Mohammad Khatami

2.1. Kanak-kanak dan Keluarga

Khatami dilahirkan pada 29 September 1943, di bandar kecil Ardakan, di Wilayah Yazd, Iran, dalam sebuah keluarga Sayyid. Bapanya, Ayatollah Ruhollah Khatami, adalah seorang ulama berstatus tinggi dan Khatib (penyampai khutbah Jumaat) di bandar Yazd pada awal Revolusi Iran. Beliau juga dikenali sebagai rakan kepada Ruhollah Khomeini, pengasas Republik Islam Iran.

Pada tahun 1974, ketika berusia 31 tahun, Khatami berkahwin dengan Zohreh Sadeghi, anak perempuan seorang profesor undang-undang agama dan anak saudara kepada Musa al-Sadr. Pasangan ini dikurniakan dua anak perempuan dan seorang anak lelaki: Laila (lahir 1975), Narges (lahir 1980), dan Emad (lahir 1988).

Keluarga Khatami mempunyai pengaruh politik yang signifikan. Abang Khatami, Mohammad-Reza Khatami, telah dipilih sebagai ahli parlimen pertama Tehran dalam penggal keenam parlimen, di mana beliau berkhidmat sebagai timbalan speaker. Beliau juga merupakan setiausaha agung Barisan Penyertaan Iran Islam (parti reformis terbesar Iran) selama beberapa tahun. Mohammad-Reza berkahwin dengan Zahra Eshraghi, seorang aktivis hak asasi manusia feminis dan cucu kepada Ruhollah Khomeini. Abang Khatami yang lain, Ali Khatami, seorang ahli perniagaan dengan ijazah sarjana dalam Kejuruteraan Industri dari Universiti Politeknik di Brooklyn, berkhidmat sebagai Ketua Staf Presiden semasa penggal kedua Khatami memegang jawatan, dengan profil yang sangat rendah. Kakak sulung Khatami, Fatemeh Khatami, telah dipilih sebagai wakil pertama rakyat Ardakan (kampung halaman Khatami) dalam pilihan raya majlis bandar pada tahun 1999. Mohammad Khatami tidak mempunyai hubungan keluarga dengan Ahmad Khatami, seorang ulama garis keras dan Pemimpin Solat Jumaat Sementara Tehran.

2.2. Pendidikan dan Perkembangan Intelektual

Mohammad Khatami menerima ijazah Sarjana Muda Sastera dalam falsafah Barat di Universiti Isfahan. Beliau kemudian meninggalkan pengajian akademik semasa mengikuti ijazah sarjana dalam sains pendidikan di Universiti Tehran dan pergi ke Qom untuk melengkapkan pengajiannya dalam ilmu-ilmu Islam. Beliau belajar di sana selama tujuh tahun dan menyelesaikan kursus sehingga peringkat tertinggi, iaitu Ijtihad. Selepas itu, beliau menetap sebentar di Jerman untuk mempengerusikan Pusat Islam Hamburg dari tahun 1978 hingga 1980.

3.1. Peranan Sebelum Menjadi Presiden

Sebelum menjadi presiden, Khatami berkhidmat sebagai wakil di Majlis Iran dari tahun 1980 hingga 1982. Beliau juga merupakan penyelia Institut Kayhan dari tahun 1981 hingga 1988, di mana beliau memastikan kebebasan menulis bagi wartawan. Beliau kemudiannya dilantik sebagai Menteri Kebudayaan dan Bimbingan Islam Iran dari tahun 1982 hingga 1986, dan sekali lagi dari tahun 1989 hingga 24 Mei 1992, apabila beliau meletak jawatan. Semasa memegang jawatan ini, beliau melonggarkan penapisan budaya secara menyeluruh, membenarkan konsert penyanyi wanita dan penjualan penerbitan Barat di dalam negara. Beliau juga berkhidmat sebagai ketua Perpustakaan Negara Iran dari tahun 1992 hingga 1997, dan merupakan ahli Majlis Tertinggi Revolusi Kebudayaan. Selain bahasa ibundanya Bahasa Parsi, Khatami juga fasih berbahasa Bahasa Arab, Bahasa Inggeris, dan Bahasa Jerman.

3.2. Aktiviti sebagai Ahli Klerik Reformis

Khatami adalah ahli dan pengerusi Majlis Pusat Persatuan Ulama Pejuang. Beliau mendapat reputasi sebagai seorang liberal sederhana, yang sering kali menarik kritikan daripada golongan konservatif. Dari segi dasar ekonomi, beliau dikategorikan sebagai penyokong ekonomi terkawal, berbeza dengan golongan liberal ekonomi yang disokong oleh pedagang bazaar dan ulama berpangkat tinggi yang mahu mengekalkan sistem Islam secara ketat. Beliau adalah salah seorang pengasas "Kumpulan Ulama Pejuang Tehran", yang mewakili golongan ulama pertengahan dan bawahan yang menyokong keterbukaan budaya.

4.1. Kejayaan Pilihan Raya dan Tempoh Kepresidenan

Khatami telah dipilih sebagai presiden pada 23 Mei 1997, dalam apa yang disifatkan ramai sebagai pilihan raya yang luar biasa. Walaupun masa siaran televisyen yang terhad, yang kebanyakan diberikan kepada Speaker Parlimen konservatif dan calon pilihan Ali Akbar Nategh-Nouri, Khatami menerima hampir 70% undi. Peratusan keluar mengundi adalah hampir 80%. Bahkan di Qom, pusat latihan teologi di Iran dan kubu kuat konservatif, 70% pengundi memilih Khatami. Beliau telah dipilih semula pada 8 Jun 2001 untuk penggal kedua dengan 77.1% undi, dan meletak jawatan pada 3 Ogos 2005 setelah berkhidmat dua penggal berturut-turut seperti yang dibenarkan oleh Perlembagaan Republik Islam Iran.

Hari pemilihannya, 2 Khordad, 1376, dalam kalendar Iran, dianggap sebagai tarikh permulaan "pembaharuan" di Iran. Oleh itu, pengikutnya biasanya dikenali sebagai "Gerakan 2 Khordad". Khatami dianggap sebagai presiden reformis pertama Iran, kerana tumpuan kempennya adalah pada kedaulatan undang-undang, demokrasi, dan penglibatan semua rakyat Iran dalam proses membuat keputusan politik. Penyokong Khatami digambarkan sebagai "gabungan yang aneh", termasuk golongan kiri tradisional, pemimpin perniagaan yang mahu negara membuka ekonomi dan membenarkan lebih banyak pelaburan asing, serta pengundi muda. Kenaikan Khatami merupakan permulaan kepada dorongan reformasi dinamik yang menyuntik harapan ke dalam masyarakat Iran, membangkitkan sebuah negara yang tidak aktif selepas lapan tahun perang dengan Iraq pada tahun 1980-an dan pembinaan semula pasca-konflik yang mahal, serta menggabungkan istilah dalam leksikon politik golongan muda Iran yang sebelum ini tidak tertanam dalam wacana nasional, mahupun menjadi keutamaan bagi majoriti rakyat.

4.2. Pembaharuan Politik dan Masyarakat Madani

Sebagai presiden, Khatami menganjurkan kebebasan bersuara, toleransi, dan pembangunan masyarakat madani. Beliau juga menumpukan perhatian kepada hak-hak wanita, toleransi agama, dan pembangunan politik. Dasar-dasar pembaharuannya, bagaimanapun, menyebabkan pertembungan berulang dengan golongan Islamis garis keras dan konservatif dalam kerajaan Iran, yang mengawal organisasi kerajaan yang berkuasa seperti Majlis Penjaga, yang ahlinya dilantik oleh Pemimpin Tertinggi Iran. Dalam sistem politik Iran, presiden berada di bawah Pemimpin Tertinggi, justeru Khatami tidak mempunyai kuasa undang-undang ke atas institusi negara utama seperti angkatan tentera, polis, tentera, pengawal revolusi, radio dan televisyen negara, serta penjara.

Khatami membentangkan apa yang dipanggil "rang undang-undang kembar" kepada parlimen semasa tempoh jawatannya. Dua draf undang-undang ini akan memperkenalkan perubahan kecil tetapi penting kepada undang-undang pilihan raya nasional Iran dan juga memberikan definisi yang jelas mengenai kuasa presiden untuk mencegah pelanggaran perlembagaan oleh institusi negara. Khatami sendiri menggambarkan "rang undang-undang kembar" ini sebagai kunci kepada kemajuan pembaharuan di Iran. Rang undang-undang ini telah diluluskan oleh parlimen tetapi akhirnya diveto oleh Majlis Penjaga. Semasa kepresidenannya, kebebasan akhbar relatif terbentuk di negara itu, dan buat kali pertama selepas musim panas tahun 1360 (kalendar Iran), beberapa pasukan pembangkang dapat mencetak penerbitan atau menerbitkan artikel yang mengkritik prestasi pegawai tinggi. Pada tempoh ini, Persatuan Wartawan Iran, kesatuan wartawan nasional di Iran, ditubuhkan pada Oktober 1376 setelah Mohammad Khatami memegang jawatan.

4.3. Dasar Ekonomi

Dasar ekonomi Khatami meneruskan komitmen kerajaan terdahulu terhadap perindustrian. Pada peringkat makroekonomi, Khatami meneruskan dasar liberal yang telah dimulakan oleh Akbar Hashemi Rafsanjani dalam rancangan pembangunan ekonomi lima tahun pertama negara (1990-1995). Pada 10 April 2005, Khatami menyebut pembangunan ekonomi, operasi berskala besar sektor swasta dalam arena ekonomi negara, dan pertumbuhan ekonomi 6% sebagai antara pencapaian kerajaannya. Beliau memperuntukkan 5.00 B USD kepada sektor swasta untuk mempromosikan ekonomi, sambil menambah bahawa nilai kontrak yang ditandatangani dalam hal ini telah mencapai 10.00 B USD.

Setahun selepas penggal pertamanya sebagai presiden Iran, Khatami mengakui cabaran ekonomi Iran, menyatakan bahawa ekonomi "sakit kronik... dan akan terus begitu melainkan ada penstrukturan semula asas." Sepanjang sebahagian besar penggal pertamanya, Khatami melaksanakan rancangan pembangunan lima tahun kedua Iran. Pada 15 September 1999, Khatami membentangkan rancangan lima tahun baharu kepada Majlis. Bertujuan untuk tempoh 2000 hingga 2004, rancangan itu menyeru kepada pembinaan semula ekonomi dalam konteks pembangunan sosial dan politik yang lebih luas. Pembaharuan ekonomi khusus termasuk "program bercita-cita tinggi untuk menswastakan beberapa industri utama... penciptaan 750,000 pekerjaan baharu setiap tahun, pertumbuhan KDNK sebenar purata tahunan 6% sepanjang tempoh itu, pengurangan subsidi untuk komoditi asas... serta pelbagai pembaharuan fiskal dan struktur."

Pengangguran kekal menjadi masalah utama, dengan rancangan lima tahun Khatami ketinggalan dalam penciptaan pekerjaan. Hanya 300,000 pekerjaan baharu dicipta pada tahun pertama rancangan itu, jauh di bawah 750,000 yang disasarkan. Laporan Bank Dunia 2004 mengenai Iran menyimpulkan bahawa "selepas 24 tahun yang ditandai oleh pergolakan dalaman pasca-revolusi, pengasingan antarabangsa, dan ketidakstabilan ekonomi yang mendalam, Iran perlahan-lahan muncul dari tempoh ketidakpastian dan ketidakstabilan yang panjang."

Pada peringkat makroekonomi, pertumbuhan KDNK sebenar meningkat daripada 2.4% pada tahun 1997 kepada 5.9% pada tahun 2000. Pengangguran dikurangkan daripada 16.2% tenaga buruh kepada kurang daripada 14%. Indeks harga pengguna jatuh kepada kurang daripada 13% daripada lebih 17%. Kedua-dua pelaburan awam dan swasta meningkat dalam sektor tenaga, industri pembinaan, dan sektor lain dalam asas perindustrian negara. Hutang luar negara dipotong daripada 12.10 B USD kepada 7.90 B USD, tahap terendah sejak gencatan senjata Iran-Iraq. Bank Dunia memberikan 232.00 M USD untuk projek kesihatan dan kumbahan selepas kira-kira tujuh tahun terhenti. Kerajaan, buat kali pertama sejak nasionalisasi kewangan secara besar-besaran pada tahun 1979, membenarkan penubuhan dua bank swasta dan satu syarikat insurans swasta. OECD menurunkan faktor risiko untuk menjalankan perniagaan di Iran kepada empat daripada enam (pada skala tujuh).

Angka kerajaan sendiri menunjukkan bilangan orang di bawah garis kemiskinan mutlak pada tahun 2001 adalah 15.5% daripada jumlah penduduk - menurun daripada 18% pada tahun 1997, dan mereka yang di bawah kemiskinan relatif adalah 25%, dengan itu mengklasifikasikan kira-kira 40% daripada penduduk sebagai miskin. Anggaran swasta menunjukkan angka yang lebih tinggi. Antara 155 negara dalam tinjauan dunia 2001, Iran di bawah Khatami berada di kedudukan ke-150 dari segi keterbukaan kepada ekonomi global. Pada skala Pembangunan Insan Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu, Iran berada di kedudukan ke-90 daripada 162 negara, hanya sedikit lebih baik daripada kedudukan sebelumnya di 97 daripada 175 negara empat tahun sebelumnya. Risiko keseluruhan menjalankan perniagaan di Iran hanya sedikit meningkat dari "D" kepada "C". Salah satu strategi ekonominya adalah berdasarkan penyerapan sumber modal asing dan domestik untuk penswastaan ekonomi. Oleh itu, pada tahun 2001, organisasi penswastaan telah ditubuhkan. Kerajaan juga menggalakkan rakyat untuk membeli saham dalam syarikat swasta dengan menyediakan insentif. Iran juga berjaya meyakinkan Bank Dunia untuk meluluskan pinjaman berjumlah 432.00 B USD kepada negara itu.

Dari tahun 1995 hingga 2005, pentadbiran Khatami berjaya mengurangkan kadar kejatuhan nilai Rial Iran mengatasi rekod Mir-Hossein Mousavi. Walau bagaimanapun, mata wang terus jatuh dari 2,046 kepada 9,005 berbanding dolar AS semasa tempoh beliau sebagai presiden.

4.4. Dasar Luar Negeri dan Hubungan Antarabangsa

Semasa kepresidenan Khatami, dasar luar Iran memulakan proses beralih daripada konfrontasi kepada perdamaian. Dalam konsep dasar luar Khatami, tidak ada "Pergeseran Tamadun", beliau sebaliknya menyokong "Dialog Antara Tamadun". Hubungan dengan Amerika Syarikat kekal dicemari oleh syak wasangka dan ketidakpercayaan bersama, tetapi semasa dua penggal Khatami, Tehran semakin berusaha untuk memainkan peranan yang lebih besar di rantau Teluk Parsi dan seterusnya.

Sebagai Presiden, Khatami bertemu dengan banyak tokoh berpengaruh termasuk Pope John Paul II, Koichiro Matsuura, Jacques Chirac, Johannes Rau, Vladimir Putin, Abdulaziz Bouteflika, Mahathir Mohamad, dan Hugo Chávez. Pada tahun 2003, Khatami enggan bertemu dengan ulama militan Iraq Moqtada al-Sadr. Walau bagaimanapun, Khatami menghadiri pengebumian Hafez al-Assad pada tahun 2000 dan memberitahu presiden Syria baharu Bashar al-Assad bahawa "kerajaan dan rakyat Iran akan berdiri bersama dan menyokongnya."

Pada 8 Ogos 1998, Taliban membunuh 4,000 orang Syiah di bandar Mazar-i-Sharif, Afghanistan. Ia juga menyerang dan membunuh 11 diplomat Iran bersama seorang wartawan Iran. Selebihnya diplomat dijadikan tebusan. Ali Khamenei mengarahkan pengumpulan tentera berhampiran sempadan Iran-Afghanistan untuk memasuki Afghanistan dan memerangi Taliban. Lebih 70,000 tentera Iran ditempatkan di sepanjang sempadan Afghanistan. Khatami menghentikan pencerobohan dan meminta bantuan PBB. Tidak lama kemudian beliau terlibat dalam perbincangan. Kemudian Iran memulakan rundingan dengan Taliban, dan para diplomat dibebaskan. Khatami dan penasihatnya berjaya menghalang Iran daripada terlibat dalam perang dengan Taliban.

Selepas gempa bumi Bam 2003, kerajaan Iran menolak tawaran bantuan Israel. Pada 8 April 2005, Khatami duduk berhampiran Presiden Israel kelahiran Iran Moshe Katsav semasa pengebumian Pope John Paul II kerana susunan abjad. Kemudian, Katsav bersalaman dan bercakap dengan Khatami. Katsav sendiri berasal dari Yahudi Parsi, dan dari bahagian Iran yang berdekatan dengan kampung halaman Khatami; beliau menyatakan bahawa mereka telah bercakap tentang wilayah asal mereka. Insiden ini merupakan hubungan politik rasmi pertama antara Iran dan Israel sejak hubungan diplomatik terputus pada tahun 1979. Walau bagaimanapun, selepas beliau kembali ke Iran, Khatami menerima kritikan keras daripada golongan konservatif kerana "mengiktiraf" Israel dengan bercakap dengan presidennya. Kemudian, media negara melaporkan bahawa Khatami menafikan sekeras-kerasnya bersalaman dan berbual dengan Katsav. Pada tahun 2003, Iran mendekati Amerika Syarikat dengan cadangan untuk merundingkan semua isu tertunggak termasuk isu nuklear dan penyelesaian dua negara untuk Israel dan Palestin.

Pada tahun 2006, dan sebagai bekas presiden, beliau menjadi ahli politik Iran berpangkat tertinggi yang melawat Amerika Syarikat, tidak termasuk lawatan diplomatik tahunan ketua eksekutif ke ibu pejabat PBB di New York. Beliau menyampaikan ucapan di Katedral Nasional Washington dan meneruskan lawatannya ke AS dengan berucap di Universiti Harvard, Universiti Georgetown, dan Universiti Virginia.

4.5. Dasar Kebudayaan dan Kesan Sosial

Dasar sederhana Khatami juga sangat berbeza daripada dasar lawan radikalnya, yang mencari pemerintahan Islam yang lebih ketat. Oleh itu, mesej Khatami yang merangkumi semua dan pluralistik sangat berbeza dengan pendirian reaksioner dekad-dekad awal revolusi. Beliau mewakili harapan bagi rakyat jelata yang menginginkan perubahan yang berbeza sifatnya daripada apa yang mereka alami pada tahun 1979, namun perubahan yang memelihara sistem republik Islam Iran.

Dalam tahun-tahun pertama kepresidenannya, kebebasan akhbar relatif terbentuk di negara itu, dan buat kali pertama selepas musim panas tahun 1360 (kalendar Iran), beberapa pasukan pembangkang dapat mencetak penerbitan atau menerbitkan artikel yang mengkritik prestasi pegawai tinggi. Pada tempoh ini, Persatuan Wartawan Iran, kesatuan wartawan nasional di Iran, ditubuhkan pada Oktober 1376 setelah Mohammad Khatami memegang jawatan. Pembinaan Perpustakaan Negara dan Arkib Iran telah disiapkan dengan susulan Khatami. Buku-buku yang diharamkan dibenarkan untuk dicetak seperti Kelidar. Bahram Beyzai dan Abbas Kiarostami melakukan banyak aktiviti pada tempoh ini dan ruang pawagam negara menjadi lebih terbuka. Dengan melihat tempoh ini, dapat dilihat bahawa kebanyakan pembuat filem mengalihkan perhatian mereka kepada pembuatan filem dengan tema sosial. Rumah Muzik Iran dan institut Festival Muzik Wilayah Iran telah diasaskan pada tempoh ini. Orkestra Nasional Iran diasaskan pada tahun 1998 di bawah pimpinan Farhad Fakhreddini.

Khatami percaya bahawa dunia moden di mana kita hidup adalah sedemikian rupa sehingga belia Iran berhadapan dengan idea-idea baharu dan menerima tabiat asing. Beliau juga percaya bahawa batasan terhadap belia membawa kepada pemisahan mereka daripada rejim dan menarik mereka ke dalam budaya "Satanic". Beliau meramalkan bahawa lebih teruk lagi, belia akan belajar dan menerima budaya MTV. Hakikat ini membawa kepada sekularisasi. Dari segi nilai-nilai Islam, Mohammad Khatami menggalakkan pembuat filem untuk memasukkan tema-tema seperti pengorbanan diri, kemartiran, dan kesabaran revolusioner. Ketika Khatami menjadi menteri kebudayaan, beliau percaya bahawa pawagam tidak terhad kepada masjid dan adalah perlu untuk memberi perhatian kepada aspek hiburan pawagam dan tidak membatasinya kepada aspek keagamaan.

4.6. Konflik dengan Golongan Konservatif dan Cabaran

Dasar-dasar pembaharuan Khatami membawa kepada pertembungan berulang dengan golongan Islamis garis keras dan konservatif dalam kerajaan Iran, yang mengawal organisasi kerajaan yang berkuasa seperti Majlis Penjaga, yang ahlinya dilantik oleh Pemimpin Tertinggi.

Pada Februari 2004, dalam pilihan raya parlimen Iran 2004, Majlis Penjaga mengharamkan ribuan calon, termasuk kebanyakan ahli parlimen reformis dan semua calon parti Barisan Penyertaan Iran Islam, daripada bertanding. Ini menyebabkan kemenangan golongan konservatif dengan sekurang-kurangnya 70% kerusi. Kira-kira 60% daripada populasi pengundi yang layak mengambil bahagian dalam pilihan raya.

Khatami mengingatkan tentang penentangan kuatnya terhadap penganjuran pilihan raya yang dianggap tidak adil dan tidak bebas oleh kerajaannya. Beliau juga menceritakan kisahnya melawat Pemimpin Tertinggi, Khamenei, bersama-sama dengan jurucakap Parlimen (dianggap ketua badan perundangan) dan senarai syarat yang telah mereka serahkan kepadanya sebelum mereka dapat mengadakan pilihan raya. Senarai itu, katanya, kemudian diserahkan kepada Majlis Penjaga, penyelia undang-undang dan halangan utama untuk mengadakan pilihan raya yang bebas dan kompetitif dalam beberapa tahun kebelakangan. Ahli-ahli Majlis Penjaga dilantik secara langsung oleh Pemimpin Tertinggi dan dianggap melaksanakan kehendaknya. "Tetapi," kata Khatami, "Majlis Penjaga tidak menepati janji Pemimpin Tertinggi mahupun janjinya sendiri [...] dan kami berhadapan dengan situasi di mana kami terpaksa memilih antara mengadakan pilihan raya atau berisiko pergolakan besar [...] dan dengan itu merosakkan rejim." Pada ketika ini, penunjuk perasaan pelajar berulang kali melaungkan slogan "Jannati adalah musuh negara", merujuk kepada pengerusi Majlis Penjaga. Khatami menjawab, "Jika anda wakil negara, maka kami adalah musuh negara." Walau bagaimanapun, selepas penjelasan oleh pelajar yang menyatakan "Jannati, bukan Khatami", beliau mengambil kesempatan itu untuk menuntut tahap kebebasan yang tinggi di Iran.

Apabila Majlis Penjaga mengumumkan senarai akhir calon pada 30 Januari, 125 ahli parlimen reformis mengisytiharkan bahawa mereka akan memboikot pilihan raya dan meletakkan jawatan, dan menteri dalam negeri reformis mengisytiharkan bahawa pilihan raya tidak akan diadakan pada tarikh yang dijadualkan, 20 Februari. Walau bagaimanapun, Khatami kemudian mengumumkan bahawa pilihan raya akan diadakan tepat pada masanya, dan beliau menolak peletakan jawatan menteri kabinet dan gabenor wilayahnya. Tindakan ini membuka jalan bagi pilihan raya untuk diadakan dan menandakan perpecahan antara sayap radikal dan sederhana dalam gerakan reformis.

5.1. Dialog Antara Tamadun

Mengikuti karya-karya awal oleh ahli falsafah Dariush Shayegan, pada awal tahun 1997, semasa kempen presidennya, Khatami memperkenalkan teori Dialog Antara Tamadun sebagai tindak balas kepada teori "Pergeseran Tamadun" oleh Samuel P. Huntington. Beliau memperkenalkan konsep ini di Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu pada tahun 1998.

Akibatnya, pada 4 November 1998, PBB mengguna pakai resolusi yang mengisytiharkan tahun 2001 sebagai Tahun Dialog Antara Tamadun Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu, atas cadangan Khatami. Memohon moralisasi politik, Khatami berhujah bahawa "terjemahan politik dialog antara tamadun akan terdiri daripada hujah bahawa budaya, moraliti, dan seni mesti menguasai politik." Seruan Presiden Khatami untuk dialog antara tamadun telah mendapat balasan yang diterbitkan daripada seorang penulis Amerika, Anthony J. Dennis, yang berkhidmat sebagai pencetus, penyumbang, dan editor koleksi surat bersejarah dan tidak pernah berlaku sebelum ini yang menangani semua aspek hubungan Islam-Barat dan AS-Iran bertajuk Letters to Khatami: A Reply To The Iranian President's Call For A Dialogue Among Civilizations yang diterbitkan di AS oleh Wyndham Hall Press pada Julai 2001. Sehingga kini, buku ini adalah satu-satunya balasan yang pernah diterima Khatami dari Barat.

5.2. Pandangan Mengenai Kebebasan, Toleransi, dan Demokrasi

Kebebasan akhbar, masyarakat madani, hak-hak wanita, toleransi agama, dialog, dan pembangunan politik merupakan konsep-konsep yang menjadi teras ideologi Khatami. Sebagai seorang ulama, beliau menghadapi tekanan yang tidak terhingga daripada seminarian ortodoks mengenai perubahan yang beliau anjurkan. Beliau memulakan pendekatan mesra Barat dengan melibatkan Kesatuan Eropah, dan menjadi presiden Iran pertama yang melawat Austria, Perancis, Jerman, Greece, Itali, Norway, dan Sepanyol. Dari Universiti St Andrews di Scotland ke Forum Ekonomi Dunia di Davos dan ibu pejabat UNESCO di Paris, beliau sering diminta untuk menyampaikan ceramah di tempat-tempat berprestij untuk menyatakan visi baharu Iran dan memberitahu dunia bagaimana beliau ingin menggambarkan aspirasi rakyatnya.

Dalam "Surat untuk Esok", beliau menulis: "Kerajaan ini berbangga untuk mengumumkan bahawa ia mengumumkan era di mana kesucian kuasa telah bertukar menjadi legitimasi kritikan dan kritikan terhadap kuasa itu, yang merupakan amanah rakyat yang telah diberi kuasa untuk berfungsi sebagai wakil melalui francais. Jadi kuasa sedemikian, yang pernah dianggap sebagai Rahmat Ilahi, kini telah dikurangkan kepada kuasa duniawi yang boleh dikritik dan dinilai oleh makhluk duniawi. Contoh menunjukkan bahawa walaupun disebabkan beberapa kesan latar belakang mod despotik, kita bahkan tidak menjadi kritikan yang adil terhadap mereka yang berkuasa, namun, ia dianggap oleh masyarakat, dan golongan elit serta intelektual khususnya, untuk tidak berdiam diri pada permulaan demokrasi dan membiarkan kebebasan dirampas."

5.3. Pengajian Akademik

Bidang penyelidikan utama Khatami adalah falsafah politik. Salah seorang mentor akademik Khatami ialah Javad Tabatabaei, seorang ahli falsafah politik Iran. Kemudian, Khatami menjadi pensyarah universiti di Universiti Tarbiat Modares, di mana beliau mengajar falsafah politik. Khatami juga menerbitkan sebuah buku mengenai falsafah politik pada tahun 1999. Bidang yang beliau liputi adalah sama dengan yang diliputi oleh Javad Tabatabaei: penyesuaian falsafah politik Yunani Purba oleh Farabi (meninggal dunia 950), sintesis "kebijaksanaan abadi" kenegaraan Parsi oleh Abu'l-Hasan Amiri (meninggal dunia 991) dan Mushkuya Razi (meninggal dunia 1030), pemikiran undang-undang al-Mawardi dan al-Ghazali, dan risalah kenegaraan Nizam al-Mulk. Beliau mengakhiri dengan perbincangan mengenai kebangkitan falsafah politik di Isfahan Safavid pada separuh kedua abad ke-17.

Tambahan pula, Khatami berkongsi dengan Tabatabaei idea "kemerosotan" pemikiran politik Muslim bermula pada awal lagi, selepas Farabi. Seperti Tabatabaei, Khatami membawa pandangan politik Aristotle yang sangat berbeza untuk menonjolkan kekurangan pemikiran politik Muslim. Khatami juga telah memberi ceramah mengenai kemerosotan pemikiran politik Muslim dari segi peralihan daripada falsafah politik kepada dasar diraja (siyasat-i shahi) dan kaitannya dengan kelaziman "penguasaan paksa" (taghallub) dalam sejarah Islam.

6.1. Penubuhan dan Pengendalian NGO

Selepas kepresidenannya, Khatami mengasaskan dua NGO yang kini beliau pengerusikan:

• Institut Antarabangsa untuk Dialog Antara Budaya & Tamadun (موسسه بین المللی گفتگوی فرهنگها و تمدنها^{Bahasa Parsi}). Institut ini adalah institut swasta (bukan kerajaan) yang diasaskan oleh Khatami selepas tamat kepresidenannya dan tidak boleh dikelirukan dengan pusat dengan nama yang serupa yang dikendalikan oleh kementerian luar Iran. Cawangan Eropah institut Khatami beribu pejabat di Geneva dan telah didaftarkan sebagai Yayasan untuk Dialog Antara Tamadun.
• Yayasan Baran. BARAN bermaksud "hujan" dan merupakan akronim dalam bahasa Parsi untuk "Yayasan Kebebasan, Pertumbuhan dan Pembangunan Iran" (بنیاد آزادی، رشد و آبادانی ایران - باران^{Bahasa Parsi}). Ini juga merupakan institut swasta (bukan kerajaan) yang diasaskan oleh Khatami selepas tamat kepresidenannya (pendaftaran diumumkan pada 9 September 2005) dan sekumpulan bekas rakan sekerjanya semasa kepresidenannya. Institut ini memberi tumpuan kepada aktiviti domestik berbanding antarabangsa.

6.2. Aktiviti Antarabangsa dan Syarahan Awam

Pada 2 September 2005, Setiausaha Agung Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu ketika itu, Kofi Annan, melantik Mohammad Khatami sebagai ahli Perikatan Tamadun. Pada 28 September 2005, Khatami bersara selepas 29 tahun berkhidmat dalam kerajaan. Pada 14 November 2005, Mohammad Khatami menggesa semua pemimpin agama untuk berjuang bagi penghapusan senjata nuklear dan senjata kimia.

Pada 30 Januari 2006, Mohammad Khatami secara rasmi merasmikan pejabat "Institut Antarabangsa Dialog Antara Tamadun", sebuah NGO dengan pejabat di Iran dan Eropah yang akan beliau pimpin, selepas persaraannya dari kerajaan. Pada 15 Februari 2006, semasa temu bual akhbar, Mohammad Khatami mengumumkan pendaftaran rasmi pejabat Eropah Institut Dialog Antara Tamadun di Geneva. Pada 28 Februari 2006, semasa menghadiri persidangan Perikatan Tamadun di Doha, Qatar, beliau menyatakan bahawa "Holocaust adalah fakta sejarah." Walau bagaimanapun, beliau menambah bahawa Israel telah "menyalahgunakan fakta sejarah ini dengan penganiayaan terhadap rakyat Palestin."

Pada 7 September 2006, semasa lawatan ke Washington, D.C., Mohammad Khatami menyeru dialog antara Amerika Syarikat dan Iran. Pada 24-28 Januari 2007, Mohammad Khatami menghadiri Mesyuarat Tahunan Forum Ekonomi Dunia di Davos, Switzerland. Canselor Jerman Angela Merkel, Perdana Menteri British ketika itu Tony Blair, bekas Presiden AS Bill Clinton, Senator AS ketika itu Hillary Clinton, bekas Naib Presiden AS Al Gore, Naib Presiden ketika itu Dick Cheney, dan bekas Setiausaha Negara AS Madeleine Albright dan Colin Powell adalah antara mereka yang hadir. Khatami dan Senator AS ketika itu John Kerry telah menyatakan pendapat yang serupa dan berkongsi pandangan antara satu sama lain di Forum Ekonomi Dunia di Davos.

Pada Oktober 2009, jawatankuasa anugerah Hadiah Dialog Global mengisytiharkan Khatami dan ahli teori budaya Iran Dariush Shayegan sebagai pemenang bersama anugerah sulung itu, "atas usaha mereka dalam membangunkan dan mempromosikan konsep 'dialog antara budaya dan tamadun' sebagai paradigma baharu subjektiviti budaya dan sebagai paradigma baharu hubungan antarabangsa." Hadiah Dialog Global adalah salah satu pengiktirafan paling penting di dunia untuk penyelidikan dalam Kemanusiaan, menghargai "kecemerlangan dalam penyelidikan dan komunikasi penyelidikan mengenai keadaan dan kandungan dialog antara budaya global mengenai nilai-nilai." Pada Januari 2010, Mohammad Khatami menyatakan bahawa "beliau tidak berada dalam kedudukan untuk menerima anugerah itu", dan hadiah itu diberikan kepada Dariush Shayegan sahaja.

Pada Oktober 2008, Khatami menganjurkan persidangan antarabangsa mengenai kedudukan agama di dunia moden. Bekas setiausaha agung PBB Kofi Annan, bekas Perdana Menteri Norway Kjell Magne Bondevik, bekas Perdana Menteri Itali Romano Prodi, bekas Perdana Menteri Perancis Lionel Jospin, bekas Presiden Switzerland Joseph Deiss, bekas Presiden Portugal Jorge Sampaio, bekas Presiden Ireland Mary Robinson, bekas Presiden Sri Lanka Chandrika Kumaratunga, dan bekas ketua pengarah UNESCO Federico Mayor, serta beberapa sarjana lain, adalah antara penceramah yang dijemput ke persidangan itu. Acara itu diikuti dengan perayaan bandar bersejarah Yazd, salah satu bandar paling terkenal dalam sejarah Parsi dan tempat kelahiran Khatami. Khatami juga mengumumkan bahawa beliau akan melancarkan program televisyen untuk mempromosikan dialog antara budaya.

6.3. Kedudukan Politik Pasca-Presiden

Pada Disember 2010, berikutan penumpasan bantahan pilihan raya Iran 2009-2010 pasca-pilihan raya, Khatami digambarkan sebagai bekerja sebagai "orang dalam" politik, menyusun "senarai prasyarat" untuk dibentangkan kepada kerajaan "untuk penyertaan reformis dalam pilihan raya parlimen yang akan datang", yang akan dianggap munasabah oleh orang ramai Iran tetapi tidak dapat diterima oleh kerajaan. Ini dilihat oleh sesetengah pihak (Ata'ollah Mohajerani) sebagai "bijak" dan membuktikan "sistem itu tidak dapat mengambil langkah asas yang diperlukan untuk memenuhi konservatif demokrasinya sendiri" (Azadeh Moaveni). Sebagai tindak balas terhadap syarat-syarat itu, akhbar Kayhan mengutuk Khatami sebagai "pengintip dan pengkhianat" dan menyeru hukuman mati ke atasnya.



Beberapa bulan sebelum pilihan raya presiden yang diadakan pada Jun 2013, beberapa kumpulan reformis di Iran menjemput Khatami untuk bertanding. Para reformis juga menghantar surat kepada Pemimpin Tertinggi Iran Ayatollah Ali Khamenei pada Disember 2012, mengenai penyertaan Khatami dalam pilihan raya presiden yang akan datang. Ahli parti tradisional-konservatif Parti Gabungan Islam, Asadullah Badamchyan, berkata bahawa dalam surat mereka, para reformis meminta Pemimpin Tertinggi untuk mengawasi kebenaran Khatami untuk mengambil bahagian dalam pilihan raya yang akan datang. Bekas Datuk Bandar Tehran, Gholamhossein Karbaschi, mengumumkan: "Akbar Hashemi Rafsanjani mungkin menyokong Khatami dalam pilihan raya presiden."

Khatami sendiri berkata bahawa beliau masih menunggu perubahan positif di negara itu, dan akan mendedahkan keputusannya apabila tiba masanya yang sesuai. Pada 11 Jun 2013, Khatami bersama-sama dengan majlis reformis menyokong calon sederhana Hassan Rouhani, dalam undian presiden Iran apabila Mohammad Reza Aref menarik diri dari perlumbaan apabila Khatami menasihatinya bahawa "tidak bijak" baginya untuk kekal dalam perlumbaan untuk pilihan raya Jun 2013.

7.1. Keluarga dan Perkahwinan

Mohammad Khatami berkahwin dengan Zohreh Sadeghi pada tahun 1974. Mereka mempunyai dua orang anak perempuan, Laila (lahir 1975) dan Narges (lahir 1980), serta seorang anak lelaki, Emad (lahir 1988).

7.2. Bahasa dan Latar Belakang Lain

Selain bahasa ibundanya Bahasa Parsi, Khatami juga fasih berbahasa Bahasa Arab, Bahasa Inggeris, dan Bahasa Jerman.

8.1. Penilaian Positif

Khatami dianggap sebagai presiden reformis pertama Iran, yang membawa harapan kepada masyarakat Iran yang dahagakan perubahan selepas perang Iran-Iraq dan pembinaan semula yang mahal. Beliau memperkenalkan istilah baharu dalam wacana politik golongan muda Iran, seperti kebebasan akhbar, masyarakat madani, hak-hak wanita, toleransi agama, dialog, dan pembangunan politik. Beliau berjaya meningkatkan pertumbuhan ekonomi, mengurangkan pengangguran, dan memotong hutang luar negara. Beliau juga membenarkan penubuhan bank swasta dan syarikat insurans swasta, serta menggalakkan pelaburan asing.

Dalam dasar luar, beliau mengalihkan Iran daripada konfrontasi kepada perdamaian, terutamanya melalui konsep "Dialog Antara Tamadun" yang diiktiraf oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu. Usahanya untuk menjalin hubungan diplomatik yang membina dengan negara-negara Eropah dan Asia juga merupakan pencapaian penting.

8.2. Kritikan dan Kontroversi

Dua penggal Khatami sebagai presiden dianggap oleh sesetengah pihak dalam pembangkang Iran sebagai tidak berjaya sepenuhnya dalam mencapai matlamat untuk menjadikan Iran lebih bebas dan demokratik. Beliau dikritik oleh golongan konservatif, reformis, dan kumpulan pembangkang atas pelbagai dasar dan pandangan. Dalam "Surat untuk Esok" setebal 47 halaman, Khatami menyatakan bahawa kerajaannya telah mempertahankan prinsip-prinsip mulia tetapi telah melakukan kesilapan dan menghadapi halangan daripada elemen garis keras dalam pentadbiran ulama.

Antara kritikan yang dihadapi adalah kegagalan untuk mengawal kejatuhan nilai Rial Iran, yang terus merosot dari 2,046 kepada 9,005 berbanding dolar AS semasa tempoh jawatannya. Selain itu, walaupun terdapat usaha, kemiskinan kekal menjadi isu besar, dengan kira-kira 40% penduduk diklasifikasikan sebagai miskin pada tahun 2001. Iran juga masih berada di kedudukan rendah dalam keterbukaan kepada ekonomi global (ke-150 daripada 155 negara pada tahun 2001) dan dalam indeks Pembangunan Insan (ke-90 daripada 162 negara).

Beliau juga menghadapi kontroversi seperti penafiannya bersalaman dengan Presiden Israel Moshe Katsav di pengebumian Paus John Paul II, yang berlaku kerana kritikan konservatif. Pengharaman ribuan calon reformis oleh Majlis Penjaga dalam pilihan raya parlimen 2004 juga menimbulkan cabaran besar kepada agenda pembaharuannya. Selepas tidak lagi menjadi presiden, beliau terus menghadapi kritikan, termasuk dari akhbar Kayhan yang mengutuknya sebagai "pengintip dan pengkhianat" kerana sokongannya terhadap calon reformis yang tewas dalam pilihan raya 2009.

8.3. Sejarah Pilihan Raya

Mohammad Khatami mempunyai sejarah pilihan raya yang menarik, menunjukkan sokongan rakyat yang kuat terhadap agenda reformisnya.