had penggal presiden kepada dua penggal, tetapi ia tidak terpakai secara retroaktif, membenarkan Faure Gnassingbé bertanding semula.
2.2.4. Situasi Politik Selepas 2017
Pada tahun 2017, protes anti-kerajaan yang besar meletus di seluruh Togo, menuntut penamatan pemerintahan keluarga Gnassingbé yang telah berkuasa selama 50 tahun dan pengembalian kepada perlembagaan 1992 yang mengehadkan penggal presiden. Pasukan keselamatan bertindak keras terhadap penunjuk perasaan, yang membawa kepada kecaman daripada Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu. Menteri Luar Gambia, Ousainou Darboe, pada mulanya menyeru agar Presiden Gnassingbé meletak jawatan, tetapi kemudiannya menarik balik kenyataan tersebut.
Dalam pilihan raya presiden Februari 2020, Faure Gnassingbé memenangi penggal keempatnya sebagai presiden Togo. Menurut keputusan rasmi, beliau menang dengan kira-kira 72% undi, mengalahkan pencabar terdekatnya, bekas perdana menteri Agbéyomé Kodjo, yang mendapat 18%. Pembangkang sekali lagi menolak keputusan itu, mendakwa berlaku penipuan dan penyelewengan. Pada 4 Mei 2020, Bitala Madjoulba, komander sebuah batalion tentera Togo, ditemui mati di pejabatnya. Kematian Madjoulba berlaku selepas Faure Gnassingbé mengangkat sumpah untuk penggal keempatnya. Siasatan dibuka mengenai kes ini, yang membawa kepada pendakwaan Mejar Jeneral Kadangha Abalo Felix atas penglibatan dalam pembunuhan Madjoulba dan 'konspirasi terhadap keselamatan dalaman negara.'
Pada Mac 2024, Presiden Faure Gnassingbé memperkenalkan perlembagaan baru. Salah satu perubahan perlembagaan dalam perlembagaan baru ini menyaksikan Togo beralih daripada sistem berpresiden kepada sistem berparlimen, serta melemahkan kuasa presiden, menjadikannya peranan yang kebanyakannya bersifat istiadat, mengukuhkan kuasa parlimen, dan mengukuhkan kuasa perdana menteri serta menamakan semula jawatan itu sebagai "Presiden Majlis Menteri" (Président du Conseil des MinistresPresiden Majlis Menteri-menteriBahasa Perancis). Penggal jawatan baru ini ialah enam tahun, boleh diperbaharui tanpa had, manakala penggal presiden dikurangkan kepada empat tahun daripada lima tahun sebelumnya, boleh diperbaharui sekali. Pada April 2024, parlimen Togo mengundi menyokong perlembagaan baru itu dan perlembagaan baru itu secara rasmi diterima pakai pada 6 Mei 2024. Pembaharuan ini dikritik oleh pembangkang sebagai satu cara untuk Faure Gnassingbé mengekalkan kuasa tanpa had penggal.
2.2.5. Penyertaan Komanwel
Togo menyertai Komanwel Bangsa-Bangsa pada Jun 2022, bersama-sama dengan Gabon, semasa Mesyuarat Ketua-Ketua Kerajaan Komanwel 2022 di Kigali, Rwanda. Sebelum kemasukannya, Menteri Luar Robert Dussey menyatakan bahawa beliau menjangkakan keahlian Komanwel akan menyediakan pasaran eksport baru, pembiayaan untuk projek pembangunan, dan peluang bagi rakyat Togo untuk mempelajari bahasa Inggeris serta mengakses sumber pendidikan dan budaya baru. Langkah ini dilihat sebagai usaha Togo untuk mempelbagaikan rakan kongsi antarabangsanya dan mengukuhkan kedudukannya di persada dunia, terutamanya dengan menjalinkan hubungan yang lebih erat dengan dunia berbahasa Inggeris.
3. Geografi
Togo terletak di Afrika Barat dan merupakan sebuah negara Afrika Sub-Sahara yang kecil dan sempit. Ia bersempadan dengan Teluk Benin di selatan; Ghana terletak di barat; Benin di timur; dan di utara, ia bersempadan dengan Burkina Faso. Terletak di utara khatulistiwa, ia kebanyakannya berada di antara garis lintang 6° dan 11°U, dan garis bujur 0° dan 2°T. Keluasan Togo ialah 56.79 K km2. Negara ini memanjang kira-kira 510 km dari utara ke selatan, tetapi lebarnya kurang daripada 115 km antara Ghana dan jiran timurnya, Benin, dengan bahagian terluasnya hanya 140 km.
3.1. Bentuk Muka Bumi dan Garis Pantai
Pantai Togo di Teluk Guinea adalah sepanjang 56 km dan terdiri daripada lagun dengan pantai berpasir. Di utara, daratan dicirikan oleh savana yang beralun, berbeza dengan bahagian tengah negara yang dicirikan oleh kawasan berbukit. Bahagian selatan Togo dicirikan oleh dataran tinggi savana dan hutan belukar yang mencapai dataran pantai dengan lagun dan paya. Gunung tertinggi di negara ini ialah Gunung Agou dengan ketinggian 986 m di atas paras laut, terletak di Banjaran Atakora yang merentang dari timur laut ke barat daya. Sungai terpanjang ialah Sungai Mono dengan panjang 400 km. Ia mengalir dari utara ke selatan dan membentuk sebahagian daripada sempadan dengan Benin di bahagian hilirnya.
3.2. Iklim
Iklim Togo secara amnya adalah iklim tropika dengan suhu purata berkisar antara 23 °C di pantai hingga kira-kira 30 °C di kawasan paling utara, yang mempunyai iklim lebih kering dan ciri-ciri savana tropika. Di selatan, terdapat dua musim hujan utama: yang pertama dari April hingga Julai dan yang kedua dari September hingga November. Walaupun hujan lebat, kawasan pantai Lomé adalah antara kawasan terkering di Togo dengan purata hujan tahunan sekitar 780 mm. Bahagian tengah negara dan kawasan pergunungan menerima lebih banyak hujan. Angin Harmattan yang kering dari Gurun Sahara bertiup ke selatan dari November hingga Mac, membawa cuaca yang lebih sejuk dan kering.
3.3. Ekosistem dan Kawasan Pemuliharaan Alam
Togo mengandungi tiga ekoregion daratan utama: hutan Guinea Timur, mozek hutan-savana Guinea, dan savana Sudan Barat. Pantai Togo dicirikan oleh paya dan bakau. Negara ini mempunyai skor purata Indeks Integriti Landskap Hutan 2019 sebanyak 5.88/10, meletakkannya di kedudukan ke-92 secara global daripada 172 negara.
Sekurang-kurangnya lima taman dan rizab telah ditubuhkan untuk pemuliharaan alam semula jadi, termasuk:
- Rizab Fauna Abdoulaye
- Taman Negara Fazao Malfakassa
- Taman Negara Fosse aux Lions
- Koutammakou, Tapak Warisan Dunia UNESCO
- Taman Negara Kéran
Kawasan-kawasan ini melindungi pelbagai jenis flora dan fauna, walaupun usaha pemuliharaan menghadapi cabaran akibat tekanan daripada aktiviti manusia.
4. Politik dan Keselamatan
Sistem politik Togo telah mengalami perubahan ketara, terutamanya dengan pindaan perlembagaan pada tahun 2024. Negara ini juga menghadapi cabaran berterusan berkaitan hak asasi manusia dan kedaulatan undang-undang.
4.1. Bentuk Kerajaan dan Institusi Utama
Sehingga April 2024, Togo mengamalkan sistem berpresiden di mana presiden dipilih melalui hak pilih universal dan langsung untuk tempoh lima tahun. Presiden ialah ketua negara, komander angkatan tentera, dan mempunyai hak untuk memulakan perundangan serta membubarkan parlimen. Kuasa eksekutif dilaksanakan oleh presiden dan kerajaan. Ketua kerajaan ialah Perdana Menteri yang dilantik oleh presiden.
Pada Mac 2024, Presiden Faure Gnassingbé memperkenalkan perlembagaan baru yang diluluskan oleh parlimen pada April 2024 dan diterima pakai secara rasmi pada 6 Mei 2024. Perlembagaan baru ini mengubah Togo daripada sistem berpresiden kepada sistem berparlimen. Di bawah sistem baru ini, kuasa presiden dikurangkan kepada peranan yang kebanyakannya bersifat istiadat. Kuasa eksekutif sebenar berpindah kepada jawatan baru iaitu "Presiden Majlis Menteri" (Président du Conseil des MinistresPresiden Majlis Menteri-menteriBahasa Perancis), yang pada dasarnya ialah perdana menteri. Presiden Majlis Menteri ini akan dipilih daripada parti majoriti di parlimen dan memegang jawatan selama enam tahun, boleh diperbaharui tanpa had. Penggal jawatan presiden pula dikurangkan kepada empat tahun, boleh diperbaharui sekali.
Dewan Undangan Negara (Parlimen) sebelum ini adalah ekadewan dengan 91 ahli yang dipilih untuk tempoh lima tahun. Selepas pindaan perlembagaan 2024, parlimen menjadi dwidewan dengan penambahan Senat. Badan kehakiman secara teorinya bebas, tetapi dalam praktiknya sering dipengaruhi oleh kerajaan.
4.2. Parti Politik Utama dan Pilihan Raya
Politik Togo telah lama didominasi oleh keluarga Gnassingbé. Selepas rampasan kuasa pada 1967, Gnassingbé Eyadéma menubuhkan Perhimpunan Rakyat Togo (RPT) sebagai satu-satunya parti yang sah. Walaupun sistem pelbagai parti diperkenalkan semula pada awal 1990-an, RPT dan kemudiannya parti penggantinya, Kesatuan untuk Republik (UNIR), terus menguasai landskap politik. Parti pembangkang utama termasuk Kesatuan Angkatan Perubahan (UFC) dan beberapa parti lain yang lebih kecil.
Pilihan raya di Togo sering dicemari oleh dakwaan penipuan, penyelewengan, dan keganasan. Pilihan raya presiden 2005, yang menyaksikan Faure Gnassingbé menggantikan bapanya, dicirikan oleh keganasan yang meluas dan tuduhan penipuan. Pilihan raya berikutnya pada 2010, 2015, dan 2020 juga menyaksikan kemenangan Faure Gnassingbé di tengah-tengah bantahan pembangkang. Pilihan raya parlimen pada Oktober 2007 diadakan di bawah perwakilan berkadar yang memihak kepada kawasan utara yang kurang padat penduduknya, kubu kuat RPT. Walaupun terdapat misi pemerhati EU, dakwaan penipuan undi tetap timbul.
Pada pilihan raya parlimen April 2024, yang diadakan di bawah perlembagaan baru yang kontroversial, parti pemerintah UNIR memenangi majoriti besar, mengukuhkan lagi cengkaman kuasa Faure Gnassingbé.
4.3. Situasi Hak Asasi Manusia
Situasi hak asasi manusia di Togo terus menjadi kebimbangan. Laporan Jabatan Negara Amerika Syarikat pada tahun 2010 (dan laporan-laporan berikutnya) menyoroti pelbagai isu, termasuk penggunaan kekerasan berlebihan oleh pasukan keselamatan (termasuk penyeksaan) yang mengakibatkan kematian dan kecederaan, impuniti rasmi, keadaan penjara yang teruk dan mengancam nyawa, penangkapan dan penahanan sewenang-wenangnya, penahanan pra-perbicaraan yang berpanjangan, pengaruh eksekutif terhadap badan kehakiman, pelanggaran hak privasi rakyat, sekatan terhadap kebebasan akhbar, kebebasan berhimpun, dan pergerakan.
Isu-isu lain termasuk rasuah rasmi, diskriminasi dan keganasan terhadap wanita, penderaan kanak-kanak (termasuk pencacatan genital wanita (FGM)) dan eksploitasi seksual kanak-kanak, diskriminasi serantau dan etnik, pemerdagangan manusia (terutamanya wanita dan kanak-kanak), diskriminasi masyarakat terhadap orang kurang upaya, diskriminasi rasmi dan masyarakat terhadap golongan homoseksual, diskriminasi masyarakat terhadap penghidap HIV, dan buruh paksa (termasuk oleh kanak-kanak). Aktiviti seksual sesama jantina adalah haram di Togo, dengan hukuman penjara satu hingga tiga tahun.
Freedom House mengkategorikan Togo sebagai "Tidak Bebas" dari 1972 hingga 1998 dan dari 2002 hingga 2006, dan sebagai "Separuh Bebas" dari 1999 hingga 2001 dan dari 2007. Walaupun terdapat beberapa usaha penambahbaikan, terutamanya selepas tekanan antarabangsa, pelaksanaan sebenar dan penghormatan terhadap hak asasi manusia masih jauh daripada memuaskan.
4.4. Kedaulatan Undang-undang dan Sistem Kehakiman
Sistem perundangan Togo banyak dipengaruhi oleh sistem perundangan Perancis. Secara teori, badan kehakiman adalah bebas, tetapi dalam praktiknya, ia sering dipengaruhi oleh cabang eksekutif, yang menjejaskan kedaulatan undang-undang. Isu-isu seperti penahanan pra-perbicaraan yang berpanjangan, keadaan penjara yang buruk, dan kekurangan akses kepada keadilan yang saksama adalah masalah yang berterusan. Agensi penguatkuasaan undang-undang, termasuk polis dan gendarmerie, juga telah dituduh melakukan pencabulan hak asasi manusia dan bertindak dengan impuniti. Usaha untuk memperkukuh kedaulatan undang-undang dan mereformasi sistem kehakiman telah berjalan perlahan dan sering menghadapi halangan politik. Laporan menunjukkan bahawa tahap kepercayaan orang ramai terhadap sistem kehakiman adalah rendah, dengan persepsi rasuah yang meluas.
5. Pembahagian Pentadbiran
Togo dibahagikan kepada 5 wilayah (régionsBahasa Perancis) yang seterusnya dibahagikan kepada 39 prefektur. Dari utara ke selatan, wilayah-wilayah tersebut adalah:
- Savanes (Ibu kota: Dapaong)
- Kara (Ibu kota: Kara)
- Centrale (Ibu kota: Sokodé)
- Plateaux (Ibu kota: Atakpamé)
- Maritime (Ibu kota: Lomé)
Setiap wilayah mempunyai ciri-ciri geografi, demografi, dan ekonomi yang tersendiri. Wilayah Maritime di selatan adalah yang paling padat penduduknya dan menempatkan ibu negara, Lomé, yang merupakan pusat ekonomi dan politik utama. Wilayah Plateaux terkenal dengan tanahnya yang subur dan pengeluaran pertanian seperti kopi dan koko. Wilayah Centrale mempunyai bandar kedua terbesar, Sokodé, dan merupakan hab perdagangan yang penting. Wilayah Kara di utara adalah kawasan asal keluarga Gnassingbé dan telah menerima pelaburan pembangunan yang ketara. Wilayah Savanes di bahagian paling utara adalah kawasan yang lebih kering dan kurang membangun berbanding wilayah lain, dengan Dapaong sebagai pusat pentadbiran utamanya.
| Wilayah | Ibu kota | Keluasan | Populasi (bancian 2022) | Bilangan Prefektur |
|---|---|---|---|---|
| Centrale | Sokodé | 13.32 K km2 | 795,529 | 5 |
| Kara | Kara | 11.74 K km2 | 985,512 | 7 |
| Maritime | Lomé | 6.10 K km2 | 3,534,991 | 8 |
| Plateaux | Atakpamé | 16.98 K km2 | 1,635,946 | 12 |
| Savanes | Dapaong | 8.47 K km2 | 1,143,520 | 7 |
6. Hubungan Luar Negeri
Dasar luar Togo adalah berkecuali, namun ia mempunyai hubungan sejarah dan budaya yang kuat dengan Eropah barat, terutamanya Perancis dan Jerman. Togo mengiktiraf Republik Rakyat China, Korea Utara, dan Cuba. Ia menjalin semula hubungan dengan Israel pada tahun 1987 dan mengiktiraf Baitulmaqdis sebagai ibu kota Israel. Togo menjalankan dasar luar yang aktif dan mengambil bahagian dalam organisasi antarabangsa. Ia amat aktif dalam hal ehwal serantau Afrika Barat dan dalam Kesatuan Afrika. Pada tahun 2017, Togo menandatangani Perjanjian Larangan Senjata Nuklear PBB. Togo menyertai Komanwel Bangsa-Bangsa, bersama Gabon, semasa Mesyuarat Ketua-Ketua Kerajaan Komanwel 2022 di Kigali, Rwanda, dengan matlamat untuk meluaskan "jaringan diplomatik, politik dan ekonomi" serta "menjalin hubungan yang lebih erat dengan dunia berbahasa Inggeris."
6.1. Hubungan dengan Negara Jiran
Togo berkongsi sempadan darat dengan Ghana di barat, Benin di timur, dan Burkina Faso di utara. Hubungan dengan negara-negara jiran ini secara amnya adalah baik dan tertumpu pada kerjasama ekonomi, keselamatan sempadan, dan isu-isu serantau melalui platform seperti Masyarakat Ekonomi Negara-Negara Afrika Barat (ECOWAS). Terdapat pertikaian sempadan bersejarah dengan Ghana berkaitan dengan pembahagian bekas Togoland, tetapi ini tidak menjejaskan hubungan dua hala secara signifikan pada masa kini. Perdagangan rentas sempadan adalah penting, terutamanya dengan Ghana dan Benin. Togo juga bekerjasama dengan negara-negara jiran dalam menangani cabaran keselamatan seperti pemerdagangan manusia dan aktiviti kumpulan militan di rantau Sahel yang mungkin merebak ke selatan.
6.2. Hubungan dengan Kuasa Besar dan Pertubuhan Antarabangsa
Perancis, sebagai bekas kuasa penjajah, mengekalkan hubungan yang rapat dengan Togo dalam bidang politik, ekonomi, dan ketenteraan. Jerman juga mempunyai ikatan sejarah dan budaya yang signifikan. Togo adalah ahli Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB), Kesatuan Afrika (AU), Organisasi Kerjasama Islam (OIC), Zon Keamanan dan Kerjasama Atlantik Selatan, Francophonie, dan sejak 2022, Komanwel Bangsa-Bangsa. Keahlian dalam organisasi-organisasi ini membolehkan Togo mengambil bahagian dalam diplomasi pelbagai hala, mendapatkan bantuan pembangunan, dan menyumbang kepada misi pengaman antarabangsa. Hubungan dengan Kesatuan Eropah (EU) pernah tegang disebabkan isu hak asasi manusia dan demokrasi, yang membawa kepada penggantungan bantuan pada masa lalu, tetapi kerjasama telah disambung semula secara beransur-ansur. Togo juga berusaha untuk mempelbagaikan rakan kongsinya, termasuk menjalinkan hubungan dengan negara-negara seperti China, yang telah menjadi rakan dagang dan pelabur yang semakin penting.
7. Ketenteraan
Angkatan Bersenjata Togo (Forces armées togolaisesBahasa Perancis, FAT) terdiri daripada tentera darat, tentera laut, tentera udara, dan Gendarmerie. Jumlah perbelanjaan ketenteraan pada tahun fiskal 2005 adalah sebanyak 1.6% daripada Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) negara. Pangkalan tentera terdapat di Lomé, Temedja, Kara, Niamtougou, dan Dapaong. Ketua Turus Am semasa ialah Brigadier Jeneral Titikpina Atcha Mohamed, yang mengambil alih jawatan pada 19 Mei 2009. Tentera udara dilengkapi dengan jet Alpha Jet. Peralatan lain termasuk kereta kebal ringan Scorpion, kenderaan tempur infantri BMP-2, dan bot peronda RPB 33.
Tentera Togo mempunyai sejarah campur tangan dalam politik, termasuk beberapa rampasan kuasa dan pembunuhan. Tindakan keras tentera pada tahun 2005 semasa keganasan pilihan raya presiden mengakibatkan kematian ratusan orang. Walau bagaimanapun, dalam dekad terakhir, Togo telah menunjukkan beberapa kemajuan dalam memperbaiki proses demokrasinya dan terus menghantar pasukan pengaman ke negara-negara seperti Mali di bawah panji PBB. Terdapat laporan bahawa pengawal elit presiden Togo dilatih oleh Benjamin Yeaten, seorang komander tentera Liberia yang merupakan penjenayah perang yang dikehendaki di peringkat antarabangsa.
8. Ekonomi
Ekonomi Togo sangat bergantung kepada pertanian komersial dan sara diri, yang menyediakan pekerjaan kepada sebahagian besar tenaga buruhnya. Negara ini juga mempunyai deposit fosfat yang penting. Walau bagaimanapun, pembangunan ekonomi telah terhambat oleh ketidakstabilan politik, penurunan harga komoditi, dan hutang luar negeri.
8.1. Gambaran Keseluruhan Ekonomi
Togo diklasifikasikan sebagai salah sebuah negara kurang maju. Ekonominya banyak bergantung kepada pertanian, yang menyumbang kira-kira 28.2% daripada KDNK pada tahun 2012 dan menggaji 49% daripada populasi bekerja pada tahun 2010. Negara ini berfungsi sebagai pusat komersial dan perdagangan serantau. Usaha kerajaan selama sedekad yang disokong oleh Bank Dunia dan Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF) untuk melaksanakan pembaharuan ekonomi, menggalakkan pelaburan, dan mewujudkan keseimbangan antara pendapatan dan penggunaan telah terhenti. Pergolakan politik, termasuk mogok sektor swasta dan awam sepanjang tahun 1992 dan 1993, telah menjejaskan program pembaharuan, mengecilkan asas cukai, dan mengganggu aktiviti ekonomi di negara ini. Harga pasaran yang rendah untuk komoditi eksport utama Togo ditambah dengan situasi politik yang tidak menentu pada tahun 1990-an dan 2000-an telah memberi kesan negatif kepada ekonomi. Togo menduduki tempat ke-117 dalam Indeks Inovasi Global pada tahun 2024. Pendapatan negara kasar per kapita ialah 380 USD (Bank Dunia, 2005), dan pada tahun 2023, pendapatan per kapita dianggarkan 1.03 K USD.
8.2. Industri Utama
Sektor perindustrian Togo merangkumi pertanian, perlombongan, dan pembuatan, yang masing-masing mempunyai impak sosial dan alam sekitar yang perlu dipertimbangkan.
8.2.1. Pertanian
Pertanian adalah "tulang belakang" ekonomi Togo. Hasil pertanian utama termasuk kopi, biji koko, kapas, ubi kayu, beras jasmine, jagung, dan sekoi. Kapas adalah tanaman kontan yang penting. Tanah subur meliputi 11.3% daripada negara ini, dan kebanyakannya telah dibangunkan. Negara ini pada dasarnya mampu diri dalam pengeluaran makanan, walaupun kekurangan dana untuk pembelian peralatan pengairan dan baja telah mengurangkan hasil pertanian. Pengeluaran ternakan didominasi oleh penternakan lembu. Isu berkaitan keselamatan makanan dan hak petani adalah kebimbangan yang berterusan, terutamanya dalam konteks perubahan iklim dan ketidaktentuan pasaran.
8.2.2. Perlombongan
Perlombongan menyumbang kira-kira 33.9% daripada KDNK pada tahun 2012 dan menggaji 12% daripada populasi pada tahun 2010. Togo mempunyai deposit fosfat keempat terbesar di dunia, dengan pengeluaran tahunan sekitar 2.10 M t. Pada tahun 2015, pengeluaran emas Togo adalah 16 t. Terdapat juga rizab batu kapur, marmar, dan garam. Industri menyumbang 20.4% daripada pendapatan negara Togo. Beberapa rizab batu kapur membolehkan Togo menghasilkan simen. Pengurusan sumber yang mampan dan pengurangan impak alam sekitar daripada aktiviti perlombongan adalah cabaran utama.
8.2.3. Pembuatan dan Industri Lain
Sektor pembuatan di Togo terdiri daripada industri ringan dan pembinaan. Industri simen adalah penting disebabkan oleh rizab batu kapur tempatan. Sektor lain termasuk industri kilang bir dan tekstil. Sektor pelancongan mempunyai potensi tetapi masih kurang dibangunkan. Pembangunan industri-industri ini penting untuk mempelbagaikan ekonomi dan mewujudkan peluang pekerjaan.
8.3. Perdagangan
Togo mengimport jentera, peralatan, produk petroleum, dan makanan. Rakan kongsi import utamanya ialah Perancis (21.1%), Belanda (12.1%), Côte d'Ivoire (5.9%), Jerman (4.6%), Itali (4.4%), Afrika Selatan (4.3%), dan China (4.1%). Eksport utama ialah biji koko, kopi, eksport semula barangan, fosfat, dan kapas. "Rakan kongsi eksport utama" ialah Burkina Faso (16.6%), China (15.4%), Belanda (13%), Benin (9.6%), dan Mali (7.4%). Pelabuhan Lomé memainkan peranan penting sebagai hab perdagangan serantau, mengendalikan barangan untuk Togo dan negara-negara jiran yang tidak mempunyai akses ke laut.
8.4. Pembaharuan Ekonomi dan Cabaran
Kerajaan Togo telah berusaha untuk melaksanakan pembaharuan ekonomi dengan sokongan daripada Bank Dunia dan Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF). Ini termasuk usaha untuk liberalisasi ekonomi, terutamanya dalam bidang perdagangan dan aktiviti pelabuhan, serta menarik pelaburan asing. Walau bagaimanapun, program penswastaan sektor kapas, telekomunikasi, dan bekalan air telah tergendala. Pergolakan politik dan mogok pada masa lalu telah menjejaskan program pembaharuan dan aktiviti ekonomi. Pada 12 Januari 1994, penurunan nilai mata wang sebanyak 50% memberikan dorongan kepada pelarasan struktur yang diperbaharui. Cabaran utama termasuk keperluan untuk meningkatkan ketelusan dalam operasi kewangan kerajaan, menangani kemiskinan dan ketidaksamaan sosial, serta memastikan pembangunan ekonomi yang mampan dan inklusif. Togo adalah ahli Pertubuhan Harmonisasi Undang-undang Perniagaan di Afrika (OHADA).
9. Pengangkutan
Infrastruktur pengangkutan di Togo merangkumi rangkaian jalan raya, kereta api, penerbangan, dan pengangkutan air, yang kesemuanya memainkan peranan penting dalam ekonomi negara dan sebagai hab serantau.
9.1. Jalan Raya
Sehingga tahun 2000, Togo mempunyai rangkaian jalan raya sepanjang 7.52 K km. Terdapat dua lebuh raya utama, Lebuh Raya N1 dan N2. N1 adalah lebuh raya terpanjang di Togo, dengan panjang 613 km, menghubungkan ibu kota, Lomé, dengan bandar Dapaong di utara, di mana ia bercabang ke utara menuju Burkina Faso (dan seterusnya ke Mali) dan ke timur laut menuju Niger. N2 menghubungkan Lomé dengan Aného. Sambungan N2 ialah Lebuh Raya RNIE1, atau Lebuh Raya Pantai Trans-Afrika Barat, dari Aného ke Cotonou di Benin. Lebuh Raya Pantai Trans-Afrika Barat ini juga menghubungkan Togo dengan Nigeria di timur, dan Ghana serta Côte d'Ivoire di barat. Apabila pembinaan di bahagian Liberia dan Sierra Leone selesai, lebuh raya ini akan bersambung ke barat ke tujuh negara Masyarakat Ekonomi Negara-Negara Afrika Barat (ECOWAS) yang lain. Jalan raya lain adalah jalan tempatan dan serantau yang juga melalui sempadan dengan negara-negara jiran.
9.2. Kereta Api
Sehingga tahun 2008, Togo mempunyai rangkaian kereta api sepanjang 568 km. Rangkaian ini menggunakan tolok landasan 1.00 K mm (tolok sempit). Kereta api dikendalikan oleh Société Nationale des Chemins de Fer TogolaisBahasa Perancis (SNCT), yang ditubuhkan hasil daripada penstrukturan semula dan penamaan semula Réseau des Chemins de Fer du TogoBahasa Perancis dari 1997 hingga 1998. Antara Hahotoé dan pelabuhan Kpémé, Compagnie Togolaise des Mines du BéninBahasa Perancis (CTMB) mengendalikan kereta api fosfat.
Laluan kereta api utama termasuk:
- Laluan Lomé-Aného
- Laluan Lomé-Blitta
- Laluan Lomé-Kpalimé
- Laluan Hahotoé-Kpémé (dikendalikan oleh CTMB untuk pengangkutan fosfat)
9.3. Penerbangan
Sehingga tahun 2012, Togo mempunyai sejumlah lapan lapangan terbang, di mana dua daripadanya adalah lapangan terbang antarabangsa dan enam adalah lapangan terbang domestik. Lapangan terbang utama negara ialah Lapangan Terbang Antarabangsa Lomé-Tokoin, yang melayani ibu kota, Lomé. Satu lagi lapangan terbang antarabangsa ialah Lapangan Terbang Antarabangsa Niamtougou di Niamtougou, yang melayani bahagian utara negara. Lapangan Terbang Lomé-Tokoin adalah hab bagi syarikat penerbangan ASKY Airlines.
9.4. Pengangkutan Air
Dari segi pengangkutan air, Togo hanya mempunyai 50 km laluan air yang boleh dilayari, kebanyakannya secara bermusim di Sungai Mono, bergantung kepada taburan hujan (data sehingga 2011). Togo mempunyai satu pelabuhan kontena besar untuk menjalankan operasi perdagangan masuk dan keluar negara, iaitu Pelabuhan Lomé, yang terletak di ibu kota. Pelabuhan Lomé merupakan pelabuhan air dalam semula jadi dan berfungsi sebagai hab penting untuk perdagangan serantau, termasuk bagi negara-negara jiran yang tidak mempunyai akses ke laut seperti Burkina Faso, Mali, dan Niger.
10. Demografi dan Masyarakat
Ciri-ciri sosial Togo merangkumi komposisi penduduk yang pelbagai, pelbagai kumpulan etnik, bahasa, agama, serta sistem kesihatan dan pendidikan yang menghadapi cabaran tertentu.
10.1. Demografi
| Populasi Togo | |
|---|---|
| Tahun | Juta |
| 1950 | 1.4 |
| 2000 | 5.0 |
| 2022 | 8.68 |
Bancian November 2010 menunjukkan populasi Togo seramai 6,191,155 orang, lebih dua kali ganda jumlah yang dicatatkan dalam bancian terakhir pada tahun 1981 (2,719,567 orang). Pada tahun 2022, populasi Togo dianggarkan seramai 8,680,832 orang. Ibu kota, Lomé, berkembang daripada 375,499 orang pada tahun 1981 kepada 837,437 orang pada tahun 2010. Apabila populasi bandar di sekitar wilayah Golfe ditambah, Aglomerasi Lomé mempunyai 1,477,660 penduduk pada tahun 2010.
Bandar-bandar lain di Togo mengikut bancian 2010 ialah Sokodé (95,070), Kara (94,878), Kpalimé (75,084), Atakpamé (69,261), Dapaong (58,071) dan Tsévié (54,474). Kebanyakan penduduk (65%) tinggal di kampung-kampung luar bandar yang didedikasikan untuk pertanian atau padang ragut. Populasi Togo menunjukkan pertumbuhan yang kukuh: dari tahun 1961 (tahun selepas kemerdekaan) hingga 2003, ia meningkat lima kali ganda. Kadar pertumbuhan penduduk tahunan dianggarkan sekitar 2.5%. Kepadatan penduduk adalah sederhana, tetapi lebih tinggi di kawasan selatan dan sekitar bandar-bandar utama. Kadar pembandaran semakin meningkat, dengan lebih ramai orang berpindah ke Lomé dan pusat-pusat bandar lain.
Berikut adalah senarai bandar-bandar terbesar di Togo berdasarkan bancian 2010:
| Kedudukan | Bandar | Wilayah | Populasi (Banci 2010) |
|---|---|---|---|
| 1 | Lomé | Maritim | 1,477,658 |
| 2 | Sokodé | Centrale | 117,811 |
| 3 | Kara | Kara | 94,878 |
| 4 | Kpalimé | Plateaux | 75,084 |
| 5 | Atakpamé | Plateaux | 69,261 |
| 6 | Dapaong | Savanes | 58,071 |
| 7 | Tsévié | Maritim | 54,474 |
| 8 | Anié | Plateaux | 37,398 |
| 9 | Notsé | Plateaux | 35,039 |
| 10 | Cinkassé | Savanes | 26,926 |
10.2. Kumpulan Etnik
Di Togo, terdapat kira-kira 40 kumpulan etnik yang berbeza. Kumpulan etnik terbesar ialah orang Ewe di selatan, yang membentuk kira-kira 32% daripada populasi. Di sepanjang pantai selatan, mereka menyumbang 21% daripada populasi. Kumpulan etnik lain yang signifikan termasuk orang Kabye di utara (22%), Kotokoli atau Tem dan Tchamba di tengah, dan Ouatchi (14%). Kadang-kadang orang Ewe dan Ouatchi dianggap sama, manakala orang Perancis yang mengkaji kedua-dua kumpulan ini menganggap mereka sebagai orang yang berbeza. Kumpulan etnik lain termasuk Mina, Mossi, Moba, Bassar, dan Tchokossi dari Mango (kira-kira 8%). Walaupun kepelbagaian etnik ini, hubungan antara kumpulan secara amnya aman, walaupun terdapat ketegangan politik yang kadang-kadang mempunyai dimensi etnik. Hak minoriti adalah satu pertimbangan penting dalam konteks kepelbagaian ini.
10.3. Bahasa
Menurut Ethnologue, 39 bahasa yang berbeza dituturkan di negara ini, sebahagian daripadanya oleh komuniti yang berjumlah kurang daripada 100,000 ahli. Daripada 39 bahasa ini, satu-satunya bahasa rasmi ialah bahasa Perancis. Dua bahasa pribumi lisan telah ditetapkan secara politik sebagai bahasa kebangsaan pada tahun 1975: bahasa Ewe (ÈʋegbeEveBahasa Ewe) dan Kabiyé.
Walaupun bukan bahasa ibunda bagi kebanyakan kumpulan, bahasa Perancis digunakan dalam pendidikan formal, perundangan, semua bentuk media, pentadbiran, dan perdagangan. Bahasa Ewe ialah bahasa komunikasi yang lebih luas di selatan. Bahasa Tem berfungsi secara terhad sebagai bahasa perdagangan di beberapa bandar utara. Bahasa-bahasa pribumi lain yang penting termasuk Gen, Aja, Moba, Ntcham, dan Ife. Dengan menyertai Komanwel, kerajaan Togo telah menjangkakan peluang bagi rakyat Togo untuk mempelajari bahasa Inggeris.
10.4. Agama
Menurut anggaran Arda 2020, komposisi agama di Togo adalah seperti berikut: Kristian (47.84%), diikuti oleh kepercayaan tradisional (33.43%), Islam (18.36%), lain-lain (1.14%), dan tidak beragama (0.23%).
Menurut laporan kebebasan beragama kerajaan AS pada tahun 2012, pada tahun 2004 Universiti Lomé menganggarkan bahawa 33% penduduk adalah penganut animisme tradisional, 28% Katolik Rom, 20% Islam Sunni, 9% Protestan dan 5% lagi menganut denominasi Kristian lain. Baki 5% dilaporkan termasuk orang yang tidak bergabung dengan mana-mana kumpulan agama. Laporan itu menyatakan bahawa "ramai" orang Kristian dan Muslim terus mengamalkan amalan agama pribumi.
Pada tahun 2023, The World Factbook menyatakan bahawa 42.3% penduduk adalah Kristian dan 14% Muslim, dengan 36.9% adalah pengikut kepercayaan pribumi, kurang daripada satu peratus adalah Hindu, Yahudi, dan pengikut agama lain, dan 6.2% adalah tidak bersekutu.
Agama Kristian mula tersebar dari pertengahan abad ke-15, selepas kedatangan mubaligh Katolik Portugis. Jerman memperkenalkan Protestanisme pada separuh kedua abad ke-19 apabila seratus mubaligh dari Persatuan Mubaligh Bremen dihantar ke kawasan pantai Togo dan Ghana. Protestan Togo dikenali sebagai "Brema", singkatan daripada perkataan "Bremen". Selepas Perang Dunia Pertama, mubaligh Jerman terpaksa pergi, yang melahirkan autonomi awal Gereja Evangelis Ewe.
Togo adalah sebuah negara sekular dan perlembagaannya melindungi kebebasan beragama. Islam, Katolik, dan Protestan diiktiraf oleh negara; kumpulan lain mesti mendaftar sebagai persatuan agama untuk menerima faedah yang serupa.
10.5. Kesihatan
Perbelanjaan kesihatan di Togo adalah 5.2% daripada KDNK pada tahun 2014. Kadar kematian bayi adalah kira-kira 43.7 kematian bagi setiap 1,000 kanak-kanak pada tahun 2016. Jangka hayat semasa lahir bagi lelaki adalah 62.3 tahun pada 2016, manakala bagi wanita adalah 67.7 tahun. Terdapat 5 pakar perubatan bagi setiap 100,000 orang pada tahun 2008. Menurut laporan UNICEF 2013, 4% wanita di Togo telah menjalani pencacatan genital wanita (FGM).
Sehingga 2015, kadar kematian ibu bagi setiap 100,000 kelahiran untuk Togo ialah 368. Kadar kematian bawah 5 tahun bagi setiap 1,000 kelahiran ialah 100, dan kematian neonatal sebagai peratusan daripada kematian bawah 5 tahun ialah 32. Di Togo, bilangan bidan bagi setiap 1,000 kelahiran hidup ialah 2 dan risiko kematian seumur hidup bagi wanita hamil ialah 1 dalam 67.
Pada tahun 2016, Togo mempunyai 4,100 (2,400-6,100) jangkitan HIV baru dan 5,100 (3,100-7,700) kematian berkaitan AIDS. Terdapat 100,000 (73,000-130,000) orang yang hidup dengan HIV pada tahun 2016, di mana 51% (37-67%) mengakses terapi antiretroviral. Di kalangan wanita hamil yang hidup dengan HIV, 86% (59% - >95%) mengakses rawatan atau profilaksis untuk mencegah penularan HIV kepada anak-anak mereka. Dianggarkan <1000 (<500-1400) kanak-kanak baru dijangkiti HIV akibat penularan dari ibu ke anak. Di kalangan orang yang hidup dengan HIV, kira-kira 42% (30-55%) mempunyai beban virus yang ditekan.
Agensi Pembangunan Perancis (AFD) sedang berusaha untuk meningkatkan keadaan hidup di Lomé dengan memodenkan perkhidmatan pengurusan sisa pepejal, termasuk pembinaan tapak pelupusan sampah baru yang memenuhi piawaian antarabangsa. Pada tahun 2024, program Insurans Kesihatan Sejagat telah dilancarkan, meliputi 800,000 orang dalam tempoh enam bulan pertama.
10.6. Pendidikan
Pendidikan di Togo adalah wajib selama enam tahun. Pada tahun 1996, kadar enrolmen kasar sekolah rendah ialah 119.6%, dan kadar enrolmen bersih sekolah rendah ialah 81.3%. Pada tahun 2011, kadar enrolmen bersih ialah 94%. Sistem pendidikan telah "mengalami kekurangan guru, kualiti pendidikan yang lebih rendah di kawasan luar bandar, dan kadar pengulangan serta keciciran yang tinggi." Sistem pendidikan terdiri daripada sekolah rendah (6 tahun), sekolah menengah rendah (4 tahun), dan sekolah menengah atas (3 tahun). Bahasa pengantar utama ialah Perancis. Universiti utama di Togo ialah Universiti Lomé dan Universiti Kara. Kadar celik huruf bagi orang dewasa (15 tahun ke atas) dianggarkan sekitar 66.5% pada tahun 2015. Cabaran utama dalam sektor pendidikan termasuk kekurangan sumber, infrastruktur yang tidak mencukupi, dan keperluan untuk meningkatkan kualiti pengajaran dan pembelajaran.
11. Kebudayaan
Kebudayaan Togo mencerminkan pengaruh pelbagai kumpulan etniknya, serta warisan zaman penjajahan. Ia merangkumi seni tradisional, muzik, tarian, masakan, sukan, dan media massa.
11.1. Seni dan Budaya Tradisional
Budaya Togo mencerminkan pengaruh kumpulan etniknya, yang terbesar ialah orang Ewe, orang Mina, Tem, Tchamba, dan orang Kabye. Sesetengah orang mengikuti amalan dan kepercayaan animisme asli. Patung Ewe terkenal dengan arca kecilnya yang menggambarkan pemujaan ibeji (kembar). Arca dan trofi buruan lebih lazim digunakan berbanding topeng Afrika yang "lebih biasa ditemui". Pengukir kayu dari Kloto terkenal dengan "rantai perkahwinan" mereka: dua figura yang dihubungkan oleh cincin yang diukir daripada sekeping kayu tunggal.
Kain batik yang dicelup dari pusat kraftangan Kloto menggambarkan pemandangan kehidupan seharian zaman dahulu yang digayakan dan berwarna-warni. Terdapat kain sarung yang digunakan dalam upacara penenun Assahoun. Karya pelukis Sokey Edorh diilhamkan oleh "hamparan gersang yang luas, ditiup angin kering", di mana tanah menyimpan jejak manusia dan haiwan. Seniman plastik Paul Ahyi mengamalkan "zota", sejenis pirografi (seni ukiran bakar), dan karya monumentalnya menghiasi Lomé. Muzik dan tarian tradisional memainkan peranan penting dalam upacara dan perayaan komuniti, dengan setiap kumpulan etnik mempunyai gaya dan instrumen yang unik.
11.2. Masakan
Masakan Togo dipengaruhi oleh tradisi masakan Afrika, masakan Perancis, dan masakan Jerman. Ia menampilkan pelbagai jenis sos dan patti (pes), kebanyakannya dibuat daripada terung, tomato, bayam, dan ikan. Hidangan ini digabungkan dengan pelbagai jenis daging dan sayur-sayuran untuk menghasilkan hidangan yang beraroma. Makanan ruji termasuk jagung, beras, sekoi, ubi kayu, dan ubi keledek. Fufu, yang diperbuat daripada ubi kayu atau ubi keledek yang ditumbuk, adalah hidangan popular yang sering dimakan dengan sup atau sos. Gerai jalanan menjual makanan seperti kacang bambara, telur dadar, sate, jagung rebus, dan udang bakar. Minuman tempatan termasuk bir tradisional yang diperbuat daripada sekoi atau sorgum, dan wain nira.
11.3. Sukan
Bola sepak adalah sukan paling popular di Togo. Pasukan bola sepak kebangsaan Togo membuat penampilan sulung mereka di Piala Dunia FIFA 2006, walaupun tewas dalam semua tiga perlawanan peringkat kumpulan. Mereka juga telah menyertai Piala Negara-Negara Afrika beberapa kali, dengan pencapaian terbaik mereka adalah mara ke suku akhir pada edisi 2013. Pemain bola sepak Togo yang terkenal di peringkat antarabangsa termasuk Emmanuel Adebayor, yang pernah bermain untuk kelab-kelab seperti Arsenal.
Bola keranjang adalah "sukan kedua paling banyak diamalkan" di Togo. Togo juga mempunyai pasukan kebangsaan bola tampar pantai yang bertanding dalam Piala Benua Bola Tampar Pantai CAVB 2018-2020. Sukan popular lain termasuk bola baling, olahraga, tinju, dan judo.
Togo membuat penampilan sulung di Sukan Olimpik pada Sukan Olimpik Munich 1972. Pada Sukan Olimpik Musim Panas 2008 di Beijing, Benjamin Boukpeti memenangi pingat gangsa dalam acara slalom K-1 kayak, pingat Olimpik pertama dan satu-satunya untuk Togo setakat ini.
11.4. Media Massa
Media massa di Togo merangkumi format radio, televisyen, dalam talian, dan cetak. Agensi berita Agence Togolaise de Presse (ATOP) bermula pada tahun 1975. Persatuan akhbar Union des Journalistes Independants du Togo beribu pejabat di Lomé. Télévision Togolaise adalah perkhidmatan televisyen milik negara. Terdapat beberapa stesen radio swasta dan komuniti. Kebebasan akhbar adalah terhad, dan wartawan sering menghadapi tekanan dan sekatan daripada pihak berkuasa. Penggunaan internet semakin meningkat, terutamanya di kawasan bandar, tetapi akses masih terhad di kawasan luar bandar.
11.5. Tapak Warisan Dunia
Togo mempunyai satu Tapak Warisan Dunia UNESCO, iaitu Koutammakou, Tanah Orang Batammariba. Tapak ini, yang terletak di timur laut Togo, telah disenaraikan pada tahun 2004. Ia terkenal dengan rumah-rumah menara tradisional yang diperbuat daripada tanah liat, yang dikenali sebagai takienta, yang mencerminkan budaya dan tradisi unik orang Batammariba (juga dikenali sebagai Tammari atau Somba). Rumah-rumah ini bukan sahaja berfungsi sebagai tempat tinggal tetapi juga sebagai kubu pertahanan dan mempunyai kepentingan rohani yang mendalam, melambangkan keharmonian antara manusia dan alam sekitar. Seni bina Koutammakou dianggap sebagai contoh luar biasa penyesuaian manusia terhadap landskap dan merupakan testimoni penting kepada tradisi budaya yang masih hidup.